Dr Slobodan Prodić: RETROFUTURIZAM HRVATSKE PRAVOSLAVNE CRKVE (knjiga)

Predstavljajući nam istorijat tzv. Hrvatske pravoslavne crkve, dr Slobodan Prodić u ovoj knjizi jasno ukazuje ne na pojavu nego na proces koji je, sasvim umesno i precizno, definisao kao retrofuturizam.

Razmera i strahote genocida koji su hrvatske ustaše od 1941. do 1945. godine izvršili prvenstveno i najviše nad Srbima, ali i nad Romima i Jevrejima, na prostoru naci-fašističke, genocidne tvorevine – nemačko-italijanskog kondominijuma pod nazivom „Nezavisna država Hrvatska“ – nekako su u stranu gurnuli jednu ustašku tvorevinu – tzv. Hrvatsku pravoslavnu crkvu, koja je osnovana 5. februara 1942. godine „zakonskom odredbom“ Anta Pavelića.

Šira javnost gotovo da ništa nije znala o tzv. Hrvatskoj pravoslavnoj crkvi sve do pojave knjige dr Veljka Đurića pod naslovom „Ustaše i Pravoslavlje“ 1989. godine. U pitanju je naučni rad koji je nastao na osnovu prvorazrednih i različitih istorijskih izvora, a u njemu je do tančina raspleten i prikazan odnos hrvatskih ustaša prema Srpskoj Crkvi – njenom episkopatu, sveštenstvu, monaštvu, vernom narodu, Svetinjama, kulturnim dobrima itd.

Posebno je obrađeno pitanje tzv. HPC kao ustaške tvorevine čiji je jedini smisao bio da u duhovnom i nacionalnom smislu zatre ostatke ostataka nepokolanih i preostalih Srba na području dve mitropolije i šest eparhija Srpske Pravoslavne Crkve (Mitropolije Zagrebačko-Ljubljanska i Dabro-Bosanska i Eparhije Slavonska, Gornjokarlovačka, Dalmatinska, Banjalučka, Zahumsko-Hercegovačka, Zvorničko-Tuzlanska i Sremska), čija se kanonska jurisdikcija prostirala na teritoriji tzv. NDH.

Knjigu Dr Slobodana Prodića RETROFUTURIZAM HRVATSKE PRAVOSLAVNE CRKVE po ceni od 400,00 dinara možete da poručite na tel. +381(0)603 738 762 ili imejl gambitja@gmail.com

            Počivši akademik Dinko Davidov je sve ono što se događalo na području tzv. NDH od 1941. do 1945. godine precizno definisao kao „totalni genocid“ (genocidium totale), a te dve reči je, kako navodi u proslovu knjigeGenocidium totale, „preuzeo iz ustaškog trorečja Hrvatska bez Srba“. U totalnom genocidu i ustaškom poretku je posebno mesto, bez ikakve sumnje, imala i tzv. Hrvatska pravoslavna crkva. Preispodnja hrvatsko-ustaška mržnja prema pravoslavnim Srbima je rezultirala Jasenovcem, Jadovnom, jamama, stratištima, stotinama hiljada žrtava, progonima, silovanjima, mučenjima, prekrštavanjima, rušenjem pravoslavnih hramova, domova i zatiranja svega što je bilo srpsko i pravoslavno. Ustaška namera je bila jasna – uz fizički genocid i progon sistematski je vršen i duhovni i kulturni genocid nad Srpskim narodom.

            U Izveštaju Svetog Arhijerejskog Sinoda Svetom Arhijerejskom Saboru Srpske Pravoslavne crkve od 1941. do 1947. godine je na oko sto stranica sabrano dosta podataka i svedočanstava o stradanju eparhija naše Crkve na području tzv. NDH. Na jednom mestu je u tom veoma važnom istorijskom izvoru zabeleženo sledeće:

