DELOVANjE SAVEZA DOBROVOLjACA U DUBROVNIKU

O stradanju dubrovačkih Srba od objave rata Srbiji 1914. u listu Dubrovnik :  „Još prije nego je zvanično rat bio objavljen, poduzela su se pojedinačna i skupa hapšenja svih iskrenih narodnih ljudi, koji su i  po svom društvenom položaju i po svom patriotskom radu uživali ugled u narodu.

U progonima koje su vlasti proti njima preduzele uzeli su otvoreno i bez zazora učešća i loše sluge goreg gospodara, od kojih nam je pok. Austrija namrla priličan broj i koji i dan danas kukaju za njom i ponekad cijene da im se pruža prilika da obnove 1914 godinu.”  Pregaoci  iz  Dubrovnika  sprovedeni su  u tamnicu u Šibenik. Kao nosioci  velikosrpskog pokreta predati su kao taoci vojničkim zapovjednicima. Prilikom ukrcavanja na brod u gruškoj luci rulja je po hrvatsko-klerikalnom listu u Dubrovniku „Prava  Crvena Hrvatska” vikala : „ …u more s njima,  utopite ih, dolje Bona, … dolje Srbija, živjela Austrija, živjela Hrvatska, živjela vojska”. Ista rulja se okupila pred opštinskom zgradom na  vest da je opština raspuštena kličući : „Tako treba ! Više je vrijeme ! Nećemo da s nama Srbi zapovijedaju! Dolje srpska zastava!” Odstranjeni su svi natpisi i table pisane ćirilicom kao i stegovi u bojama srpske zastave na srpskim društvima. Rulja je sa odobravanjem gledala skidanje natpisa. Na lažnu vest da su Crnogorci provalili na Grudu  i da marširaju na Dubrovnik 9. avgusta 1914. među austrijskim pristalicama u Dubrovniku nastala je panika. Marin Papi, posjednik iz Komolca bio je uhapšen i sa ostalim prvacima Srbima dubrovačkim prevezen u Šibenik, pa u Zadar, gdje je duže bio zatvoren u tamnicama i kao talac.  (1)

U Dubrovniku 1920. okupilo se oko 700 dobrovoljaca iz Amerike, koji su ispunivši svoju dužnost, čekali da se vrate predratnim poslovima u Ameriku. Jedan od njih bio je Jovan Šumanović iz Sotonića, Sokolska župa Cetinje. Kao dobrovoljac iz Amerike došao je u vojsku 1918. Pre povratka u Ameriku dobio je Objavu da je razrešen od vojne dužnosti 23. februara 1920. u Dubrovniku. Dubrovnik se 23. februara 1920, u ime jugoslovenske otadžbine, oprostio sa junacima na najsvečaniji način, uz puno učešće vojske, opštine i građanstva. Dobrovoljačka povorka okupila se ispred Carinarnice (Sponze), u kojoj je na prvom spratu bila Sokolana. Svečana povorka školske omladine, sokola, korporacija sa svojim zastavama, s muzikom na čelu, uz svirku i urnebesno klicanje, dopratila je borce za čast i slobodu do gruške luke, do parobroda.(2)

Jugoslovenski akademski klub u Dubrovniku postavio je 1923. spomen-ploču dubrovačkim  dobrovoljcima, palim u borbi za oslobođenje i ujedinjenje. Aprila 1941. spomen ploču palim dobrovoljcima ustaška trojka zalila je crnim mastilom, skinula, razbila, prenela kroz grad i uništila.

Pred zavetnom crkvom Svetog Vlaha u Dubrovniku, 13 novembra 1928. razvijena je zastava dobrovoljaca. Zastavi je kumovao kralj Aleksandar I. Sreska organizacija Saveza dobrovoljaca u Dubrovniku izvršila je posvetu svoje zastave koju su darovale gospođe grada Dubrovnika. Zastava je bila državna trobojka oblika i veličine vojničke zastave. S  jedne strane bio je natpis : „Vjerom u Boga, za Kralja i Otadžbinu”, a sa druge strane: „Savez dobrovoljaca-Dubrovnik”. Istog dana Odbor u Dubrovniku otkrio je  spomen-ploču, na spomen 10-godišnjice ulaska srpske vojske u Dubrovnik, a u neposrednoj blizini spomenika kralja Petra.(3)

