DRAGINAČKA TRAGEDIJA

Tokom jula i avgusta 1941.godine Draginac je pored drugih većih mesta iz bliže i dalje okoline u Zapadnoj Srbiji poput Loznice, Banje Koviljače, Krupnja, Bajine Bašte, Užica,… bio teritorija oslobođena od nemačkog okupatora. Talas ustanka i narodnog otpora se širio i ova teritorija je svakim danom bivala sve veća.

Napomena redakcije portala Jadovno.srb.: Ovaj prilog je prvi put objavljen na našem portalu 20. oktobra. 2015. godine.

U nameri da na tim prostorima ponovo zavede okupacionu vlast nemački vojni vrh je doneo odluku da se ustanak zau- stavi i uguši. U tom cilju za glavnokomandujućeg nemačkih vojnih snaga u Srbiji postavljen je general Franc Beme a neposredno izvršenje zadatka povereno je 342.pešadijskoj diviziji koja je povučena sa fronta u Francuskoj i 125.peš- adijskom puku koji je pre toga bio angažovan u Grčkoj. 342.pešadijska divizija je predstavljala jednu od najelitnijih i tehnički najopremljenijih divizija Vermahta. Formirana je po specijalnim kriterijumima u Frankfurtu. Komandant divizije je bio doktor i pravnik general-lajtnant Valter Hinghofer.

Okupljanje svih delova ovih vojnih formacija na području Srema je okončano 21.septembra. Istog dana general Franc Beme im je uputio naredbu de se ubrzano pripreme za prelazak preko Save i napad na glavnu ustaničku oblast.

Uporedo sa prebacivanjem ljudstva i tehnike na zadate polazne položaje oficiri i vojnici ovih jedinica dobijaju i konkretna i jasna uputstva kako da realizuju postavljeni im zadatak.

U naredbi načelnika Štaba Vrhovne komande nemačkih oružanih snaga, general-feldmaršala Vilhelma Kajtela izdatoj 16.septembra između ostalog stoji i „… b) Da bi se nemiri ugušili u početku, moraju se pri prvoj pojavi bez odlaganja primeniti najoštrije mere, da se na taj način silom sprovede autoritet okupacione sile i spreči dalje širenje. Pri tome imati u vidu da jedan čovečiji život u dotičnim zemljama često ne vredi ništa i da se zastrašujuće dejstvo može postići samo neobičnom svirepošću. Kao odmazda za jedan život nemačkog vojnika mora se u tim slučajevima uzeti kao opšte pravilo, da odgovara smrtna kazna 50-100 komunista. Način izvršenja smrtne kazne mora još pojačati zastrašujući efekat.“

Harold Turner, Šef Uprave Štaba generala Bemea, još je precizniji u naredbama i predlozima mera „..Što se tiče akcije čišćenja smatram, da je već iz razloga prestižan, potrebno da se krajnjom bezobzirnošću postupi bar u jednom mestu, kako bi se ovim primerom zastrašili ostali delovi Srbije… Deca i žene održavaju vezu i staraju se o snabdevanju. Prema tome mora iskusiti kaznu celokupno stanovništvo, a ne samo muškarci.“ U istom smislu i „…Komuniste koje zarobite u borbi, treba načelno u cilju zastaršivanja, na licu mesta streljati ili obesiti. Naseljena mesta koja se moraju zauzimati borbom, treba spaliti, isto važi i za kuće iz kojih se pucalo na trupe. Odmazdu za pretrpljene gubitke treba da izvrši jedinica koja ih je imala: za svakog ubijenog nemačkog vojnika da strelja 100 a za svakog ranjenog 50 zarobljenika ili talaca. Streljane namerno zakopavati na usamljenim mestima, sprečiti stavljanje krstova na grobove i ukrašavanje istih – da se ne stvaraju srpska svetilišta, (hodočašća).“

Postavljeni joj zadatak 342.divizija počinje realizovati već 24.septembra u Šapcu gde njeni pripadnici hapse svo muško stanovništvo starosti od 14-70 godina i sprovode ga preko Save u logor u Jarak.

Prvi ozbiljniji prodor na „slobodnu teritoriju“ izvršen je 27.septembra prelaskom preko Save kod Šapca i Mačvanske Mitrovice.

Od tada i dalje na svim pravcima svog delovanja pripadnici 342.divizije i pridodatih joj jedinica pedantno sprovode naređenja i uputstva svojih pretpostavljenih: Hapse muško stanovništvo i sprovode ga u logore. Neke, već na licu mesta, pojedinačno ili u grupama streljaju. Uporedo, sakupljaju letinu i stoku i prosleđuju ih u sabirne centre. Naselja u kojima su imali oružane sukobe sa ustanicima spaljuju.

DRAGINAČKA TRAGEDIJA

U Draginac prve nemačke trupe su došle 11.oktobra oko 11 časova. Tog i sledećeg dana nisu ispoljavali neprijateljstvo prema stanovništvu Draginca i okolnih naselja u koja su odlazili. Spalili su samo kuće od nekoliko ljudi za koje su utvrdili da su učestvovali u borbama.

