Dr Đuro Zatezalo: JAME, BEZDANKE, MASOVNE GROBNICE, SUROVA GUBILIŠTA ŽIVOTA

Đuro Zatezalo: „Radio sam svoj seljački i kovački posao” – SVJEDOČANSTVA GENOCIDA U NDH 1941. – 1945. II dopunjeno izdanje

JAME, BEZDANKE, MASOVNE GROBNICE, SUROVA GUBILIŠTA ŽIVOTA SRPSKOG NARODA NA PODRUČJU KORDUNA, BANIJE, GORSKOG KOTARA I LIKE – 1945. GODINE

JAME, BEZDANKE, SUROVA GUBILIŠTA ŽIVOTA

Jama, bezdan, jemurka ili zvekara poznate su riječi za prirodne jame u zemlji i jame – provalije na kamenitom terenu.

Jama je vertikalna pukotina ili kosi kanal različite dubine i širine. U njima prevladavaju okomite ili stepenasto položene strane različitih dimenzija, kako na samom ulazu tako i u njenoj dubini.

Veličina otvora može biti samo tolika da se može mjeriti s dužinom od samo jednog metra do širine od nekoliko desetaka metara pa i više.

Jame – bezdani, naziv koji narod više upotrebljava, za čovjeka su najtajanstveniji i najstrašniji podzemni kraški oblik. Ima ih tako dubokih da se pad bačenog kamena u istu ne može čuti kada padne na dno. Za ovakav bezdan ih jamu zato se i kaže jama bezdanuša. Kada se u nju baci kamen, čuje se kako njegovo odbijanje ječi i ječi, a onda postaje sve tiše i tiše, da bi odjednom sve umuknulo, pa se u narodu čuje i naziv: jama bez dna.

Nesaglediv strah u ljudima izaziva cicanje šišmiša u tim jamama, naročito u sumrak kada izlijeću iz dubina jama, kleparajući krilima i budeći avetinjski osjećaj straha kod ljudi a posebno kod đece koja su nekada čuvala stado u njihovoj blizini.

Jama na području Like i Korduna ima mnogo, za razliku od Banije gdje ih je neusporedivo manje.

Za vrijeme postojanja Nezavisne Države Hrvatske, 1941-1945. godine, obzirom na njihovo korištenje, imale su posebnu ulogu i značaj.

Najviše bezdanuša na području Like i Korduna poslužilo je zlikovcima dr. Ante Pavelića, za masovno ubijanje – kao grobnice srpskog naroda, odnosno za ozakonjeni zločin genocida čitavo vrijeme od 1941. do 1945. godine. Tu nisu korištena novčana sredstva za izgradnju ustaških koncentracionih logora i njihovo održavanje.

Jednostavno su nad njih ustaški dželati masovno dovodili ih dovozili pohvatani srpski živalj u njegovim selima ih poljima, jednako muškarce, žene i djecu, te ubijali noževima, batovima, ponekog i iz vatrenog oružja, i bacah ih u ove hladne bezdane većinom žive ih polužive.

Od brojnih ovdje navodim osnovne podatke samo za 122 bezdanu jamu i 219 mjesta, masovnih stratišta – grobnica srpskog stanovništva na Kordunu, Baniji i Lici, tokom postojanja Nezavisne Države Hrvatske, 1941-1945.

Ukupno 341. No njih je daleko više. Ovdje su navedene samo one bezdanuše i stratišta – masovne grobnice do kojih sam uspio doći ili o njima saznati u dugogodišnjem istraživanju, kako na terenu tako i u izvornoj arhivskoj građi.

Ovdje nisu navedene brojne kuće u ovim popaljenim srpskim naseljima, koje su bile masovna stratišta, kao ni mnogi zatvori, školske zgrade, Srpske pravoslavne crkve, gospodarske zgrade i razna davno zaboravu predana druga mnogobrojna mjesta. Neka su još u toku rata, 1941- 1945. godine ustaše zatrpale ili zabetonirale, a neke su jame i grobnice i u Socijalističkoj Republici Hrvatskoj poravnate, zatrpane balvanima, kamenjem i pokrivene zemljom.

Danas su gotovo sva ova mjesta ustaškog zločina nepristupačna i neobilježena. I ona koja su bila skromno podignuta i obilježena uglavnom sakupljenim novčanim sredstvima potomaka ubijenih, srušena su u vremenu od 1991-2000. godine. Tokom 50 godina postojanja Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, gotovo ni iz jedne bezdane jame kosti žrtava nisu ekshumirane i dostojanstveno sahranjene.

