Jedinstven spomenik srpskim braniocima

Nemački general August fon Makenzen posle osvajanja Beograda 1915. naredio je da se srpski branioci, njih 36, sahrane među nemačkim vojnicima.

„Vojnici, vi ne polazite ni na Italijanski, ni na Ruski, ni na Francuski front. Vi polazite u borbu protiv jednog novog neprijatelja, opasnog, žilavog i oštrog.

Vi polazite na Srpski front i na Srbiju, a Srbi su narod koji iznad svega voli slobodu i koji se bori i žrtvuje do poslednjeg. Pazite da vam ovaj mali neprijatelj ne pomrači slavu i ne kompromituje dosadašnje uspehe slavne nemačke armije.”

Tako je u saopštenju pruskim ratnicima koji su 1915. godine prebačeni sa Istočnog fronta da se bore u Srbiji na položajima oko Ade Ciganlije poručio August fon Makenzen, nemački general koji je u Velikom ratu komandovao nemačkim armijama na istočnom i srpskom frontu. Ovaj nemački vojskovođa je na Mitrovdan, 8. novembra, 1945. godine umro u 96. godini.

Fon Makenzen predvodio je u vreme Velikog rata vojsku sastavljenu od nemačkih, austrougarskih i bugarskih jedinica. Imao je 65 godina kada je učestvovao u napadu na Srbiju. Borio se protiv srpskog naroda, ali izuzetno ga je poštovao. Naredio je da se u čast poginulih srpskih branilaca Beograda podigne spomenik. Obeležje se nalazi na nekadašnjem vojničkom groblju, na Banovom brdu u Ulici kneza Višeslava.

– Posle žestokih borbi koje su oktobra 1915. između srpskih branilaca i nadmoćnih nemačkih jedinica trajale danima feldmaršal Makenzen je zauzeo Beograd. Odlučio je da večnu kuću za svoje izginule vojnike napravi na jednom uzvišenju na Banovom brdu. Njima u čast podigao je i dva veća spomenika. Ali, ovo nemačko groblje razlikovalo se od drugih.

Zadivljen neverovatnom hrabrošću Srba, Makenzen je, na iznenađenje svojih oficira, naredio da se poginuli srpski vojnici pokopaju u centralnom delu groblja. Po njegovom naređenju, 36 soldata iz 7. pešadijskog puka, i po jedan britanski i jedan francuski vojnik sahranjeni su među 2.600 nemačkih vojnika. Iznad svakog pojedinačnog groba nalazio se krst sa podacima iz dokumenata poginulih.

Po njegovim naređenjima, podignut je spomenik u vidu jednostavnog kamenog bloka. Na njemu je na srpskom i nemačkom jeziku uklesano „Ovde počivaju srpski junaci 1915” – priča Milan Tlačinac, istoričar.

Nedugo zatim, 1916. godine, u Beograd je stigao i nemački car Vilhelm Drugi. Obišao je Kalemegdan, Zemun, Dvor kralja Petra na Dedinju, Adu Ciganliju. Boravio je i na vojnom groblju na Banovom brdu, gde je bila urađena posebna kamena klupa, odakle je mogao da posmatra osvojeni Beograd.

Možda je baš na tom mestu izrekao rečenicu kojom je i on iskazao poštovanje prema srpskoj vojsci: „Šteta je što taj mali srpski narod nije bio moj saveznik”.

Prošlo je od tada stotinak godina, a mesto nekadašnjeg vojničkog groblja pregazilo je vreme. Prostor je apušten i neuređen.

Spomenik posvećen nemačkim vojnicima stoji kao na iglama. Okrunili su se delovi, a da se ne bi srušio i nekoga povredio „osiguran” je zarđalom armaturom. Nigde natpisa, obaveštenja o kom je obeležju reč.

Nema tu, kažu, više ni srpskih vojnika, navodno su njihovi ostaci preneseni u zajedničku kosturnicu na Novom groblju. Spomenik stoji, kraj njega poneki sasušeni venac. Drugi spomenik nemačkim vojnicima nalazi se u okviru privatne škole, dok sa carske klupe košave i zime skidaju kamene slojeve.

S tog mesta se više ne vidi Beograd, jer vidik je zatvorila zelena koprena od gustog rastinja.

Od vojničkog groblja ostao je samo deo ograde. A na jednom delu nekadašnjeg zajedničkog počivališta srpskih i nemačkih vojnika, po mnogu čemu jedinstvenog, sada je privremeno stovarište za drva „Srbijašuma”.

Vojnicima iz bajke

August fon Makenzen rođen je 1849. u Saksoniji. Njegov otac nadao da će dobiti naslednika u porodičnom poljoprivrednom poslu, ali on je dobrovoljno pristupio vojsci i brzo napredovao. Nosilac je Velikog gvozdenog krsta. Zbog svojih sposobnosti postao je mentor mladom nemačkom prestolonasledniku Vilhelmu Drugom.

Iza njega je ostala još jedna rečenica upućena nemačkim vojnicima, a posvećena srpskim junacima: „Borili ste se protiv vojnika iz bajke, koji su se borili bespredmetnom hrabrošću. Onoga trenutka kada smo Srbiju osvojili, nas je bolelo više nego naše saveznike”.

Proglašenje primirja 11. novembra 1918. dočekao je u Rumuniji. Pri pokušaju da se povuče ka Nemačkoj zarobljavaju ga vojnici Franša d’Eperea. Biva sproveden u zamak kod Futoga, odakle uz pratnju potporučnika Jovana Nenadovića, potomka Jakova Nenadovića, predsednika Praviteljstvujušćeg sovjeta, biva sproveden u Solun. Odatle je prebačen u Nemačku.

Mermer s Terazija

Za izgradnju spomenika na vojničkom groblju i klupu cara Vilhelma Drugog Nemci su iskoristili mermer predviđen za izgradnju Terazija i fontane koju je Beogradska opština 1911. godine namenila da simbolički istakne vekovnu borbu protiv Osmanlija.

Autor: Branka Vasiljević

Izvor: Politika

Vezane vijesti:

Toplički ustanak: Nema života bez slobode

Nemac Asperger među topličkim ustanicima | Jadovno 1941.

Neustrašiva Jelena u borbi sa Bugarima i Austrougarima …