Lokalnom muškom stanovništvu su putem letaka koje su bacali iz aviona ali i putem kurira i viđenijih ljudi koje su slali u narod poručivali da treba da dođu u Draginac i uzmu „Objave“ sa kojima se kasnije mogu slobodno i bez ikakvih problema kretati.
Lakoverni su se odazivali pozivu dolazili u Draginac ali nisu dobijali nikakve objave već su odmah hapšeni i zatvarani.“

Masovno stardanje naroda ovog dela Jadra počinje trinaestog oktobra. Tog dana II bataljon 698.puka je izvršio operaciju čišćenja Cera i Iverka. Pripadnici ove jedinice su krenuli ujutro iz Draginca frontalno preko Jarerbica i Velikog Sela prema Iverku i dalje prema Joševi i Jadranskoj lešnici. Uz put su kupili svo muško stanovništvo i vodili ih sa sobom. Zarobljenike su istog dana uveče sproveli nazad u Draginac.

Prvo masovno ubijanje u Dragincu je izvršeno trinaestog oktobra, popodne, kada je od zatvorenika pohapšenih tog i prethodnog dana izdvojena grupa od oko 120 ljudi i streljana na desnoj obali rečice Trnavice, ispod Ninkovića dućana. Streljanje preostalih zatvorenika nastavljeno je i naredna dva dana, četrnaestog i petnaestog oktobra.

Sa posebnom žestinom nemački vojnici su ovaj posao obavljali posle poraza na Gajića steni, odnosno posle borbe

sa ustaničkim snagama u kojima su prema njihovim vojnim izveštajima imali gubitke od osam poginulih i trideset ranjenih vojnika i oficira.

Primenjujući ranije utvrđenu kvotu da se za ubijenog nemačkog vojnika strelja sto a ranjenog pedeset Srba trebali su za odmazdu ubiti ukupno 2300 ljudi.

Pošto u Dragincu nisu imali toliko zatvorenika i pošto kvota tu nije mogla biti namirena nemački vojnici su u četvrtak 16.oktobra krenuli u čišćenje Siminog Brda, Filipovića, Velikog Sela i Jarebica gde je pešadija bila pojačana i tenkovima. U ovom pohodu ubijali su sve živo na što su nailazili, od nemoćnog starca do beba u kolevkama. Ubijana je stoka i ostale domaće životinje. Domaćinstva su spaljivana. Istu sudbinu doživelo

je stanovništvo Korenite sedamnaestog i Cikota devetnaestog oktobra.

Ubijali su na sve načine od pojedinačnog upucavanja do masovnih streljanja, od ubijanja metkom do klanja dece pred roditeljima i do vađenja beba iz utrobe majke, bajonetom.

U ovim slučajevima žrtve nisu ni brojane niti evidentirane. Pored domaćeg stanovništva u ovim selima je ubijen i veliki broj izbeglica iz Slavonije, Srema i Mačve a koji se bežeći ispred nemačke vojske tu smestio kod rodbine i prijatelja. Zbog toga broj žrtava u Dragincu i okolini nikad i nije mogao biti utvrđen sa potpunom tačnošću.

Stradanja naroda ovog kraja, od pljačke i otimanja imovine preko maltretiranja i silovanja do ubistava je bilo i dalje do kraja rata ali u mnogo manjem obimu.

U ZNAK SEĆANjA

Veliki broj ubijenih u Dragincu porodice su nekoliko dana posle odlaska nemačke vojske iskopale i sahranile na svoja porodična ili seoska groblja.

Posmrtni ostaci preostalih su 25.juna 1963.godine preneti u zajedničku spomen kosturnicu koja se nalazi na obližnjem brežuljku pored Jadra.

Iznad kosturnice uzdiže se spomenik nevino pobijenom stanovništvu ovog kraja, rad akademskog vajara i slikara Ostoje Gordanića Balkanskog na kome piše: „Zverska odmazda izvršena nad vama učvrstila je rešenost naših naroda da se odlučno i do kraja bore za svoju slobodu“.

U znak sećanja na žrtve streljane u Dragincu i okolnim naseljima u oktobru 1941.godine, Skupština Socijalističke Republike Srbije je donela Odluku kojom se „Spomenik i kosturnica streljanim žrtvama“ proglašavaju Nepokretnim kulturnim dobrom od velikog značaja.

U skladu sa tim i Draginac stiče status Znamenitog mesta i takođe uživa zaštitu kao Nepokretno kulturno dobro.

Izvor: MEMORIJAL DRAGINAC

Vezane vijesti:

Kalendar genocida: 14. oktobar 1941. Godišnjica stradanja …

Loznica: Dan kada su Nemci streljali 3.000 civila, među njima …

Branko Žujović: Ako Evropa nema, tradicija ima alternativu …

Odmazde okupatora – Jadovno 1941.

IŽIVLjAVANjE NERAZUMNOG DžELATA NAD ŽRTVAMA …