Goran Latinović: Tvrtkov grb je trebao biti na srpskoj trobojci

Ovaj region je toliko zakopan u prošlost, da je ona zapravo njegova bolest. A kad ste bolesni, zovete doktora.

Tako je Frontal.RS pozvao magistra istorijskih nauka, Gorana Latinović, višeg asistenta na Studijskom programu istorije Univerziteta u Banjoj Luci i doktoranta Visoke škole istorijskih nauka Univerziteta u San Marinu, da nam pokuša dati odgovore na neka pitanja iz oblasti svoje ekspertize.

Koliko je istorija koja se danas uči u udžbenicima činjenična, a koliko retuširani mitovi za potrebe dnevne ili malo dugoročnije politike u regionu?

To prvenstveno zavisi od autora udžbenika i od nadležnih organa, koji daju dozvolu da udžbenici budu u upotrebi u obrazovnom sistemu entiteta ili države. Udžbenici istorije koji su u upotrebi u Republici Srpskoj i Srbiji, uglavnom odražavaju činjeničnu istoriju, koja je rezultat ozbiljnih naučnih istraživanja.

Najveća neslaganja su vezana za Drugi svjetski rat i pitanje da li smo imali jedan ili dva oslobodilačka pokreta, kao i za period od 1945. do 1991. godine. Postoje ljudi, čak i u samom vrhu naše istorijske nauke, koji se teško mire sa stavovima većine istoričara, posebno mlađih naraštaja, da je komunistički režim bio negativna pojava u našoj istoriji i da je upravo u tom periodu postavljen temelj za stradanje koje smo doživjeli u posljednjoj deceniji 20. vijeka.

S druge strane, analizirajući udžbenike istorije koji su u upotrebi u Hrvatskoj i Federaciji Bosne i Hercegovine, jasno se uočava politička pozadina njihovog nastanka. Ignorisanjem brojnih istorijskih izvora i naučnih činjenica, njihovi autori predstavili su prošlost na način koji ni izdaleka ne odgovara istorijskoj realnosti.

Od brojnih primjera, navešću samo jedan: po autorima zagrebačkih udžbenika Srbi zapadno od Drine vode porijeklo od “Vlaha“ i onih Hrvata koji su morali da pređu na pravoslavlje, a po autorima sarajevskih udžbenika to su, ustvari, “pravoslavni Bošnjaci“ kod kojih je tek u 19. vijeku odgojena svijest da su Srbi.

Koliko strukture vlasti Republike Srpske, pri obilježavanju značajnih događaja, ili uopšte bilo kakvih projekata koji imaju istorijsku dimenziju, konsultuju ljude iz struke?

Opšte prihvaćeno mišljenje u zapadnim državama podrazumijeva da država koja teži napretku stalno mora gledati u nazad, da na osnovu istorijskog iskustva lakše odrećuje smjer i dinamiku sadašnjeg i budućeg razvoja spostvenog naroda.

U tim sredinama položaj istorijske nauke u društvu sve više dobija na značaju, a kod nas, po zahtjevima i preporukama koje dolaze upravo iz tih sredina, istorija se svodi na marginalan predmet u obrazovnom sistemu. Naravno, i ovdje je vidljiva politička pozadina takvih nastojanja. Nažalost, tome ponekad doprinose i ljudi iz struke, koji nemarnim odnosom prema očiglednim problemima dovode do njihovog produbljivanja.

U Republici Srpskoj prije desetak godina registrovano je Društvo istoričara, ali njegova djelatnost je tajna za veliku većinu istoričara. Umjesto da ima potpuno javan rad, da organizuje redovne godišnje skupove i da interese istoričara zastupa pred organima vlasti, o ovom udruženju danas se ne zna gotovo ništa, ni ko mu je predsjednik, ni gdje mu je sjedište, ni čime se bavi.

