Istorijski, obaveštajni, vojni i medijski kontekst događaja u Srebrenici i odgovornost generala Ratka Mladića (1)

Da bi se razumeo kontekst događaja u Srebrenici iz jula 1995. godine neophodno je imati u vidu istorijske činjenice da su Muslimani prethodno bili neposredni učesnici zločina u Podrinju nad Srbima u dvadesetom veku, i to kroz tri srpska egzodusa (1914., 1941-1945. i 1991-1995). Najveće stradanje Srba u Podrinju desilo se za vreme fašističke tvorevine NDH, kada je u ustaškim ofanzivama u kojima su učestvovale težišno muslimanske jedinice stradalo preko šest hiljada civila, samo u rejonu kanjona Drine.

To stradanje bilo je izvor straha i nesigurnosti srpskog naroda na početku građanskog rata u BiH od 1992-1995. godine. Istorija je nažalost obiljem činjenica odslikala međunacionalne i verske odnose i sukobe Srba i Muslimana za vreme Otomanske imperije i nakon nje. U Prvom i Drugom svetskom ratu ti odnosi su još više poremećeni masovnim zločinima nad Srbima za vreme naci-fašističke tvorevine NDH. Pokolj i stradanje u Starom Brodu i Miloševićima, u okolini Višegrada, trajalo je od 22. marta do maja 1942. godine, kada je ubijeno oko 6.150 civila. Tek nakon šest i po decenija, zbog komunističke zabrane, stekli su se uslovi da se izradi spomen obeležje.

To spomen obeležje, spomenik upozorenja budućim generacijama, urađeno je u bespuću, pošto se u Stari Brod i Miloševiće stiže samo kozjim stazama ili čamcima kanjonom reke Drine, u kojima je 2008. godine dovezen kompletan građevinski materijal za spomenik i temelje kapele. Nekadašnje vlasti u BiH, koje su bile dominantno muslimanske, nisu želele ni put da izgrade, da bi se i na taj način prikrila istina o nezapamćenom zločinu nad Srbima 1942. godine. Danas je mali broj svedoka ovog masovnog pokolja, ali ostala su zapisana svedočenja kao i priče. U srpskom narodu u istočnom delu BiH ostala je legenda o 326 devojaka koje su, hvatajući se za ruke, sa velike stene skakale u nabujalu Drinu kako ne bi pale u ruke ustašama i bile silovane i zverski ubijene. Ili priča o ocu i njegovih šest kćeri, sve jedna drugoj do uva, koje su se u povlačenju ispred ustaških krvoloka uhvatile za ruke, zakoračile u hladnu Drinu i posle nekoliko trenutaka zajedno svi nestali u dubokim talasima.

Tek u poslednjih nekoliko godina javno se govori o ovom, jednom od najkrvavijih zločina nad srpskim narodom na prostorima istočnog dela Republike Srpske. Najveći i najmasovniji pokolj nad Srbima ustaše su u Starom Brodu počinile na pravoslavni praznik Mladence, 22. marta 1942. godine, ali je ovaj pogrom trajao sve do početka maja meseca!

Ustaše su u istočnom delu Bosne i Hercegovine pokrenule ofanzivu širokih razmera, u nameri da ostvare svoj vekovni san – granicu na Drini. Precizni podaci govore da je u martu 1942. iz Sarajeva, pod komandom Jure Francetića, krenulo oko deset hiljada do zuba naoružanih ustaša koji su, zajedno sa veoma brojnom „domaćom“ muslimanskom milicijom, pred sobom gonili nepregledne zbegove Srba od Olova, Sarajeva, Kladnja, Han Pijeska, sa Romanije i Sokoca, iz Rogatice i sa Boraka. Uplašeni narod kretao se u zbegovima ka Višegradu, terajući čak i stoku i noseći najosnovnije stvari i dragocenosti, u nadi da će preći Drinu i dočepati se Srbije. Međutim, iznemogle, preplašene i izgladnele srpske porodice na ćupriji u Višegradu je dočekivala i zaustavljala italijanska vojska. Preko reke su puštani samo oni koji su mogli da plate svoju slobodu zlatom, stokom ili nekom drugom vrednošću. Ostali su morali da nastave dalje, nizvodno, bežeći ispred ustaških patrola, jedinica zloglasne Crne legije i Muslimanske milicije, kozjim stazama i preko planinskih prevoja prema selima Miloševići i Stari Brod, nadajući se u slamku spasa da će uspeti da se ukrcaju na skelu ili u čamce. Skoro mesec i po nepregledne kolone Srba u zbegovima su odlazile u ovaj kanjon Drine, iz koga se većina nikad nije vratila. Ko nije umeo da pliva ili se utopio, ili je bio ubijen na najsvirepiji način.

