Hrvatski zakon o ratnim civilnim žrtvama

Kao čovek koji već pedesetak godina tumači i u praksi primenjuje razne propise, moram priznati da su se autori ovog zakona zaista potrudili da postave mnoge „zapreke” srpskim stradalnicima i članovima njihovih porodica, posebno onima koji su stradali na području bivše RSK, na putu do priznavanja statusa ratnog stradalnika, bez kojeg se ne može ostvariti nijedno od predviđenih prava.

Od kada je Hrvatski sabor u julu ove godine usvojio Zakon o civilnim stradalnicima iz Domovinskog rata, kancelarijama „Veritasa” u Beogradu i Banjaluci svakodnevno se obraćaju Srbi iz Hrvatske i bivše RSK s pitanjem da li se odredbe ovog zakona odnose i na njih.

Radi ilustracije navodim nekoliko primera.

Dana 25. septembra 1991. godine Danicu Manojlović (48) usmrtili su geleri granate ispred njene kuće u Vukovaru u Ulici Ive Lole Ribara br. 68. Njen suprug Nikola Manojlović (53) ubijen je 5. novembra 1991. u dvorištu vrtića u Borovu Selu od strane ZNG-a. Daničini posmrtni ostaci ekshumirani su s vukovarskog novog groblja 1996, a Nikolini 2002. s groblja u Novom Sadu, gde su bili pokopani nakon što su izvađeni iz Dunava. I Daničini i Nikolini posmrtni ostaci identifikovani su 2012. u Zavodu za sudsku medicinu i kriminalistiku u Zagrebu. U izveštajima o smrti piše da je uzrok smrti za Danicu „trauma capitis”, a za Nikolu „vulnera capitis”. Njihova kćer Ljiljana, koja nam se i obraćala ovih dana, posmrtne ostatke roditelja sahranila je u Apatinu, gde i živi.

Dana 13. decembra 1993. u Stabnju, opština Benkovac, koja je bila u sastavu RSK, tenkovska granata ispaljena s hrvatskih položaja usmrtila je Nevenku Crnobrnju (30) i njenu ćerku Snježanu (12) u prizemlju njihove kuće. Mile Crnobrnja sahranio je suprugu Nevenku i kćer Snježanu najprije u Benkovcu da bi ih pre nekoliko godina prenio u porodičnu grobnici u Jagodnji Donjoj. Mile se posle „Oluje” s mlađom kćerkom Nevenkom iselio u Australiju, odakle nas je i nazvao pre neki dan.

Dana 8. avgusta 1995. u Zečevu, opština Knin, silovana je pa ubijena Ljeposava Mandić (62), čiji leš je ostao na putu dvadesetak dana. Njeni posmrtni ostaci ekshumirani se s kninskog groblja 2001, a identifikovani su u decembru 2002. u Zavodu za sudsku medicinu u Zagrebu. U izveštaju o smrti piše da je uzrok smrti „vulnus scolopetarim capitis”. Njene posmrtne ostatke porodica je u februaru 2003. sahranila u Zečevu. U ime porodice ovih dana kontaktirao nas je njen unuk Mandić Predrag, koji sada živi u Ritopeku, opština Grocka.

Mogao bih navesti još mnogo ovakvih ili sličnih primera iz svih ratnih godina, od ukupno do sada verifikovanih preko 2.800 poginulih i nestalih civila i mnogo više civilnih invalida s područja RH i i bivše RSK stradalih na srpskoj strani u ratu devedesetih.

A šta kaže pomenuti zakon?

Prava (čl. 2) mogu ostvariti državljani Republike Hrvatske, a iznimno i strani državljani: ako su u trenutku stradavanja imali prebivalište ili boravište na teritoriju RH, odnosno ako je osoba iza koje podnose zahtev za ostvarivanje prava u trenutku stradavanja imala prebivalište ili boravište na teritoriju RH i ako ih ne ostvaruju od države čiji su državljani.

Civilni stradalnici (čl. 8) su civilni invalidi iz „domovinskog rata” i civilne osobe poginule, umrle ili nestale u tom ratu, odnosno članovi uže i šire porodice civilne osobe poginule, umrle ili nestale u tom ratu, koji mogu ostvariti prava prema ovom zakonu.