U takvim uslovima i ne treba da čudi što su strukture vlasti u Republici Srpskoj, bez obzira o kojoj se političkoj opciji radi, rijetko tražile savjet i mišljenje istoričara.

Uvijek je između srpskih i hrvatskih istoričara srednjovjekovna Bosna imala različitu interpretaciju. Sada imamo i treću istoriju. Koliko se to može, u ovakvim okolnostima, gledati naučno i bez strasti?

Istorijski izvori jasno i nedvosmisleno svjedoče da je srednjovjekovna Bosna bila oblast u sastavu Srbije, koja je kasnije nastavila svoju istoriju kao samostalna država, ni tada ne gubeći srpski identitet. Vladari Bosne su svoje podanike zvali Srbima, govorili su srpskim jezikom i pisali ćirilicom.

Njen najznačajniji srednjovjekovni vladar krunisan je za kralja Srba, Bosne, Primorja i Zapadnih Strana. Dakle, veoma je indikativno da je čovjek u svojoj tituli pomenuo samo jedno etničko ime, a onda one oblasti kojima vlada i u kojima živi taj narod. Tek kad je proširio svoju državu na zapad, u ona područja na kojima je postojala hrvatska država sve dok je 1102. godine Mađari nisu uništili, Hrvata gotovo da nije bilo u njegovoj državi. Od 14. vijeka pojavljuje se i izraz “Bošnjani“, ali on ima državno i političko, a ne etničko ili narodnosno značenje.

Nije, dakle, riječ o nekom novom narodu, nego o izrazu koji označava podanike vladara Bosne, tj. ljude koji žive u njegovoj državi, bilo da je riječ o Srbima ili pripadnicima nekog drugog naroda. I danas kad se kaže “Vojvođani“ ne misli se o nekom posebnom narodu, nego o Srbima, Mađarima i ostalim narodima koji žive u toj oblasti.

Ratna vlast u Srpskoj olako je prenebregla činjenicu da se Stefan Tvrtko I Kotromanjić krunisao 1377. godine na grobu Svetog Save kao kralj Srba, Bosne, Primorja i Zapadnih Strana, što je rezultiralo na kraju čak i izbacivanjem ljiljana sa grba Republike Srpske. Imate li komentar?

Mislim da je učinjena greška. Grb kralja Tvrtka I trebalo je staviti na srpsku trobojku, prije nego što su ga muslimani stavili na svoju bijelu zastavu. Uz njega, trebalo je staviti i grb Nemanjića, a oba grba natkriti krunom Karađorđevića.

Uostalom, kralj Tvrtko I bio je izdanak Nemanjića po ženskoj liniji i pretendovao je na presto Srbije. Imali smo, zaista, jake istorijske argumente u rukama, ali pitanje je koliko bi to uopšte moglo biti ostvareno, u uslovima nezapamćene medijske satanizacije Srba.

Slična istorijska ignorancija učinjena je i sa promjenom imena grada Foča. Umjesto u “Srbinje“, trebalo je ovom gradu vratiti njegovo staro srpsko ime “Hoča“, ili prosto ostaviti Foča. Ta promjena u F, dolazi iz gubitka glasa „H“ u srpskom jeziku, što je proces koji se završio u većini srpskih dijalekata do 17. Vijeka,, pa i na onom na području današnje Foče. „H“ se u srpski jezik vratilo tek reformom Vuka St. Karadžića. Na Kosovu i Metohiji, u blizini Orahovca, primjera radi, postoji srpska enklava po imenu „Velika Hoča“.

Radite doktorsku disertaciju o Jugoslovensko-italijanskim ekonomskim odnosima u periodu između dva svjetska rata, te ste proveli nepunu godinu u Rimu i San Marinu. Može li se, generalno, dati neka ocjena istorijskih odnosa Srba i Italijana?