Živi očevici tog pogroma ispričali su svedočenja, koja su ostala zapisana. Nakon što bi u večernjim časovima pontoni i čamci obustavljali prevoz ljudi preko Drine, preostale izbeglice iznenada su opkoljavale ustaše. Usledila bi okrutna iživljavanja, klanja, mučenja, silovanja i bacanja u Drinu. Oni malobrojni koji su preživeli ovaj ratni pakao, po završetku Drugog svetskog rata očekivali su da će ih nadležne vlasti pozvati da svedoče, da se njima dobro poznati zločinci privedu pravdi i osude. Umesto toga zavladala je neočekivana ćutnja, odnosno prikrivanje zločina, što je ravno zločinu. Preživeli su to pamtili i prepričavali, mnogi i zapisivali.

Jedan od smelijih, književnik Momir Krsmanović, je čak sedamdesetih godina prošloga veka napisao i roman „Teče krvava Drina“, nakon čega je šikaniran, zabranjivan, osporavan i napadan. To ga nije pokolebalo, već mu je dalo dodatne snage da nastavi sa istraživanjem i pisanjem. Pred kraj novembra 2008. godine, u prisustvu velikog broja istoričara, sveštenih lica, predstavnika medija i građana, u manastiru Dobrun kod Višegrada predstavljena je i knjiga „Zaboravljeni zločin – Stari Brod“. Knjiga „Zaboravljeni zločin – Stari Brod“ je, u stvari, zbornik radova sa skupa održanog 19. jula te godine u Rogatici, povodom šezdeset šeste godišnjice genocida nad srpskom nejači na obali reke Drine. Samo u selu Miloševići u aprilu 1942. godine pobijeno je oko tri i po hiljade Srba, oko dvije i po hiljade na Starom Brodu, te oko dvije hiljade na Skelanima. Dakle ukupni gubici u Starom Brodu, selu Miloševići i Skelanima su oko 8.000 ljudi. Tačan broj nije utvrđen zato što to nije htela tadašnja komunistička vlast. Dakle, vidi se da je spirala zločina pokrenuta znatno ranije, posebno u Drugom svetskom ratu. Kada se uzmu u obzir ove činjenice i zločini muslimanskih snaga u Podrinju od 1992. do 1995. godine, onda se može sagledati istorijski kontekst mržnje i osvetoljublja. Ono što se desilo u julu 1995. godine je zločin koji je nastao kao posledica smišljenog delovanja pojedinih obaveštajnih službi NATO, koje su odlično poznavale istorijski kontekst spirale zločina u Podrinju i to iskoristile i umešno vodile zaraćene strane, VRS i A BiH.

Mržnja iz tih vremena postala je latentna konstanta međunacionalnih odnosa i nepoverenja Srba i Muslimana u Podrinju. Zato je neopravdano pripisivati nešto generalu Mladiću što je istorijski neodrživo i nije izraz njegove moći niti namere. Međunacionalni odnosi u BiH bili su poremećeni i pre dolaska generala Mladića u BiH.

