Dubrovačka Građanska Muzika

Dubrovačka Građanska Muzika osnovana je 1878. Ivo Čižek bio je kapelnik muzike punih trideset godina do 1925. Muzika je prilikom proslavljanja srpskih pobeda u balkanskom ratu svirala Čižekov marš „Vesela Srbadija”.  Austro-Ugarska vlast je zabranjivala izvođenje Čižekovih kompozicija zbog njihovog patriotskog karaktera. (1)  Prilikom proslave sedamdesetog rođendana Mo Iva Čižeka u listu „Dubrovnik“ 1937. istaknuto je : „Ime g. Čižeka usko je vezano sa predratnim političkim životom u Dubrovniku. Kao kapelnik Srpske muzike, nije se ispoljavao samo sa valjanošću i trudom da Srpska muzika postigne onu visoku umjetničku visinu koju je doista i postigla do zavidnosti, već je kao njen kapelnik, morao da zajedno sa mnogim Srbima Dubrovčanima, naročito Srbima katolicima, okusi razne šikane ondašnjih austrijskih vlasti. Ali ga to nikad nije omelo da popusti u svome trudu i nastojanju oko napretka ove srpske ustanove, koja je, u ono doba, osim svog umjetničkog smisla vršila sa uspjehom i zadatak podržavanja i buđenja narodne svijesti, koju su sa svih strana ugrožavali.“ (2) Prvi slet Srpske sokolske župe na Primorju održan je 12. 10. 1913. u Dubrovniku. Slet je počeo povorkom iz Dubrovnika ka vježbalištu u Gruškom polju. Dubrovačka Građanska Muzika predvodila je sokolsku povorku. (3)

U listu „Dubrovnik“ objavljen je govor Boža Hope održan u dubrovačkom srpskom pevačkom društvu  „Sloga” 1940. prilikom proslave 22. godišnjice dolaska srpske vojske u Dubrovnik  13.novembra 1918. :  „na gruškoj stanici i dobrim djelom gruškog puta, sila oduševljenog naroda nestrpljivo iščekivala dolazak naših heroja; … dr. Petar Čingrija … dobrodošlicom pozdravio Bijele Orlove, … zatim nepregledna povorka krenula za vojskom put grada, uz veselu popijevku i sviranje Srpske građanske muzike, kličući Kralju Petru i srpskoj vojski“.  (4)

Na inicijativu Bože Banca dubrovački Srbi reaktivirali su 1928. Dubrovačku Građansku Muziku. Prilikom proslave proboja Solunskog fronta u Beogradu         7. oktobra 1928. u povorci narodnih delegacija učestvovali su Dubrovačka Građanska Muzika i seljaci iz Boke Kotorske. Povorka je prošla centrom Beograda od crkve Svetog Save do Kalemegdana.(5)

Dubrovačka Građanska muzika  priredila je zabavu novembra 1937. Pre zabave muzika je obišla Dubrovnik svirajući. Na akademiji učestvovali su: Olga Vukmirović je pevala uz pratnju klavira gđe Begović.  Bas-bariton Branka Hope pevao je uz pratnju na klaviru Mo Rogovski. Deklamacija  malenog Miodraga Stošića „Slavnoj Jugoslaviji” izazvala je buru odobravanja. Muzika je otsvirala marš od G. Povia „Bijeli orao”. Zatim Srpska Sinfonija I i II deo od kapelnika Povia. List „Dubrovnik” je istakao da su ovim dugim i teškim komadom i kapelnik Povia i muzičari pokazali napredak i dokazali da imaju u sebi muzikalnog smisla te volje da se i dalje u tom pravcu razvijaju.  (6)

Dubrovačka Građanska muzika je novembra 1937. u oči dana sv. Cecilije zaštitnice muzike, slavila svoju slavu. Obišla je Dubrovnik svirajući patriotske marševe, a uveče je održala zajedničku večeru svih svojih izvršujućih članova u društvu sa upravom i nekoliko izvršujućih članova stare garde. Zajednička večera održana je u Dubrovačkom Radničkom Društvu. U društvu izvršujući članovi su bili uglavnom radnici, Srbi i Hrvati.  U listu „Dubrovnik” istaknuto je da Hrvati u ustanovi nijesu popustili pred obećanjima koja su im dolazila, samo da bi se odrekli sarađivanja  u Dubrovačkoj građanskoj muzici. List  „Dubrovnik” je istakao za muziku da : „ustanovi, koja  je u svim potrebnim momentima znala da dade dokaza o ljubavi prema rođenoj braći, i koja je zbog toga bila i ostala ponos pravog Dubrovnika”. (7)