Odnosi Srba i Italijana mijenjali su se tokom 19. i 20. vijeka. Italijani su najprije gledali sa simpatijama na pokret nacionalnog ujedinjenja Srba, što ih je podsjećalo na njihov Rizorđimento. Međutim, zbog težnje Srbije da oslobodi i Hrvate i Slovence, srpsko-italijanski odnosi postali su zaoštreni, gotovo neprijateljski, iako su ove dvije države formalno bile saveznice u Prvom svjetskom ratu.

U periodu između dva svjetska rata, Italija je bila najozbiljniji neprijatelj jugoslovenske države, ne samo zbog otvorenih teritorijalnih pretenzija na Dalmaciju, nego i zbog činjenice da je Jugoslavija bila glavna prepreka njenim imperijalističkim ambicijama na Balkanu i u Podunavlju.

Italija je svoje strateške ciljeve ostvarila tokom Drugog svjetskog rata, ali samo privremeno. Italijanski gubitak Istre, Rijeke i Zadra, kao i Tršćanska kriza, dodatno su zagorčali jugoslovensko-italijanske odnose, koji su u mirne vode konačno uplovili tek 1975. godine, Sporazumom u Ozimu.

Iako je medijska satanizacija Srba u posljednjoj deceniji 20. vijeka bila prisutna i u Italiji, ne treba zaboraviti da se tamo pojavilo nekoliko veoma interesantnih knjiga i dokumentarnih filmova, koji su oba rata (1991–1995. i 1999) prikazali objektivnije i nepristranije.

Nedavno je na ATV emitovan sasvim netipičan dokumentarac pod nazivom „Mit o bogumilima“. Koliko zaista ima istorijske osnove da se povlači analogna paralela između stećaka, srednjovijekovne Bosne i nacije koja je proglašena u toku Otadžbinskog rata (tzv. „Bošnjaci“)?

Kada je Austrougarska okupirala Bosnu i Hercegovinu 1878, ona je pristupila jednom veoma važnom strateškom cilju – stvaranju jednog novog naroda, novog identita, nove svijesti – “Bošnjaka“. Po tom projektu, sve stanovnike u BiH, bez obzira na njihovu vjersku pripadnost, trebalo je ubijediti da su “Bošnjaci“.

Ta politika posebno je došla do izražaja za vrijeme tadašnjeg “visokog predstavnika“ Benjamina Kalaja (1882–1903), koji je ranije u svojoj “Istoriji srpskog naroda“ napisao da su Bosna i Hercegovina srpske zemlje, a kad je imenovan za upravnika Zemaljske vlade, zabranio je sopstvenu knjigu.

Upravo u tom periodu plasirana je etnopolitička teorija o bogumilima kao autohtonom stanovništvu Bosne, koje je u određenom istorijskom vremenu prešlo na islam, a stećci trebalo je da budu jedno od glavnih obilježja materijalne kulture tog “naroda“. Treba naglasiti da je termin „stećak“ uveden iz naučnih krugova, dok te spomenike stanovništvo koje je tu živjelo, nije zvalo drugačije nego „mramori“ ili „mramorovi“.

Takva politika doživjela je krah, jer nije bila utemeljena na istorijskim činjenicama, kao i zbog snažnog otpora srpskog naroda, a iako davno sahranjena, ponovo je sa smetljišta istorije stavljena na sto muslimanskog rukovodstva početkom devedesetih godina prošlog vijeka. Međutim, u “neobošnjaštvu“ iza 1992. postoje dvije struje.

Prva je “Integralno bošnjaštvo“ po kojem su “Bošnjaci“ svi stanovnici BiH, bez obzira na vjersku pripadnost, i druga – “Muslimansko bošnjaštvo“, po kojem su “Bošnjaci“ samo muslimani.

Da li postoje neki projekti naučnog tipa, da se sagledaju istorijske činjenice od nastanka Republike Srpske do danas?