Redovna GS SO ratnih dobrovoljaca u Dubrovniku održana je 24.januara 1929. U Upravi 1929. bili su: Risto Šuković, predsednik; Veljko Kojić, potpredsednik; profesor Oskar Marčić, sekretar; Milan Aranski, blagajnik. Članovi: Stanko Gučić, Ilija Zorić, Jovo Lojpur i Petar Lazović. Kralj Aleksandar je 4.oktobra 1931. podario zastavu Savezu ratnih dobrovoljaca na igralištu „Jugoslavije” u Beogradu. Dobrovoljci su bili u narodnoj nošnji (crnogorskoj, bokeljskoj, …). Među zastavama mesnih dobrovoljačkih organizacija bila je zastava dobrovoljaca iz Dubrovnika. Za predsednika Saveza dobrovoljaca u Dubrovniku više puta je biran sudija Okružnog suda Jozo Lujak, potpredsjednik Udruženja rezervnih oficira i ratnika. Na  skupštini ratnih dobrovoljaca u Dubrovniku, održanoj 8.3.1936. godine za predsednika izabran je Branko S. Radonić, krojač.(4)

Prigodom 20-godišnjice smrti Milana Srzentića i kap. Filipa Hadžije, Sokolsko društvo Dubrovnik priredilo im je 1934. svečani pomen sa opijelom u crkvi sv. Vlaha i parastosom u pravoslavnoj crkvi sv. Blagoveštenja. (5)  Kapetan Milan Srzentić bio je pre Prvog svetskog rata prednjak Srpskog sokola ,,Dušan Silni” u Dubrovniku. Prilikom streljanja u hercegnovskoj utvrdi Španjoli septembra 1914. Milan Srzentić strgnuo je maramu i sa rukom na srcu doviknuo : ,,Ovako Srbin umire ! … Živjela Srbija”.   Od istog plotuna pao je toga dana i njegov stariji drug kapetan Filip Hadžija iz Orebića na Pelješcu. U dvorištu gruške domobranske kasarne obešen je Miloš Maržan kao ,,primjer Dubrovniku” 1914. Član Srpskog Sokola Dušan Silni Vaso Milišić spemao se na bjegstvo prema srpskoj granici, kada su ga izdali neki ,,drugovi”. Streljan je u 10. aprila 1915. u Ledenicama (Krivošije). Umro je sa poklikom : ,,Živio Kralj Petar! Živjela Srbija!”. (6) Dvadesetogodišnjica  Ujedinjenja 1938. u Dubrovniku  obeležena je postavljanjem spomen-ploče sokolskim borcima streljanim u Boki Kotorskoj 1914/15. : Filipu kap. Hadžiji, Vasi Milišiću i Milanu Srzentiću.  Posle svečanog defilea vojske, mornarice, mnogobrojnih članova „Nove Jugoslavije“ i sokolskih četa  sa zastavama  a čete Orašac i sa svojom muzikom otkrivena je svečano spomen-ploča sokolima, palim za čast i veličinu Otadžbine, među gradskim vratima od Pila.(7)  U Budvi, rodnom mjestu Milana Srzentića uz proslavu Dana Ujedinjenja, 1 decembra 1939, podignuta je spomen-ploča kap. Milanu Srzentiću. Spomen-ploču podigli su budvanski Sokoli. (8)

U Oficirskom domu u Dubrovniku održana je aprila 1938. skupština  pododbora Udruženja rezervnih  oficira i ratnika.   Na njoj je izabrana nova uprava i to : predsednik Lujak Josip, sudija; podpredsednik Spaventi Jerko, sekretar Surić Josip, blagajnik  Murati Stijepo.  U  odbor su ušli još Beloti Miško, Bubalo dr Branko, Burina Safet, Đakoni Mihajlo, Ikić Jordan, Lučić Vlaho, Svilokos dr. Ivo i Žiška Frano.  Iz podnesenih izveštaja konstatovao se napredak društva.  Izabran je Nadzorni odbor čiji je predsjednik bio kap. Ivo Hadžija  i Sud časti. (9)

Rezervni oficiri bili su odlikovani 1938. i to bivši predsjednik udruženja Jordan Ilkić ordenom Jugoslovenske krune IV stepena, Josip Lujak ordenom sv. Save V stepena ,  Spaventi Jerko, dr. Anselm Skrivanić, Ivan Gustetić i Vlaho Lučić zlatnim medaljama za vojničke vrline. (10)