Za proslavu  1 decembra 1937. Dubrovnik  je bio iskićen zastavama. Proslavio je Dan oslobođenja. Uoči tog dana, povorka, predvođena sokolskom i Dubrovačkom Građanskom Muzikom, i uz svetlost stotinu baklji, obišla je grad i predgrađe Pile. Bilo je mnogo omladine. Povorka je završila pred Kraljevim Dvorom, gde je bio postavljen pult sa mikrofonom. Masi građanstva održana su dva govora. Prva je govorila Smiljana Vezić-Berdović, a drugi govornik je bio Ante Anić, konzul u penziji. Na sam Dan Oslobođenja ujutro su mjesne muzike obišle gradom svirajući vesele marševe. Pre podne su održana u mjesnim crkvama blagodarenja, a posle njih vojska i sokoli prodefilovali su, pozdravljeni od građanstva, preko Place Kralja Petra. Po svršenom defileu održana je u Domu sokola svečana konferencija, na kojoj je prisutne pozdravio starosta Nino Šutić, a Dušan Rajačić recitovao je jednu patriotsku pesmu. Nakon toga novo članstvo sokola položilo je svečano sokolsku zakletvu. Na kraju je otpevano „Hej Slaveni”. Uveče je bila zabava u Oficirskom Domu. (8)

Uoči Vidovdana 1938. Dubrovačka Građanska Muzika održala je promenadni koncert nakon koga je obišla grad svirajući marševe. Na Vidovdan održani su pomeni u svim mjesnim crkvama za duše palih heroja. Uvečer je, Dubrovačka Građanska Muzika obišla grad i predgrađe, svirajući marševe. U školama su održana predavanja o značaju Vidovdana i podeljene su školske svedodžbe. (9)

Na Uskrs 1938. održan je prvi muzički festival u Bondinom teatru u Dubrovniku. Prvo veče nastupao je Zlatko Baloković, drugo veče Zagrebački kvartet a treće veče Muzika Kraljeve Garde. Orkestar Garde svirao je djela Osterca, Milojevića, Gotovca i Čajkovskog. Muzici Garde predan je vijenac Dubrovačke Građanske Muzike. U svom govoru gđca Z. Dominković istakla je : „Dubr. Građ. Muzika kao najstarija muzička ustanova ovoga grada, iz bratskog osjećanja i dubokog poštovanja kojega je uvijek, a naročito prije rata, gajila za sve što je dolazilo iz bratske Srbije a danas iz Ujedinjene Jugoslavije – bratski i srdačno pozdravlja Muziku i Orhestar Kraljeve Garde i čestita odličan uspjeh koji je postignut na ovoj lijepoj umjetničkoj manifestaciji naše zemlje”. Četvrto veče nastupila je Zagrebačka filfarmonija i  Zlatko Baloković. Ovo je bilo oproštajno veče, te su tom prigodom dubrovačke nacionalne ustanove poklonile  Zlatku Balokoviću kip Sv. Vlaha i kopiju slike Marka Murata „Car Dušan Silni u Dubrovniku”, u srebrnom okviru. Predajući poklon Balokoviću Smilja Vezić-Berdović istakla je : „Dubrovačke nacionalne ustanove, koje u ovom Gradu pretstavljaju osam decenija neprekidnog kulturnog rada i stvaranja, čestitaju Vam Vaš umjetnički jubilej…. Poklon koji Vam nacionalne ustanove Dubrovačke čine ovom prigodom pretstavlja dva značajna momenta : Sv. Vlaha hiljadugodišnjeg čuvara stare i slobodne Slovinske Dubrave, a kopija slike  Marka Murata  jednu od najznačajnijih stranica  u životu Republike Dubrovačke, kada su jednokrvni senatori, sa kraljevskim počastima, primili … Dušana Silnog, da i na vanjski način pokažu da ga primaju kao brata i izdvajaju iz reda običnih saveznika, koji nikada nijesu imali sreću da, poput Dušana, zakorače uz stepenice Kneževog Dvora”. (10)