Civilnim invalidom (čl. 9) smatra se osoba kojoj je organizam oštećen za najmanje 20 procenata zbog rane ili povrede koju je dobila: zbog zatočenja u logoru, zatvoru ili drugom neprijateljskom objektu; u vezi s ratnim događajima iz rata (zbog korištenja sredstava i metoda kojima se izvode ratne operacije kao što su bombardovanje, eksplozija minsko-eksplozivnih sredstava, zalutali metak i slično); od eksplozije minsko-eksplozivnih sredstava zaostalih nakon završetka ratnih operacija u ratu ili zbog eksplozije minsko-eksplozivnih sredstava ili upotrebe vatrenog oružja izvan ratnih operacija, ali u vezi s okolnostima iz rata, u svim situacijama u razdoblju od 17. avgusta 1990. do 30. juna 1996.

Iste okolnosti po kojima se utvrđuju civilni invalidi odnose se i na civilne osobe poginule, umrle ili nestale u ratu i civilne osobe koje su od rane, povrede ili bolesti umrle (čl. 10).

Civilni stradalnici pod uslovima određenim ovim zakonom (čl. 3) mogu ostvariti sledeća prava: a) invalidi – osobnu invalidninu, dodatak za negu i pomoć druge osobe, ortopedski dodatak, posebni dodatak, pravo na naknadu troška prilagodbe osobnog automobila i profesionalnu rehabilitaciju; b) po osnovi gubitka ili nestanka člana porodice – porodičnu invalidninu, povećanu porodičnu invalidnina, uvećanu porodičnu invalidninu, porodičnu invalidninu nakon smrti civilnog invalida rata I. do IV. grupe i novčanu naknadu u iznosu porodične invalidnine, povećane i uvećane porodične invalidnine; c) ostala prava – novčana naknada za civilne stradalnike iz rata, pravo na jednokratnu novčanu pomoć, dodatak za pripomoć u kući, pravo na besplatne udžbenike, pravo na stipendiju i još desetak drugih prava.

A ko ne može da ostvari prava utvrđena ovim zakonom?

To su (čl. 5): pripadnici, pomagači ili saradnici neprijateljskih vojnih i paravojnih jedinica koji su sudelovali u oružanoj agresiji na Republiku Hrvatsku i svi koji su na bilo koji drugi način pomagali neprijatelju, kao ni članovi njihovih porodica po osnovu njihova stradavanja i osobe koje su osuđene pravosnažnom sudskom presudom za krivična dela protiv RH, odnosno za krivična dela protiv čovečnosti i međunarodnog prava „počinjena za vreme odbrane suvereniteta RH”, kao ni članovi njihovih porodica po osnovu njihova stradavanja.

Potpredsednik Hrvatske vlade i ministar branitelja Tomo Medved do sada je više puta ponovio da su u zakonu „na poseban način postavljene zapreke da zakon ne mogu konzumirati osobe koje su sudelovale u agresiji na Hrvatsku te stoga ne postoji nikakva bojazan da će neko od pripadnika neprijateljskih formacija, te njihovih saradnika i pomagača ili osoba koje su na bilo koji način pomagale u agresiji, koristiti taj zakon”.

Kao čovek koji već pedesetak godina tumači i u praksi primenjuje razne propise, moram priznati da su se autori ovog zakona zaista potrudili da postave mnoge „zapreke” srpskim stradalnicima i članovima njihovih porodica, posebno onima koji su stradali na području bivše RSK, na putu do priznavanja statusa ratnog stradalnika, bez kojeg se ne može ostvariti nijedno od predviđenih prava.

Uprkos takvim „zaprekama”, mi iz „Veritasa” savetujemo svim srpskim civilnim žrtvama i članovima njihovih porodica da podnesu zahteve za priznanje takvog statusa prema propisanoj proceduri i da budu spremni na „rovovsku” pravnu borbu kroz hrvatske i međunarodne institucije.

Izvor: Politika / Dokumentaciono-informativni centar „Veritas”