            „Za ono što je doživelo srpsko sveštenstvo i što se činilo sa pravoslavnim hramovima u NDH teško je naći primera u istoriji ma koje crkve. Nikada, ni u najcrnjim vremenima petvekovne svoje vlasti nad Srbima, čak ni za vreme otvorenih velikih buna, Turci nisu činili tolika zverstva. Sveštenici, kaluđeri, episkopi gonjeni su, izlagani ruglu, mučeni i ubijani od samog početka ustaške vlasti, gore od najvećih zlikovaca. Srpske crkve i manastiri ostali su opljačkani, oskrnjavljeni, popaljeni, porušeni, neki i zauzeti od pretstavnika katoličke crkve. Groblja su mnoga raskopana i polomljena, crkvene dragocenosti utvari, biblioteke, arhive razgrabljene ili odnesene u Zagreb. Od sedam episkopa trojica su ubijena, jedan premlaćen, jedan interniran u Italiju, po hrvatskoj denunciji, a dvojica prebegli u Srbiju blagodareći pomoći Nemaca i Italijana. Srpska Pravoslavna Crkva uništena je: kao takva ona se više ne priznaje da postoji u NDH. Mesto nje dozvoljena je samo „Hrvatska pravoslavna crkva“ sa jednim tuđincem na čelu“.

            Iz navedenog istorijskog izvora Srpske Pravoslavne Crkve se jasno zaključuje da zločini nad Srbima, a posebno pokatoličavanje, nisu prestali osnivanjem tzv. Hrvatske pravoslavne crkve 1942. godine. U Izveštaju, pored ostalog, stoji i sledeće:

            „Ukinut je 5. XII 1941. (godine) i u crkvi julijanski kalendar, izričito s toga da bi pravoslavni praznici padali u iste dane kao i katolički. Ministar vera Puk izjavio je da „u hrvatskoj državi ne sme biti srpsko-pravoslavne crkve“ i da „Nezavisna Država Hrvatska podupire akciju prelaza srpsko-istočnjaka na katoličku vjeru“. Bilo zato što je tako drakonski zahtev naišao na otpor, bilo po kakvoj intervenciji iz inostranstva, umešao se poglavnik i izjavio u Saboru da doduše ne može biti u NDH Srpske Pravoslavne Crkve, ali drugo pravoslavlje je dozvoljeno. Zakonom od 3. aprila 1942. (godine) osnovana je „hrvatska pravoslavna crkva“, tj. crkva u kojoj će i sveštenici i vernici biti samo hrvatske narodnosti.

            Ali, akcija pokatoličavanja nije time prestala. Naredbom od 4. maja 1942. (godine) ministar vera Puk odredio je mesečnu nagradu od 1.000 kuna svim „dušebrižnicima u župama i župskim ispostavama osnovanim za prelazak na katoličku vjeru“. Jovan Matica iz Nove Gradiške dobijao je po 4.000 kuna mesečno. Niže vlasti dale su akciji svu svoju revnost i sav teror. Ustaške, opštinske, sreske i (rimokatoličke – prim. V.Dž.) crkvene vlasti naređuju usmeno i pismeno, bacaju letke, upotrebljavaju fizičku silu. Zastrašivanja svake vrste i telesna mučenja uzimaju maha na sve strane države. Spomenuli smo oduzimanja male dece koja se, prevaspitavana u raznim zavodima, najlakše pretapaju i u katolike i u Hrvate. Jednu grupu odraslih prozelita primio je poglavnik i osokolio je za njen budući poziv u narodu, u službi hrvatstva i katoličanstva“.

            Ante Pavelić je 5. juna 1942. godine proglasio i „Ustav Hrvatske pravoslavne Crkve“, a 7. juna je „u tron“ te ustaške tvorevine uveden nekadašnji Arhiepiskop Jekaterinoslavski i Novomoskovski Germogen (svetovno ime Grigorij Ivanovič Maksimov, rođen 1861. godine u Nogavskom. U Kraljevinu SHS je došao kao izbeglica posle Oktobarske revolucije). Ustaše su 15. avgusta 1944. godine organizovale psevdo-hirotoniju Spiridon Mifka za „episkopa sarajevskog“. Punoća Vaseljenske Pravoslavne Crkve nikada nije priznala tu ustašku tvorevinu.