Kod ovih navedenih bezdanuša, masovnih mučilišta i gubilišta srpskog naroda rijetko su gdje održavane komemoracije, a posjeta držav-nih delegacija nije bilo gotovo nigdje.

JAME, BEZDANKE I PONORI

KORDUN

1.         Popova jama, bezdan u Hrvatskom Blagaju – 6-9. maja 1941. – (Veljunski pokolj), ubijeno 520 Srba muškaraca.

2.         Špejarka, u Oštarskim Stanovima (Slunj), duboka 100 metara. 30. jula 1941. ustaše su ubile 106 Srba i jednog Hrvata i bacile u nju.

3.         Jama u Oštarskim Stanovima, udaljena od Špejarke 300 metara. Istog dana, 30. jula ubijen 71 Srbin, samo jedan sat kasnije.

4.         Jama Vrtača, u Taborištu, sjeverno od Slunja, 500 metara bočno. 31. jula 1941. ubijeno i bačeno u nju 78 Srba.

5.         Jama Stolina pećina, u lijevom kanjonu rijeke Korane, između Kordunskog Ljeskovca i Bugara. Na ulazu u pećinu ustaša je sjekirom ubio Evicu Rastovac, staru 38 godina, zato što je sprečavala bacanje bombi na srpske izbjeglice koje su se bile sklonile u istu 21. jula 1942. godine.

6.         Rupčića bezdan, kod Rakovice, Slunj. Ubijeni i bačeni Srbi iz sela Grabovca i Sadilovca 6. i 15. augusta 1941. Klani noževima i prisiljavani sami živi skakati u jamu.

7.         Varićakova jama, pećina, kod Jamarja, Rakovica, Slunj. Ubijeni i bačeni u jamu srpski civili među kojima: Kukić Stevana Marija 69 godina i Kukić Dragića Mićo, star jednu godinu.

8.         Savić jama, pećina kod Cetingrada. Ustaše zaklale i bacile u jamu 8/9. marta 1942. godine 200 Srba iz sela Bogovolje i Savić Sela.

9.         Gračanova jama, 300 m od Slunja, u blizini groblja. Četvrtog augusta 1941. ubijena 83 Srbina iz sela Zečeva Varoš, općina Primišlje. Zapovijedao poznati zločinac, ustaški bojnik Ventura Baljak.

10.       Jama kod Furjana, Slunj. Ustaše noževima usmrtile 22/23. marta 1942., 47 srpskih seljaka i bacile u istu.

11.       Jama u Tržačkoj kosi, Kordunaški Ljeskovac, duboka 8 metara. Nađene kosti četiri djeteta i jedne odrasle žene. Istražena 2. septembra 1986. (Društvo za istraživanja i snimanja kraških fenomena DISKF iz Zagreba.) Ostaci nisu ekshumirani niti dostojanstveno sahranjeni.

12.       Jama Kras, u blizini Slunja. U nju su 15. jula 1941. godine ustaše bacile nekoliko desetaka Srba, muškaraca, žena i djece iz oko lice Slunja i jamu zatrpali.

13.       Jama Budinka, kod Slunja, 30. jula 1941. godine ustaše batovima i noževima usmrtile 72 srpska civila.

14.       Jama u šumi Kobiljača. Tokom jula i augusta 1941. bačeno 90 srpskih seljaka iz Bihaća i pograničnih srpskih sela slunjskog kotara.

15.       Jama pod brijegom Krivaja, na putu između Rakovice i Slunja, jul i august 1941. godine.

16.       Jama na brdu Bakić Glavica, kraj Cetingrada, iz koje se nekad vadila ruda za željezaru Majdan kraj Topuskog. Poklani ili batovima ubijeni srpski seljaci i bačeni u istu od 5. do 19. jula 1941. Iz jame se živ izvukao Pavao Pjevač.

17.       Jama Rudanovac, Čakširanova dolina, kod Kordunskog Ljeskovca. 18. jula 1942. ubijeno i bačeno u jamu 250 Srba, muškaraca, žena i djece.

18.       Bezdan Lopača, u Sivniku kod Saborskog, Plaški. Ustaše, žive ili nedotučene krampovima, pobacale srpske seljake 4. jula i 8. augusta 1941. godine iz sela: Cerovnika, Ličke Jesenice i Blata.