Uglavnom se radi o tekstovima koji se bave istorijskim i strateškim osnovama nastanka Republike Srpske. Tu u prvi plan izlaze dva korijena:

1. Srpski identitet, koji je duboko ukorijenjen u biće i svijest srpskog naroda, posebno uz činjenicu da u nekim krajevima Republike Srpske Srbi postoje mnogo duže, nego u nekim krajevima Srbije, koja se pogrešno naziva maticom srpskog naroda, iako je ona samo starija sestra Republike Srpske, i

2. Strah od “1941“, tj. od ponavljanja genocida nad srpskim narodom, koji mu se dogodio u Drugom svjetskom ratu.

Međutim, postoji jedan veoma ozbiljan projekat, čiji sam saradnik, a koji se odvija pod okriljem Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske. Radi se o “Enciklopediji Republike Srpske“, koja je do sada, van svake sumnje, najznačajniji naučni projekat u istoriji Republike Srpske.

Može li se reći da je interpretacija istorije (davna prošlost) iz Sarajeva i Zagreba, a evo i sada Podgorice, mnogo više u službi izgradnje nacionalnog identiteta, nego što je to slučaj sa srpske strane?

Jedan od glavnih pokazatelja stanja istoriografije jednog naroda su udžbenici istorije. Analizom zagrebačkih, sarajevskih i podgoričkih udžbenika; lako se uočava snažno ideološko prisustvo, dok u beogradskim i banjolučkim (istočnosarajevskim) udžbenicima toga nema, iz prostog razloga što Srbi odavno imaju izgrađen nacionalni identitet i svoja saznanja crpe iz provjerenih i pouzdanih izvora.

Selektivan pristup istorijskim izvorima jedno je od glavnih obilježja onih autora koji nastoje da “istorijski opravdaju“ sadašnje stanje stvari.

U pripremi je Prva međunarodna konferencija o sistemima ustaških logora smrti Jadovno 1941. Osim opštenacionalne sramote da se dešava prvi put nakon 70 godina, kako Vi gledate na taj projekat?

Lično učestvujem u projektu i mogu reći da je svake pohvale vrijedan trud koji dr Dušan Bastašić ulaže u nastojanju da istina o Srbima stradalim u sistemu ustaških logora Jadovno, čije kosti do Neba vapiju, ugleda svjetlo dana i da naša i svjetska javnost doznaju više o mučilištima u kojima je ubijeno preko 40.000 ljudi.

Posebno je značajno što su čelni ljudi Srpske pravoslavne crkve blagoslovili ovaj plemeniti poduhvat.

Čini li Vam se da u srpskoj istorijskoj nauci fali jedna od bitnih spona sa zajednicom u cjelini, koja se obično naziva „popularizacija“?

Prije nekoliko godina jedna od organizacija tzv. “druge Srbije“, a u suštini drugoligaške Srbije, štampala je pamflet pod naslov “Srbija nema snagu da se bori sa nacionalizmom i populizmom“ u kojem su oštro napadnute sve istinske vrijednosti srpskog naroda.

Naši neprijatelji i njihove sluge u našem narodu, žele da Srbima oduzmu imunitet, kako bi lakše podlegli “vrijednostima“ koje dominiraju u zapadnom svijetu i postali bezlična masa poluljudi. Tome ćemo se oduprijeti, prije svega, kroz Crkvu i ono čemu nas ona uči. Takođe, treba čitati, i to one knjige koje su pisali, ne za honorar, nego za dušu, ljudi “mudri kao zmije, a bezazleni kao golubovi“.

Razgovarao: Dani(j)el Simić

Izvor:  

Goran Latinović vezane vijesti:

Fondovi i zbirke Srpske pravoslavne crkve u hrvatskim arhivima i muzejima

O hrvatskim udžbenicima istorije

Jedno svjedočanstvo o pokolju Srba u Bijelom Potoku kod Banjaluke na Vaskrs 1942. godine

Dva izostavljena poglavlja iz knjige Magnum crimen Viktora Novaka