Dobrivoje Vidić: JEDNA NEISPRIČANA ISTORIJSKA PORODIČNA PRIČA

Oslobađanje gradova NDH od partizana. Kako je to izgledalo iz ugla srpskih stanovnika Dervente, Banjaluke, pa i drugih gradova NDH.

Posle genocida 1941, ko je ostao živ, posle ubijanja uglednih, odvođenja u Jadovno i Jasenovac, i progona u Srbiju, pada pod zaštitu njemačkog Vermahta i njihovih EK centara od 20. januara 1941.

Od tad Srbi, koji su izbjegli u sela, dobijaju pravo da se vrate u svoje kuće. Nemačka Štalova divizija trećepozivaca im to garantuje i pomaže oko useljavanja i izbacivanja ustaških porodica,koje su predhodno useljene od strane NDH, sa rešenjem direktora NDH agencije.

Direktor za Banjaluku te agencije što je otimala i na sebe knjižila srpsku imovinu je bio niko drugi nego Rudi Čajevac.

Tako se početkom 1942. u Derventu vraća moj otac Mitar sa svojom tetkom kod crkve u Srpsku varoš. Srbima je od tog 20. januara 1942. skinuta plava traka a Jevrejima nametnuta. Kada ustaše, legionari i SS-ovci posle terena dođu u grad obično pijanče i kreću u teror nad Srbima povratnicima.

Nijemci intervenišu ali često prekasno i neefikasno, jer je i Žadarmerija NDH naklonjena ustašama. Nemci Vermahta sa službom ,,Abver,, progone ubice, zločince i one od pre njihovog dolaska nad Srbima , sve po prijavama Srba. Tako su punjeni zatvori po naredbama Nemaca. Tako se stvarala mržnja prema Srbima stanovnicima gradova ,,saradnicima okupatora,, i samim Nemcima.

Prva oslobađanja gradova od strane partizana, što 1942, 1943. i do kraja bila su tragična posebno za preživele Srbe u tim gradovima.

Zašto?

Zato što su od partizana optuženi za saradnju sa okupatorom, a za šta je bila odrđena smrtna kazna na licu mjesta. Tako su u prvim oslobađinjama gradova NDH i u Talijanskoj i u Njemačkoj zoni stradali etnički Srbi civili, što od ustaša jer iskoriste tu priliku, a i od oslobodilaca.

Tako su Srbi nastradali u oslobađanju Prijedora, Bihaća, Banjaluke, Dervente i mnogih drugih gradova. Oslobodioci su po pravilu oslobađali zatvorenike zatvora, koji su zatvoreni po prijavama Srba i uz nemački pritisak, postavljale su ih i za svoje komadante, a Srbe ,,saradnike okupatora,, uglavnom streljali po kratkom postupku.

Zato su ti gradovi kraj rata dočekali uglavnom bez Srba, iako su Italijani i Nemci pokušali da spreče totalno istrebljenje gradskog srpskog stanovništva.

Nestali su Srbi Splita, Zagreba, Varaždina, Osijeka, Broda, Bihaća i mnogih drugih gradova , što od ustaša 1941. što prilikom ,,oslobađanja,,.

Evo kako je izgledalo to prvo oslobađanje Dervente 09. septembra1943. iz ugla Srba, stanovnika Srpske varoši iz izjave Jovana i Mitra maloljetnih dečaka.

Noću oko dva sata probudi ih pjesma i vriska bez pucnjave. Ulicom pored crkve prolaze partizani sa pjesmom ,,napred Peta naša je Derventa,,.

Prešli su preko starog drvenog mosta i uputili se u centar kod magacina trgovca Kostića sa skoro pedeset zaprežnih kola. Išli su ciljano u magacine. Ustaše nisu davale otpora iako su bili u gradu.

Na stanici je bio oklopni voz koji nije reagovao. Jovana je upozorio jedan domobran sa puškom u uniformi. Rekao je ,,večeras dolaze partizani, sklonite se u kuću i ne izlazite,,.

Sutradan po njihovom odlasku su ulice bile pune prosute robe i hrane. Saznali su od Hrvata da je jedan bataljon partizana kod sela Stanići koji je prešao prugu, bio odsječen i uništen, a da im ostali partizani nisu hteli pomoći.

Posle ovog događaja usledila su kidnapovanja maloljetnika u Srpskoj varoši, jer drugih muškaraca nije bilo. Došli su po Mitra od 15 godina noću, ali je bio na štakama pa nije otišao, ali je oteran Dejanović Boban 1929. godište, dečak od 13 punih godina njegov komšija i drug.

Bobanov otac je uspio na vreme da izbegne u Srbiju a Boban bez majke je kao siroče živio sa tetkom. Boban je uvojačen u selu Velika i oteran kao topovsko meso na Tuzlu.

Posle ranjavanja sa još ranjenika partizana, liječio se u Derventi zajedno sa ustašama.

Ovaj spomenik je živo svedočanstvo.

U gradu Derventi su trajno nestala 73 srpska prezimena u toku Drugog svetskog rata. Partizani su u svojim oslobađanjima ubili mnoge Srbe ,, saradnike okupatora,,, između ostalih i Žarka Bursaća spasioca Srba 1941. iz zloglasne Štapare.

Izvor: Dobrivoje Vidić fejsbuk stranica