19.       Jama Balinka, kod Plavča Drage.

20.       Jama Resa, kod Josipdola.

21.       Klečka jama kod Ogulina, u Klečkim dragama. Tu jamu zvale su ustaše „željeznička pruga” jer su u nju bacale mnoge željezničare Srbe iz Srpskih Moravica, Hreljina, Brestovca, Donjih i Gornjih Dubrava.

22.       Đulin ponor, Ogulin, Frankopanska kula, bacanje žrtava u ponor. Godina 1941- 1945.

23.       Jama u šumi Krpelj, kod Ogulina, juna, jula i augusta 1941. ubijeni srpski civili i bacani u nju. Pobjegao s jame, mjesta zločina Rade Pešut iz Plaškog.

LIKA

1.         Šaranova jama, Velebit, Jadovno. Od maja do kraja augusta 1941. ubijeno batovima i noževima i u nju bačeno oko 15.000 žrtava: Srba i Židova.

2.         Jama na Grginom brijegu, Velebit, Jadovno. Udaljena od Šaranove jame 7 i od logora Jadovno 1,5 km. Jun – august 1941.

3.         Jarčja jama, kod Risove Glave, Alanak, u blizini sela Divosela. U njeno grotlo je 6. augusta 1941. bačeno 78 Srba, muškaraca, žena i njihove djece.

4.         Dvije jame, 40 m od samog logora Jadovno, Velebit. Maj – kraj augusta 1941. godine.

5.         Jama Badanj na Popratnjaku, sjeverozapadna strana Velebita kod sela Stupačinovo. Jul – august 1941. oko 10.000 žrtava.

6.         Jama Bliznica, u predjelu Stupačinova, prema Karlobagu, Križac. U vremenu jun – august 1941, oko 450 Srba ustaše ubile noževima i bacile u njenu provaliju.

7.         Jama na Pločama, Stupačinovo, Baške Oštarije. U nekoliko navrata tokom juna do augusta 1941. ustaše bacile oko 2.000 Srba.

8.         Jama Kijavac, 7 km udaljena od Karlobaga, u pravcu Velebita. Oko 200 Srba izmasakrirano i bačeno od ustaša u istu augusta 1941.

9.         Maratovska jama, kod Kistanja. Ustaše su 6.juna 1941. mučile, poklalle i bacile 550 – 600 Srba, muškaraca, žena i djece.

10.       Vranzina jama, također kod sela Stupačinovo, u predjelu Velebita. Jul – august 1941. ustaše izmasakrirale i bacile u istu 250 muškaraca, žena i djece.

11.       Jama Jasenovac, iznad zaljeva Križac, udaljena od Karlobaga oko 7 km sredinom augusta 1941, ustaše pobile i bacile u istu 150-200 Srba.

12.       Jama na otoku Pagu, u predjelu Furnaža, u Paškom kanalu. Od juna do augusta 1941. u nju su ustaše bacile nekoliko hiljada izmasakriranih srpskih civila.

13.       Jama Jamina, iznad Tribunja, kod zaseoka Ljubotić. U junu i julu 1941. ustaše poklale i u istu bacile 188 srpskih seljaka.

14.       Ševića jama, kod sela Vranovine, u Pazarištima, prema Budžaku ili bivšem srpskom naselju Kruščici, koje je potopljeno za potrebe akumulacionog jezera „Kruščica”. Poklano i bačeno u jamu 2.000 Srba, muškaraca, žena i djece. Žrtve potopljene. Nisu ekshumirane ni dostojanstveno sahranjene.

15.       Jama na Kulaševoj strani, u predjelu Razbojište, pored ceste Gospić – Otočac. U julu 1941. u nekoliko navrata ustaše pobile i bacile u istu 155 Srba.

16.       Jama Orešković Stanovi, u blizini željezničke stanice Ličko Lešće, uz cestu Gospić – Otočac. Tokom maja, juna i jula 1941. ustaše ubile i bacile u nju 200 muškaraca, žena i njihove djece.

17.       Macolina jama, prozvana po zlikovcu, ustaškom satniku Marković Stipi Macoli. Nalazi se u blizini ceste Gospić – Otočac, između Janča i Ličkog Lešća. Od aprila do kraja augusta 1941. godine i maja 1945., u istu ustaše poklale i bacile 2.700 srpskih civila, pretežno žena, djece i staraca.

18.       Jama Ugljenača, u blizini Ličkog Lešća. U julu 1941. ustaše usmrtile i bacile u nju 1.600 Srba, muškaraca, žena i djece.