Mnoga sela u Podrinju su zatrta i uništena. Za ovaj deo analize veoma je indikativan podatak o selu Zedanjsko u opštini Srebrenica. To selo je u vreme Drugog svetskog rata imalo podjednak broj Muslimana i Srba. U ratu su Muslimani u ustaškim jedinicama iz tog sela i najbliže okoline pobili svo srpsko stanovništvo. Od tada je to selo bilo naseljeno isključivo Muslimanima ali je zemljište i dalje vođeno kao katastarsko vlasništvo pobijenih Srba. Takvih sela je u BiH bilo veoma mnogo i to je suština genocida NDH nad Srbima zapadno od Drine.

U knjizi „Tragovi mrtve braće“ Momir Krsmanović napisao je upravo onako kako je i bilo, na osnovu istorijskih činjenica i svedočenja očevidaca. Činjenice, koje su neumoljive, govore da je preko 85% vojno sposobnih Muslimana u Podrinju tada bilo u ustašama, kada je preko 90% srpskih sela i kuća spaljeno i sravnjeno sa zemljom u istočnoj Bosni i Podrinju, a nad srpskim stanovništvom napravljen veliki, nezapamćen pokolj.

Danas je već svima jasno u svetu da se bivša SFRJ nije sama raspala. Rasparčavanje te države učinjeno je smišljeno i planski od strane onih koji su ujedinili Nemačku, završili „Hladni rat“, porušili Berlinski zid, obezbedili raspuštanje Varšavskog ugovora i raspad SSSR-a. Te vodeće zemlje Zapada nisu se formalno na samom početku „hvalile“ tom velikom pobedom, ali su suštinski učinili sve da se pod okosnicom nove ideologije globalizacije sveta i „demokratizacije“ bivših socijalističkih država uspostavlja novi sistem vrednosti po zapadnom modelu i neoliberalnom konceptu. Zaboravilo se na izjave tadašnjih vodećih političara Zapada, da posle raspada VU treba raspustiti i NATO pakt. Naprotiv, desilo se suprotno, NATO je iskorišćen kao pesnica da se disciplinuju neposlušne države i narodi u pohodu na istok. Jugoslavija se raspala pod snažnim uticajem Zapada uz neprekidno upravljanje krizom i neposredno učešće u ratovima unutar bivših socijalističkih republika, koristeći istorijske protivrečnosti i nacionalne i političke ekstremiste. Muslimansko političko rukovodstvo u Bosni i Hercegovini je, uz pomoć Nemačke, UK, Turske i SAD nastojalo da uspostavi unitarnu državu, uzurpirajući volju i pravo srpskog naroda da odlučuje o svojoj sudbini i državnopravnom statusu.

Spoljni mentori su izazvali rat preko delovanja ekstremista na političkoj sceni Bosne i Hercegovine. Iskorišćene su unutrašnje istorijske nacionalne i verske protivrečnosti i ekstremizam da se konstitutivni narodi dovedu u predvorje rata iz koga više nije bilo povratka. Od samog početka građanskog rata u BiH pristrasno se delovalo prema zaraćenim stranama, a kroz medijski rat srpska strana je konstantno okrivljivana za sve strahote i zločine. Mnogi od tih zločina su medijski eksploatisani, „montirani“ i naneli su ogromnu štetu srpskim nacionalnim interesima. U kreiranju takve medijske slike učestvovale su pojedine obaveštajne službe Zapada i mediji vodećih država NATO i tadašnje Evropske zajednice.