Udruženje rezervnih  oficira i ratnika proslavilo je svoju krsnu slavu 15 septembra 1938. svečanom sjednicom kojoj su prisustvovali delegati Saveza dobrovoljaca, Udruženja Ratnih Invalida i Sokolskog društva i brigadni general M. Vuković, komandant mjesta. Sjednicu je otvorio predsednik pododbora Josip Lujak, koji je u svom govoru istakao važnost solunskog fronta i borbe koje su se na njemu vodile. Istakao je ulogu srpske vojske kojoj ide zasluga za proboj fronta. Komandant mjesta Vuković zahvalio se u ime vojske na priznanju, istakao je ulogu i važnost rezervnih oficira, čestitao slavu i poželeo napredak Udruženju. Vojni list od 6.septembra 1938. doneo je ukaz o unapređenju rezervnih oficira i to : Ivan Čižek, kap. Ivan Hadžija, Jerko Spaventi, Josip Surić, Zvonimir Goić u čin poručnika bojnog broda II klase,  Vlaho V. Lučić u čin pešadijskog poručnika.(11) Godišnji zbor pododbora Udruženja rezervnih  oficira i ratnika održan je krajem aprila 1938. Izabrana je nova uprava : predsednik Jozo Lujak, podpredsednik Spaventi Jerko,  sekretar Surić Josip,  blagajnik  Murati Stijepo; članovi Niko kap. Baule, dr Branko Bubalo, profesor Safet Burina, Ikić Jordan,Đakoni Mihajlo, Lučić Vlaho, dr. Ivo Svilokos i Žiška Frano.   Nadzorni odbor  predsjednik kap. Ivo Hadžija, članovi : Petar Radoničić, Antun Korčulanin, dr. Luko Dražić, Mirko Mandić i  dr. Anselmo Škrivanić. Sud časti: predsednik  dr. Karlo Dešković, članovi Svetozar Barbić, dr. Jozo  A. Dražić, dr. Niko Perušina, Koloman Mrzljak. (12)

Na Badnji dan 1939.preminuo je u Dubrovniku, u krugu svoje porodice, Risto Šuković. Bio je dobrovoljac, nosilac Albanske spomenice, Ordena Sv.Save V stepena, Damlova Ordena V-og stepena, zlatne i srebrne medalje za revnosnu službu Krsta Milosrđa itd. U listu ,,Dubrovnik” istaknuto je da je  Risto Šuković bio markantna ličnost među  građanima Dubrovnika. U doba pre Prvog svetskog rata, kao član dubrovačke srpske omladine, izdvajao se svojim temperamentom, punim patriotskog žara i spemnosti da se žrtvuje  za  svoje ideje. Nikakav omladinski poduhvat nije bio izvršen a da Risto  Šuković nije učestvovao u njemu. U listu ,,Dubrovnik” istaknuto je : ,,Svakako njegov nacionalni rad čini čast naprednom srpskom elementu u ovim krajevima. U vrijeme rata za narodno oslobođenje i ujedinjenje pok.  Šuković zanosno je stupio u redove oslobodilačke srpske vojske. Do zadnjega časa ostao je vjeran zavjetnoj misli naroda iz kojega je iznikao. Rođen i odgojen u Dubrovniku, pok. Risto iskreno je volio svoj grad i sve ono što je bilo veliko i sveto u njegovoj slavnoj prošlosti. Imao je razumijevanja za sve naše dubrovačke i nacionalne akcije koje je nesebično pomagao. Osjećao je za slabije i nevoljne kao malo koji imućnik današnjeg vremena …”. Nepregledno mnoštvo Dubrovčana bez razlike vjere i partije ispratilo ga je do groblja. Nakon opijela u crkvi na Boninovu, dr. Ivo Bianki je u ime Dubrovačkog Radničkog Društva održao govor u kome se ističe : ,, … Ali stara garda uvijek nam je služila za primjer kako se služi idealima starog nacionalnog Dubrovnika. A  Risto Šuković bio je od djetinstva učenik te stare garde, njezin oduševljeni pionir i prvoborac. Stajao je u redovima prvih i bio je jedan od najboljih.  Risto Šuković, stopostotni pravoslavac i Srbin, saosjećao je sa nama u svemu što je davalo pečat dubrovačkoj duši, kulturi Sv. Vlaha i vjeri u nepobedive snage našeg Piemonta.  Risto Šuković bio je nekompromisan, ali častan borac nadasve čovjekoljubiv, prost i onakav kakvog ga je zemlja  dala, ali iskren i do srži pošten.” Na grob Rista Šukovića položeni su vijenci  „Dubrovačkog Radničkog Društva”, „Saveza Dobrovoljaca”, Jugoslovenske Radikalne Zajednice, Angeline i Iva Biliškov, Toma Kneževića i Simeona Portolana. (13)