Na otkrivanje spomenika ,,Herojima za slobodu” u Trebinju iz Dubrovnika je krenulo oko 500 ljudi. Sva  nacionalna društva sa svojim zastavama, pa Opština i kompletna  Dubrovačka Građanska Muzika. Dubrovačka Građanska Muzika je        10. septembra 1938. obišla ulice Trebinja svirajući na uranak. Jovan Dučić je svom mjestu poklonio spomenik kao znak zahvalnosti trebinjcima koji su prošli kroz austrijske zatvore za vreme Prvog svetskog rata, i njih 77 što poubijano što povješano. Istog dana položen  je kamen temeljac nove gimnazije. U svom govoru predsednik vlade Stojadinović je istakao : ,,Kad sam prolazio kroz Dubrovnik, koji je pameću svojom u prošlosti nadmudrivao Istok a vještinom svojom uspio da se bori i u umjetnosti i u trgovini sa drugim zapadnim državama, ja sam naučio i to da je, kao Dubrovnik isto tako i Trebinje i okolina, kraj velikih gospara i velikih pjesnika.” Svečanost su uveličali i privukli pažnju Dubrovačka Građanska Muzika i dubrovački ,,lumbardijeri” sa svojim ,,trombunima” koji su ,,pucali kako mali topovi”. Sutradan ujutro muzika je otišla za Nikšić, gdje je uveličavala svečanost 60-godišnjice Oslobođenja Nikšića i otvaranja nove železničke pruge Bileće – Nikšić .(11)

Dubrovačka Građanska Muzika je povodom obeležavanja 550 godišnjice boja na Kosovu izvela u predvečerje Vidovdana juna 1939. na placi kralja Tomislava program : 1.Jugoslovenska himna; 2.Čižek: „Hej trubaču s bojne Drine” marš; 3. Jenko : „Kosovo”, uvertire; 4. Smetana : „Prodana nevesta”, veliki potpuri; 5. Petrović : „Zvuci ispod Lovćena”, srpski potpuri; 6. XIX kl. Marš.(12)

Sporazumom  Cvetković-Maček 26.8.1939.  Dubrovnik  je  odvojen  od  Zetske banovine i dodeljen novostvorenoj Banovini Hrvatskoj. HSS je u Banovini Hrvatskoj iskoristio svoju vlast da još više progoni Srbe, jugoslovenske nacionaliste i sokole.  Dubrovačka Građanska Muzika podnela je prijavu  Pretstojništvu  Gradske policije u Dubrovniku da će 13. 11. 1939. muzika društva,  praćena bakljama, pozdraviti Komandu Mesta i obići svirajući gradom i predgrađem, u slavu obljetnice dolaska oslobodilačke srpske vojske u Dubrovnik. Proslava je zabranjena i to iz sledećih razloga : „Prilike, koje vladaju uopće a naročito one u Dubrovniku isključuju mogućnost, da bi prijavljena noćna proslava protekla u miru i redu. …a da se onemoguće  e v e n t u a l n a  djela neodgovornih lica, da ovu proslavu u noćno doba iskoriste u svoje nedozvoljene svrhe, odlučeno je u interesu javnog mira, reda i poretka, … s tim više, jer je to u skladu sa najvećim državnim interesima. “ Kao deo proslave održano je samo blagodarenje za kralja i vojsku u srpsko-pravoslavnoj crkvi sv. Blagoveštenija, i predavanje u Sokolani. (13)

List ,,Dubrovnik” pisao je o pripremama za proslavu 1 decembra 1939. u Dubrovniku. Na dan Ujedinjenja održavana su u bogomoljama svečana blagodarenja za sreću naroda, koji je poslije toliko muka, napora i borbi postigao svoj cilj, svoje ujedinjenje. Udruženja Soko, Nova Jugoslavija i Dubrovačka Građanska Muzika prisustvovali su sa svojim zastavama i sa svim svojim članovima blagodarenjima. Nakon blagodarenja pomenuta udruženja, predvođena muzikom, zajedno sa rodoljubivim građanstvom išla su ,,između vrata od Pila”, i tu polagala vijence na spomen-ploče podignite onima koji su svoj život žrtvovali za slobodu i ujedinjenje. Posle toga održavala se  u Sokolani svečana sjednica. Uveče Dubrovačka Građanska Muzika obilazila je  grad te je tom prilikom priređivana bakljada. Sokolsko društvo u Dubrovniku priređivalo je 2 decembra svečanu akademiju. (14) Dubrovčani su proslavili Dan Ujedinjenja, 1 decembar 1939. i pored svih tehničkih smetnji vlasti HSS u Dubrovniku. Grad i predgrađe bili su iskićeni zastavama. Na blagodarenja u crkvama bilo je brojno građanstvo uz prisustvo vojnih i civilnih vlasti. Za vreme blagodarenja pred katoličkom katedralom i pravoslavnom crkvom bila je postrojena vojska i članovi Nove Jugoslavije. Sokolska muzika predvodila je i jedne i druge. Posle blagodarenja održana je u sokolani svečana sjednica, i novi članovi su položili svečanu zakletvu. Posle svečane sjednice uprkos tehničkim smetnjama koje su imale svrhu da ometu svaki vanjski znak manifestacije, formirana je povorka Dubrovčana predvođena sokolskom muzikom. Pred povorkom su nošena četiri vijenca, koja su položena na spomen-ploče u vratima od Pila. Povorku su sačinjavali članovi sokola sa svojom zastavom, članovi Nove Jugoslavije sa barjakom, te mnoštvo dubrovčana, koji se zatekoše na ulici, jer je većina njih mislila da zbog tehničkih smetnji neće biti nikakve javne manifestacije. U povorci je uzelo učešća preko 2.000 građana. Povorka se zaustavila u vratima od Pila, gdje su na spomen ploče položeni vijenci, a predsjednik Nove Jugoslavije, kap. Niko Papa održao govor upućen omladini, koja je baš tog dana u Dubrovniku pokazala i svojim brojem i svojom odlučnošću, da ne postoji tehničkih smetnji kada hoće javno da se izrazi ljubav prema narodu i državi. U listu ,,Dubrovnik” istaknuto je : ,,Naša dična omladina zaslužuje ovom prilikom ne samo priznanje već najveću pohvalu.” Nakon govora kap. Pape kliknulo se je po tri puta Slava kralju Ujedinitelju i  Živio mladom kralju Petru II i Jugoslaviji. Posle toga povorka je prošla u potpunom redu preko place kralja Petra do u Sokolanu (Sponza). Na placi kralja Petra povorka je odala počast zastavama. U komentaru lista ,,Dubrovnik” istaknuto je : ,,… da u  ,Dubrovniku – kraj svih zala – još se u punoj snazi održava duh ljubavi prema Kralju i Otadžbini, da mu taj duh nijesu mogle da umanje ni novo povučene granice koje su ga bacile u jedan neizdrživ i neprirodan položaj u političkom i privrednom pravcu.”(15)