19.       Jama Peratove drage, nalazi se nedaleko Macoline jame, kod Ličkog Lešća. U jamu su ustaški zločinci bacili 380 Srba.

20.       Jama Duman, nalazi se u šumi između Janča i Ličkog Lešća. Od aprila do sredine augusta 1941. ustaše pobile i bacile 520 srpskih civila.

21.       Jama Sv. Ana, nalazi se nedaleko katoličke crkve u Gornjem Kosinju. Od maja do augusta 1941. iz srpskih kosinjskih sela ustaše su masakrirale i bacile u njenu provaliju 200 Srba, većinom žena s djecom.

22.       Jama Pavkuša, Janjačka Kosa, 2. augusta 1941. bačeno u istu 170 Srba.

23.       Jama Nezdravka, nalazi se uz put više Donjeg Kosinja i Vukelića. 10. augusta 1941. ustaše zaklale i bacile u jamu 190 Srba.

24.       Jama Duliba, kod Baških Oštarija, na Velebitu, u julu i augustu 1941. ustaše pobile i bacile 500 srpskih civila.

25.       Jama Cotinka, nalazi se na putu od Perušića prema Janjačkoj kosi.

26.       Jama Ošporača ili Ošepovača, kod Široke Kule.

27.       Jama Golubnjača, Kuzmanovača

28.       Jama Snježnjača, Kuzmanovača

29.       Jama Kvarte, kod Perušića.

30.       Jama Runjevac

31.       Jama Dupčan, kod Ribnika

32.       Ćošić jama, kod Konjskog Brda

33.       Jama Križanovo brdo, u Dražici

34.       Jama u Barić (Devčić Dragi)

35.       Jama u Bužinu, selo Bužin

36.       Ponor jarak, Zablate

37.       Katina jama br. 1

38.       Katina jama br. 2

39.       Katina jama br. 3

40.       Jama na Kizi (K-1274)

41.       Krška vrtača, na Velebitu

42.       Jama na Miškulin Brdu

43.       Jama na Sadikovcu, na Velebitu

44.       Sladovačka jama, Velebit

45.       Surlina jama, Medačka plantaža

46.       Jama u Šupljoj glavici

47.       Bezdan u Trnovcu, ispod Velebita

48.       Jama Biljevina, Kosinj

49.       Jama Klančić, nalazi se na ulazu u Kosinjski Bukovac.

50.       Levarov ponor, u Donjem Pazarištu. Lokaciju je 20. augusta 1941. obišla talijanska sanitetska komisija V. talijanskog armijskog korpusa, (piše u njenom izvještaju od 1. septembra1941.). Ustaše su u ponor bacale zatočene Srbe dovođene iz logora Gospić.

51.       Jama Šimin Grič, Janjačka kosa.

52.       Tašina jama, Pazarište, nedaleko od Šević jame.

53.       Jama „kod Općine” u Gornjem Kosinju.

54.       Jama Šegotinka, između Otočca i Kosinja, blizu sela Crnog Jezera.

55.       Jama kod sela Metka, Gospić. Na putu prema logoru Gospić, ustaše su izdvajale dio Srba, ubijale i bacale u jamu.

56.       Jama Jasikovac, kod Gospića, u junu i julu 1941. masakrirani Srbi.

57.       Jama Tučić ponor, Gračac. Nalazi se između željezničke stanice Gračac i sela Štikada kod naselja Vrace. Udaljeno od Gračaca 1 km. U nju su ustaše bacale Srbe iz Gračaca i okoline. Od 27. jula do 1. augusta 1941. masakrirale i bacale u jamu 500 žrtava.

58.       Jama Plana, iznad Budžaka, Klanac, Perušić.

59.       Jama Jelar, kod Štikade, Gračac. Ustaše usmrtile i bacile u nju 2. augusta 1941. godine 60 Srba, muškaraca, žena i njihove djece iz sela Podkosa i njegovih srpskih zaselaka.

60.       Jama Modrinka, na Kavrikama. 4. augusta 1941. ustaše pobile i bacile nekoliko desetaka srpskih seljaka, kod Krčića na barama.

61.       Jama Jamurka, na Kavrikama, Gračac. Računa se da u njoj i Modrinki ima oko 600 srpskih žrtava. Hladnim oružjem, noževima i batovima, pobijeni i bačeni u jame.