            Mnogi su, a među njima i potpisnik ovih redova, smatrali da će ideja o tzv. Hrvatskoj pravoslavnoj crkvi jedino ostati na najmračnijim stranicama istorije i da nikome neće pasti na pamet da zagovara obnovu te ustaške tvorevine. Zanimljivo je da su hrvatske ustaše u emigraciji veoma posvećeno delovali u tom pravcu, pa su u Australiji štampali i jednu poveću monografiju o tzv. Hrvatskoj pravoslavnoj crkvi u kojoj su objavili i njen „ustav“ sa pratećim ustaškim dokumentima. Dolaskom Franja Tuđmana na vlast u Socijalističkoj republici Hrvatskoj, povampirenjem ustaške ideologije kroz Hrvatsku demokratsku zajednicu i druge političke partije, slobodnim povratkom ustaških zločinaca iz emigracije i pripremom za beatifikaciju „nadbiskupa genocida“ Alojzija Stepinca, u Hrvatskoj je, uz ustaštvo, neizostavno povampirena i ideja o tzv. Hrvatskoj pravoslavnoj crkvi. Posle „Bljeska“ i „Oluje“ 1995. godine je bilo jasno da neće proći mnogo vremena do zahteva za „obnovom“ tzv. Hrvatske pravoslavne crkve. Godine 1996. je objavljena knjiga Hrvatska pravoslavna crkva u prošlosti i u budućnosti, čiji je autor Petar Požar, poslednji urednik lista „Komunist“ za Hrvatsku, a izdavač Naklada „Pavličić“ iz Zagreba. Dovoljno je da se pogledaju reakcije na tu knjigu u Hrvatskoj, a posebno prikaz Zlatka Kudelića u Časopisu za suvremenu povijest Hrvatskog institua za povijest 1997. godine. Jasno je stavljeno do znanja da ideja o tzv. Hrvatskoj pravoslavnoj crkvi nije ostala u istoriji i da se u Hrvatskoj od nje nije odustalo.

            Ideja o tzv. Hrvatskoj pravoslavnoj crkvi je, bez ikakve sumnje, u funkciji daljeg razaranja do potpunog zatiranja preostalih Srba u Hrvatskoj. Posebno je pitanje delovanja kanonske Bugarske Pravoslavne Crkve i raskolničke tzv. Makedonske pravoslavne crkve u Hrvatskoj i pored činjenice da je u pitanju istorijska i današnja teritorija kanonske jurisdikcije Srpske Pravoslavne Crkve. Plan je da se pravoslavni hrišćani nesrpske nacionalnosti po svaku cenu odvoje od Srpske Pravoslavne Crkve na području današnje Hrvatske, a potom da se na razne institucionalne i političke načine izvrši kroatizacija preostalih pravoslavnih Srba. Nekadašnje unijaćenje i pokatoličavanje treba da dobije novi izraz sa starim ustaškim ciljem.

            Današnja Hrvatska se, kao i mnoge druge zemlje, suočava sa brojnim problemima, počev od ekonomskih preko moralnih do demografskih. Dovoljno je da se zna zvanični statistički podatak da se tokom prethodnih godina, a posebno od prijema Republike Hrvatske u Evropsku uniju, godišnje iz nje iseli više desetina hiljada građana od kojih je najviše nacionalnih Hrvata. Ali, i pored te i drugih alarmantnih činjenica koje svedoče da Hrvatska svakodnevno ostaje bez Hrvata i dalje je prisutno nastojanje da se ispuni vekovni ustaški ideal o Hrvatskoj bez Srba. Za to treba da posluži i tzv. Hrvatska pravoslavna crkva – u budućnosti!