Dubrovačka Građanska Muzika bila je društvo amatera, uglavnom radnika. Svojim sviranjem podizala je  narodnu svijest kod građana Dubrovnika. Njena delatnost nije bila ograničena samo na Dubrovnik, već je obeležavajući značajne događaje, svirala u Beogradu, Trebinju, Nikšiću … .

Saša Nedeljković

član Naučnog društva za zdravstvenu istoriju Srbije

Napomene :

1. Srpska društva i ustanove u Dalmaciji, Dubrovniku i Boci-Kotorskoj, str.191-193, „Dubrovnik kalendar za prostu godinu 1899”, Uredio A.Fabris, God.III,u Dubrovniku, izdanje i  naklada Srpske Dubrovačke štamparije A.Pasarića  1898;Milan Ž. Živanović, „Dubrovnik u borbi za ujedinjenje 1908-1918,” Beograd 1962, str. 75;

2. „Sedamdesetgodišnjica Ma Ivana Čižeka”,  „Dubrovnik”, 2 februara 1937, br. 1, Dubrovnik, str.3;

3. ,,Soko”, Novembar 1913, br. 11, God. III, Njujork, str. 268;

4. Boža Hope, „Dolazak oslobodilaca u Dubrovnik ”, „Dubrovnik”,  30.novembra 1940, br.47, Kotor-Dubrovnik, str.3;

5.      Sofija Božić, ,,Srbi u Hrvatskoj 1918-1929”, Beograd 2008, str. 309, 310;„Jugoslovenski sokolski kalendar 1930“, u Ljubljani 1929, str. 80;

6. „Zabava Dubr. Građ. Muzike”, br.43,  „Dubrovnik”, 20 Novembar 1937,  Dubrovnik, str.3;

7. „Slava naše Muzike”, br. 44, „Dubrovnik”,27 Novembar 1937, Dubrovnik, str.3;

8. „1 Decembra”,  br 45, „Dubrovnik”,  4 decembar 1937, Dubrovnik, str.3

9. „Vidov dan”, „Dubrovnik”, br.26, Dubrovnik,  2 jula 1938,str.3;

10.  „Prvi muzički festival”, „Prvi „Muzički festival” u Dubrovniku”, „Dubrovnik”, br. 16, Dubrovnik, 23 aprila 1938, str.4;

11.  Izletnik, ,,Slavlje u Trebinju”, ,,Dubrovčani na proslavi u Trebinju”, „Dubrovnik”,br. 37, Dubrovnik, 17 septembra 1938, str.2,4;

12.  “Prigodom 550-ogodišnjice boja na Kosovu”, 24 juna 1939, „Dubrovnik”, br.25, Dubrovnik, str.3;

13.  „13 novembra”,  „Blagodarenje”, „Dubrovnik”, 18 novembra 1939, br. 46, Dubrovnik, str. 4;

14.  ,,1 decembra”, „Dubrovnik”, br. 48, 2 decembra 1939, Dubrovnik, str. 4;

15.  ,,Proslava 1 decembra”, br. 49 „Dubrovnik”,9 decembar 1939, Dubrovnik, str.4;