Tokom građanskog rata u BiH stanovništvo se skoro po pravilu selilo sa svojom vojskom, verovatno iz dva razloga: (1) iz straha od dolaska neprijateljske vojske i njenog odnosa prema civilnom stanovništvu, jer su istorijska iskustva bolna i nezaboravna, i (2) da bi došli na teritoriju koju kontrolišu vojne snage i politička vlast sopstvene nacionalne zajednice. Po tom principu iz svojih krajeva je iseljeno preko 600.000 Srba iz doline Neretve, Mostara, Konjica, Goražda, zapadne Hercegovine i centralne Bosne. Takođe, po toj osnovi je gotovo etnički očišćen i ispražnjen deo Sarajeva pod muslimanskom kontrolom, ukupno oko 170.000 Srba, nakon Dejtona. Slično se desilo i sa Muslimanima i Hrvatima iz delova BiH pod srpskom vojnom i političkom kontrolom. Srebrenica uopšte nije nikakav izuzetak, u pogledu pomeranja i preseljenja civilnog stanovništva. Jednostavno, to su činjenice građanskog rata u BiH. Većina stanovnika Srebrenice naselila se u srpsku opštinu Vogošća, grad Sarajevo, nakon implementacije Dejtonskog sporazuma i granica između entiteta. Preseljenje muslimanskog stanovništva iz Srebrenice pominjalo je i planiralo muslimansko političko rukovodstvo još u toku rata i o tome su postojale informacije među stanovništvom.

Na osnovu Rezolucije Saveta bezbednosti postignut je Sporazum između strana u sukobu, o pretvaranju Srebrenice u „zaštićenu zonu“. Taj Sporazum su 8. maja 1993. godine potpisali general Ratko Mladić i general Sefer Halilović, uz posredovanje i saglasnost generala Moriona. Sporazum nije ispoštovan od muslimanske vojske A BiH ni u jednoj tački. Muslimani nisu vojsku razoružali u demilitarizovanoj zoni niti su oružje stavili pod kontrolu UNPROFOR-a. U tom smislu demilitarizacija se izgleda odnosila isključivo na Vojsku Republike Srpske (VRS) na tom području. Zaštićena zona je služila kao baza muslimanskim snagama, da iz nje ubacuju diverzantsko-terorističke grupe, da napadaju srpske vojne i civilne objekte, vrše zločine i bezbedno se vraćaju pod okrilje UNPROFOR-a.

Operacija VRS „Krivaja 95“ se može okvalifikovati kao operacija malog obuhvata, izvedena na ograničenom prostoru, sa snagama taktičkog nivoa, ekvivalenta četiri ojačana bataljona. Bila je to operacija sa krajnje ograničenim ciljem. Ukupno brojno stanje 28. divizije A BiH do početka operacije prema tim dokumentima iznosilo je oko 10.200 ljudi. Verovatno je oko 70 odsto bilo pod oružjem, a ostali deo do punog brojnog stanja bili su na spisku vojnih obveznika i pripadnika brigada i samostalnih bataljona te divizije. S obzirom na ukupno stanje u enklavi, sasvim je realno zaključiti da ih je moglo biti naoružano oko 7 do 7.500 ljudi. Celo vreme rata snage u Srebrenici bile su snabdevane vazdušnim putem od strane A BiH i pojedinih država Zapada.

Glavni štab VRS i komanda Drinskog Korpusa nisu mogli očekivati da iz jedne ograničene vojne operacije nastupe tako teške posledice, kao što su odlazak stanovništva u bazu UN u Potočare i odbijanje 28. divizije A BiH da položi oružje i da se odluči na proboj ka Tuzli. Ni posledice koje su nastupile iz tih novonastalih okolnosti – iseljavanje civila i stradanje u proboju, masovno zarobljavanje, kao i pogubljenje zarobljenih, nisu bile predvidljive u vreme kada je planirana i izvođena operacija. Zato je tvrdnja da je „Krivaja 95“ bila unapred planirana, kao masovni i sistematski napad na Zaštićenu zonu sa ciljem da se trajno iseli civilno stanovništvo i zarobe i pogube vojno sposobni muškarci netačna. To se može videti i po odnosu snaga koje su učestvovale u operaciji, a i po mnogim drugim izjavama stanovništva iz Srebrenice, kao i po izjavama policijskih i vojnih rukovodilaca 28. divizije A BiH i lokalnih vlasti.