            Predstavljajući nam istorijat tzv. Hrvatske pravoslavne crkve, dr Slobodan Prodić u ovoj knjizi jasno ukazuje ne na pojavu nego na proces koji je, sasvim umesno i precizno, definisao kao retrofuturizam. Pred čitaocima je važna knjiga koja dolazi u pravi čas i sa njenim sadržajem moraju biti upoznati srpski episkopi, sveštenici, monasi, teolozi, pravnici, političari, državnici, politikolozi, istoričari, sociolozi i drugi, jer je ona neophodna svima koji se bave i koji će se baviti srpskim pitanjem u Hrvatskoj, ali i ne samo u Hrvatskoj. Ova knjiga je posebno važna i za Srbe u Hrvatskoj i njihove političke predstavnike, ali i za Srbe koji su prognani sa svojih vekovnih ognjišta. Srpsko pitanje u Hrvatskoj, i pored normativnog i institucionalnog manjinskog statusa, nije suštinski rešeno, a to govori da je neophodno da se konačno potraže sistemski srpski odgovori na složeno i slojevito srpsko nacionalno pitanje u Hrvatskoj.

            Važno je da se zna da ustaška ideja o tzv. Hratskoj pravoslavnoj crkvi ne samo da nije ostala u istoriji nego da nije ostala ni u granicama Hrvatske. Ona je, istina drugim metodama i na druge načine, za vreme komunističkog režima u mirnodopskim uslovima dobila svoj izraz u komunističkoj, raskolničkoj tvorevini pod nazivom „Makedonska pravoslavna crkva“. U Socijalističkoj republici Makedoniji nije izvršen genocid nad Srbima, ali je sistemski izvršen komunistički etnocid, crkvocid i kulturocid nad Srbima. Srbi su imali više verskih, nacionalnih, kulturnih i prosvetnih prava u Bitoljskom vilajetu Otomanskog carstva (područje današnje političke Severne Makedonije) nego u Socijalističkoj republici Makedoniji od Drugog svetskog rata do danas. Srbi su pod pritskom komunističkog režima morali ne samo da menjaju svoj nacidentitet i da se izjašnjavaju kao Makedonci nego su im nasilno menjana prezimena pri čemu su bili lišeni prava i na svoju Crkvu.

            Posle razbijanja socijalističke Jugoslavije, uz otvorenu podršku pojedinih sveštenika Rimokatoličke crkve u Crnoj Gori, započeto je sa stvaranjem tzv. Crnogorske pravoslavne crkve od grupe raščinjenih sveštenika uz aktivno učešće političkih partija anti-srpske orijentacije. Ne treba gubiti iz vida da je tokom vladavine komunističkog režima promenjena etnička struktura stanovništva u Crnoj Gori, a da je Mitropolija Crnogorsko-Primorska 1990. godine imala nešto više od desetak sveštenika za razliku od 1941. godine kada je imala preko 200 parohijskih sveštenika. U vreme rušenja Njegoševe kapele na Lovćenu, najviše republičke crnogorske adrese su razmatrale pitanje „obnove crnogorske autokefalne crkve“, ali se od toga odustalo zbog toga što su crnogorski komunisti, po priznanju jednog od vodećih komunističkih političara u Crnoj Gori, smatrali da je Srpska Pravoslavna Crkva u Crnoj Gori dovedena gotovo do nepostojanja. Ni tu nije kraj, jer se u naše vreme sve češće govori i o stvaranju tzv. „Bosanske pravoslavne crkve“ i tzv. „Kosovske pravoslavne crkve“.

            Srpski narod se do današnjeg dana rasrbljava i preverava na različite načine – ustavima, zakonima, popisima stanovništva, političkim pritiscima, medijima, stvaranjem novih jezika, zatiranjem srpskog jezika i ćiriličnog pisma, falsifikovanjem istorije, školskim programima, preimenovanjem kulturnog nasleđa itd. U konačnom izrazu, ma kako i ma koliko to surovo zvučalo, sa istim ciljem i rezultatom kao i u tzv. NDH, odnosno u stvaranju novih državica bez Srba i njihove Crkve, kulture, identiteta i istorije. Zbog svega toga, knjiga dr Slobodana Prodića, iako je usko vezana za temu tzv. Hrvatske pravoslavne crkve, otvara mnoga pitanja na širem srpskom prostoru, podstiče na dublje promišljanje o tom problemu i pomaže u pronalasku pravih odgovora.

U Podgorici, po Mitrovdanu 2020.g.                                         

Protojerej-stavrofor dr Velibor Džomić