U Dubrovniku je u međuratnom peridu delovala Sreska organizacija Saveza Dobrovoljaca koja je zajedno sa Udruženjem rezervnih oficira i ratnika i Sokolskim društvom Dubrovnik  negovala oslobodilačke tradicije srpske vojske.

Saša Nedeljković

član Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Srbije

Napomene :

1. Jovica Perović, „Uspomeni Marina Papi, posjednika iz Komolca (Rijeka dubrovačka)”,str.2–3, „Dubrovnik”, br. 47, 26 novembra 1938, Dubrovnik; „Nakon 25 godina”, br. 30, „Dubrovnik”, 29 jula 1939, str. 4; „Pred 25 godina”, J.P. „Bježanija u Dubrovniku avgusta 1914.”, „Odstranjene ćirilske table”, br. 31, „Dubrovnik”,          5 avgusta 1939, Dubrovnik, str.2, 3, 4;

2.Saša Nedeljković, „Srbi katolici na Primorju od Ujedinjenja do Aprilskog rata“, „Boka“ Zbornik radova iz nauke, kulture i umjetnosti, br. 27, Herceg Novi 2007, str. 206; Objava za dobrovoljca  Jovana Šumanovića. Br.559;   Ante Brozović, „Sokolski zbornik”, Knjiga I, Beograd 1934;

3.Milan Ž. Živanović, Dubrovnik u borbi za ujedinjenje 1908-1918, str.97, Beograd 1962; Predrag S. Jerinić, ”Organizacije Saveza ratnih dobrovoljaca u Kraljevini Jugoslaviji”,str.51, Dobrovoljački glasnik, br.27, God.XVI, Jun 2006, Beograd ; Novica Pešić, “Udruženje ratnih dobrovoljaca 1912-1918. …” str. 80, Beograd, na Vidovdan 2005 godine ;

4. Predrag S. Jerinić, „Organizacije Saveza ratnih dobrovoljaca u Kraljevini Jugoslaviji”,str.51, Dobrovoljački glasnik, br.27, God.XVI, Jun 2006,Beograd ; Novica Pešić, „Udruženje ratnih dobrovoljaca 1912-1918. …” str. 80, Beograd, na Vidovdan 2005 godine ; Mato Jakšić, „Dubrovnik 1941”, str.127, Beograd 1966;

5. “Pomen sokolima-mučenicima”,  ,,Dubrovačka tribuna”, 26 septembra 1934, br. 263, Dubrovnik;

6. ,,Poštujući heroizam i žrtvu pionera naše Slobode”,  ,,Dubrovačka tribuna”, 19. septembra 1934, br. 262, str. 1;

7. „Dubrovačke  vjesti“,  br. 48,   „Dubrovnik”,3 decembra 1938, Dubrovnik, str.4;

8. ,, Dirljiva svečanost u Budvi”,  ,,Dubrovnik”, br.49, Dubrovnik, 9 decembra 1939, str.4;

9. ,,Skupština pododbora Udruženja rezerv. oficira i ratnika”, “Dubrovnik”, br. 14,  9 aprila 1938, str. 4;

10. ,,Odlikovanje rezervnih oficira”,  “Dubrovnik”, br. 22, 4 juna 1938, Dubrovnik, str.3;

11. ,,Proslava proboja solunskog fronta”, ,,Unapređenje rezervnih oficira”,  “Dubrovnik”, br. 38, 24 septembra 1938, Dubrovnik, str. 4;

12. ,,Godišnji zbor “,  „Dubrovnik “, 6 maja 1939, br. 18. Dubrovnik,str.4;

13. „Risto Šuković”, „Javna zahvala”, „Dubrovnik” , 14 januara 1938, br.2, Dubrovnik, str.3,4;