62.       Jama pod brdom Mandić

63.       Jama u Panjevićima, Gračac

64.       Jama Rupa, Briješće, Gračac

65.       Jama u Obradović gaju, u Bruvnu

66.       Jama na Stalaću, Gračac

67.       Mratova jama, u Promini, Gračac

68.       Jama u Resniku, Gračac

69.       Jama u Štikadi, Gračac

70.       Jama Jasenar, ispod Tupala. Ubijeni srpski seljaci i bačeni u jamu augusta 1941.

71.       Jama Provalija, Vratnik na Vraniku, Gračac

72.       Jama Ponori u Krivaku (tri jame) kraj puta ka Gračacu. Tokom jula i augusta 1941. godine ustaše su ubile i bacili u jame 220 srpskih civila.

73.       Jama na planini Kuk. Jedna na usponu ceste Donji Lapac – Udbina, udaljena od ceste 80 metara, i druga na Javniku, iznad sela Orahovac. Pokolj Srba 19. i 26. juna 1941. S mjesta zločina pobjegao Vojislav Mileusnić.

74.       Jama Jasenovača – Jasikovača, Bubanj kod Boričevaca, Donji Lapac. 20. juna i 3. jula 1941. ustaše su pobile nekoliko desetaka Srba, muškaraca, žena i djece i bacile u jamu.

75.       Delić jama u Zavalju, kod sela Skočaja, između Bihaća i Nebljusa (na starom putu), ubijeno i bačeno u istu 27. i 28. jula 1941. 862 srpska civila iz susjednih srpskih sela Bosne i Like, od kojih iz sela Meljinovca 82, Ličkog Petrovog Sela 20. Pobjeglo je iz jame nedoklanih šestorica Srba, muškaraca.

76.       Jama Kačetina, selo Lički Osredci, Donji Lapac, 2. jula 1941.

77.       Jama kod Cazina, ubijeni i bačeni u nju Srbi iz sela Birovača, općina Donji Lapac.

78.       Jama Ajdukuša, iznad sela Bunića, Korenica.

79.       Zelena pećina, na Ljubovu, Korenica, jun 1941. Pokolj srpskih cura.

80.       Jama Golubnjača, kraj Prijeboja, nedaleko Plitvičkih jezera, 12 km od Korenice, blizu kuće Ćorak. Ustaše su 31. jula 1941. godine pobile i bacile u jamu 119 muškaraca, žena i djece s Ljubova i u još nekoliko navrata 900 srpskih seljaka iz više sela i zaselaka koreničkog kraja.

81.       Jama Bezdanuša, na Dumanu.

82.       Jama u Radosovcu, br. 1, Korenica.

83.       Jama u Radosovcu, br. 2, Korenica.

84.       Jama u Bajnovcu, Korenica.

85.       Jama u Kozjoj dragi, kod Visuća, Korenica.

86.       Kelčeva jama, blizu ceste Udbina – Lovinac.

87.       Pekina jama, u Šarić Krčevini, između Prijeboja i Ličkog Petrovog Sela.

88.       Bezdan kod Crnog Jezera

89.       Jama u Jandrić Dragi

90.       Jama – ponor Ruljevac

91.       Jama Gluvaja

92.       Siljal jama, Dubrave

93.       Jama Šegotinka, Kutarevo.

94.       Jama u Prokikama, Otočac

95.       Jama u Lipovlju, Velebit.

96.       Delkova jama. Prozvale je same ustaše po imenu zlikovca Delka Bogdanića. Nalazi se kraj Lešća, nedaleko Otočca, na putu prema Gospiću. U nju su dovozili i dovodili Srbe iz logora Gospić i ubijali noževima.

97.       Jama Škamrica, Hubari, na vrhu šume Škamrica, između Brinja i Brloga. Ustaše su 25. juna 1941. godine sjekirama i noževima usmrtile i bacile u istu 16 Srba, među kojima i sveštenika Skendžića i sudskog zvaničnika Radu Rajčevića.

98.       Jama Žuta bezdan, u blizini Lešća, Otočac. Maja 1941. ustaše su pobile Srbe iz sela Brloga, Švice, Ponora i Gorica, a druge odvezli u Gospić i pobile u logoru Jadovno na Velebitu.

---

Đuro Zatezalo: „Radio sam svoj seljački i kovački posao” – SVJEDOČANSTVA GENOCIDA U NDH 1941. – 1945. II dopunjeno izdanje

---

Knjigu za internet izdanje priredio Dušan Bastašić

udruzenje@jadovno.com

---

 „Ovaj projekat je sufinansiran iz Budžeta Republike Srbije – Ministarstva informisanja i telekomunikacija. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.