Snage 28. divizije praktično nisu ni branile Srebrenicu. Od njih to verovatno nije ni očekivala njihova pretpostavljena Komanda 2. Korpusa, a ni GŠ A BiH, jer su instrukcije pojedinih obaveštajnih službi vodećih država Zapada bile takve. Dokaz za to je Odluka da se samo na tri meseca pre operacije iz Srebrenice izvuče komandant divizije Naser Orić sa još dvadesetak svojih oficira i uputi na obuku u Tuzlu. Takođe, pretpostavljene komande nisu preduzele adekvatne mere da, u vojnom smislu, olakšaju stanje divizije i da podrže njenu odbranu, a posle pada Srebrenice da podrže proboj kolone. Takođe, pored respektivnih vojnih snaga i velikog brojnog stanja 28. divizije A BiH treba imati u vidu da su te snage bile u znatnoj meri prepuštene same sebi, bez adekvatne moralne i političke podrške od centralnih muslimanskih vlasti iz Sarajeva. Među borcima i narodom su kružile glasine da će Srebrenica i Žepa biti predate VRS, te da i ne postoji potreba za nekim upornim i dugotrajnim otporom i borbom. Tim glasinama je doprinosio kriminal, haos, bezvlašće i sukobi između političkih, vojnih i policijskih rukovodilaca u Srebrenici.

Veoma bitno je uočiti da su nakon 11.7.1995. godine u popodnevnim časovima, kada su jedinice Drinskog Korpusa (DK) ušle u Srebrenicu, nastale nevolje i nesreća zbog odbijanja snage 28. divizije A BiH da polože oružje i prihvate status ratnih zarobljenika. Komanda 28. divizije i komandanti brigada te divizije odlučili su se na proboj iz okruženja, verovatno uz znanje i odobrenje komande 2.K i GŠ A BiH. Osnovano je pretpostaviti da je takav odnos sugerisan i od strane muslimanskog političkog rukovodstva u Sarajevu. Prvi i najčešće najautentičniji izveštaji muslimanskih i stranih izvora govore da se u Potočarima okupilo oko 20.000 civila, a da se u koloni za proboj ka Tuzli nalazilo oko 12.000 do 15.000 boraca i vojnih obveznika. Muslimanska tajna služba iz Tuzle izvestila je 17.07.1995. godine da se prethodnog dana, 16.07.1995. godine do „slobodne teritorije“ probilo 10.000 boraca 28. divizije, i da se sumnja da ih je još nekoliko hiljada u prostorima između Srebrenice i Tuzle. Teško je utvrditi tačan odnos naoružanih i nenaoružanih ljudi u koloni koja je krenula u proboj u toku noći 12.7.1995. godine. Ta kolona je krenula u proboj iz okruženja u nekoliko delova. Pravac proboja je bio Jaglići – Buljin – Pobuće – Cerska – Snagovo – Crni Vrh – Križevići – Baljkovica – Nezuk. Drinski korpus VRS je delom snaga postavljao zasede na pravcu proboja. Te zasede su bile često slabe, tako da su imale velike gubitke u ljudstvu i tehnici.

Većina istraživača polemiše samo oko dokazivanja ili opovrgavanja ukupnog broja pripadnika 28. divizije A BiH koji su izgubili živote u toku i nakon operacije za Srebrenicu. Radi istine i pravde veoma je bitno da se zna koliki je broj stradao u borbi sa jedinicama DK, a koliko je zarobljeno i naknadno streljano. Prema različitim podacima o broju zarobljenih i streljanih može se govoriti o tome da podaci sa kojima izlazi muslimanska strana u javnost nisu tačni, te da su politički i medijski instruisani u funkciji satanizacije srpskog naroda i stvaranja lažne predstave „da se radi o genocidu“. Danas je svim objektivnim istraživačima u svetu jasno da u Srebrenici nije bilo genocida jer nisu ubijani civili, deca, žene, starci i nejač, nego uglavnom vojnici koji su bili pripadnici 28. divizije A BiH jer su odbili da predaju oružje i krenuli u proboj.

Autor: Mitar Kovač

Nastavlja se…

Izvor: Fond strateške kulture

Vezane vijesti:

Istorijski, obaveštajni, vojni i medijski kontekst događaja u Srebrenici i odgovornost generala Ratka Mladića (2)