Darko Milojković: Jasenovačko polje – svetlo tlo mučeničko

Na put smo krenuli uz molitvu u malom Hramu svetog Save na Vračaru i toplo vreme koje nas je ispratilo, a tamo nas je dočekala hladnoća, vetar i kiša koja je neprestano padala ceo dan.

Na dan Svetih mučenika jasenovačkih, u četvrtak 13. septembra 2012. godine, autobus ispred Svetosavskog hrama u Beogradu je bio znak da nas je Gospod spojio sa namerom da hodimo putevima mučenika. Ovog puta – jasenovačkih.

Na put smo krenuli uz molitvu u malom Hramu svetog Save na Vračaru i toplo vreme koje nas je ispratilo, a tamo nas je dočekala hladnoća, vetar i kiša koja je neprestano padala ceo dan.

Pored mesta gde se nalazio Logor Jasenovac, koji je bio najveći i nastrašniji logor smrti u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, posetili smo manastir svetog Jovana Krstitelja u Jasenovcu – gde smo učestvovali u svetoj Liturgiji i spomen kompleks Donja Gradina, zatim mučenička srpska sela: Draksenić, Drakulić i Bijeli Potok. Na kraju smo bili u Banja Luci.

Na put smo krenuli uz blagoslov, patrijarha srpskog Gospodina Irineja, u organizaciji Odbora za Jasenovac Svetog arhijerejskog sabora Srpske Pravoslavne Crkve, čiji je koordinator Episkop lipljanski Jovan, vikar patrijarha srpskog u Pećkoj Patrijaršiji.

Išao je jedan autobus. Među Hodočasnicima u autobusu je bilo je šest sveštenika, jedan đakon i jedan monah. Neki od njih su: arhimandrit Pantelejmon iz Južno Afričke Republike – starešina hrama Svetog Tome u Johanesburgu, protojereji-stavrofori: Radivoje Panić – starešina hrama Svetog Save na Vračaru i Miljko Korićanin – starešina hrama Svetog Georgija na Novom Beogradu, sveštenik Milorad Jovčić iz Adealide u Australiji, Vlatko Golić – paroh iz Petrovca na Mlavi, Jovan Lučić iz hrama Svete Petke na Čukarici, đakon Dragan Neđić iz hrama Svetog Save. Među hodočasnicima u autobusu bila je i igumanija Taisija sa još jednom sestrom iz manastira Pokrova Presvete Bogorodice u Lešju kod Paraćina.

Među putnicima je bio i kanadski novinar srpskog porekla Džon Bosnić, koji se pojavljuje u poznatom dokumentarnom filmu „Težina Lanaca“ od Borisa Malagurskog.

Putovali smo kroz Slavoniju autoputem i kod mesta Novska se isključili prema Jasenovcu. Ujutro rano smo stigli na spomen područje Jasenovac. Tamo nije bilo ni najmanjeg traga od bodljikavih žica, nigde znaka krematorijuma, nigde makar obeležja „sapunjare” … nigde ničega što na genocid, na strašno stradanje i mučeništvo srpsko – podseća. Sve je uništeno, u travu pretvoreno!

Završetkom Drugog svetskog rata s koncentracionim logorom Jasenovac dešava se ono što se nije desilo ni sa jednim drugim logorom u zemljama pod fašističkom okupacijom. Naime, u skoro svim zemljama koncentracioni logori su pretvoreni u memorijale, kao opomena čovečanstvu. U Jasenovcu su po naređenju tadašnjih komunističkih vlasti svi objekti logora srušeni, sve je sravnjeno sa zemljom i obrisani su tragovi ustaškog zločina. Tek 1965. godine podignut je jedan nemi i bezlični spomenik od betona – Cvet, a 1968. godine otvoren muzej.

Bili smo kod jasenovačkog spomenika betonskog cveta iz titoističkog doba. Pošto je kiša neprestano padala, pomen postradalim jasenovačkim mučenicima, među kojima i mučeniku Vukašinu, odslužili smo ispod spomenika.

Zatim smo bili u muzeju. Aktuelna muzejska postavka na spomen području Jasenovac umanjeno i izokrenuto prikazuje genocid nad srpskim narodom u NDH. Malo šta ovde govori da su u jamama, nasipima, krematorijumu, “sapunjarama“, reci Savi, logorima ubijani Srbi i drugi ljudi za „NDH neprihvatljivi elementi“. Broj žrtava koji je naveden u muzeju je oko deset puta umanjen. To je jedna skromna lavirint prostorija, čiji su unutrašnji zidovi obloženi gumom, u kojoj su prikazane uglavnom neke uopštene stvari. Sa sadašnjim izgledom muzeja ne možemo biti zadovoljni.

Logor Jasenovac je bio gubilište za većinu onih koji su u njega ušli, a nisu se uklapali u pojam „rasne čistoće“ (najviše Srbi, ali i Jevreji i Cigani) kao i za protivnike ustaškog režima i članove njihovih porodica, bez obzira na nacionalnu ili versku pripadnost.

Međunarodna komisija za istinu o jasenovačkom sistemu ustaških logora zaključila je u aprilu 2009. godine da su ustaše uspele da u Jasenovcu i Donjoj Gradini ubiju više od 700.000 Srba, preko 23.000 Jevreja i oko 80.000 Cigana.

U logoru Jasenovac su ljudi ubijani na preko 40 načina. Po svedočenju logoraša Mate Šuline, koji kaže da se seća nekog ustaše Horvata, koji je uvek kad se napio, tražio žrtvu i nastojao, da pronađe nov, originalan način mučenja, koji u praksi još nije primenjivan. Nemački nacistički generali su bili zapanjeni užasima Jasenovca.

Na dan 9. oktobra 1942. godine Maks Luburić je na svečanosti u Jasenovcu, koju je priredio kao proslavu godišnjice svoje krvave vladavine u svom održanom govoru rekao: „.. i tako smo vam mi u ovoj godini ovdje u Jasenovcu poklali i više ljudi nego osmanlijsko carstvo za cijelo vrijeme boravka Turaka u Evropi“.

Do kog stepena je sistem ubijanja bio razvijen svedoči jedan dopis iz glavnog štaba, poslat 27. aprila 1942. svim ustaškim jedinicama i institucijama, u kome se kaže da „sabirni i radni logor u Jasenovcu može primiti neograničen broj zatvorenika.“

Glavni ustaški zapovednici, zločinci – koljači, u logoru Jasenovac su bili: Vjekoslav Luburić zvani Maks, Ivica Matković, Miloš Ljubo, fratar Miroslav Filipović-Majstorović, Hinko Picili, Ivica Brkljačić, Mirko Pavlović, Mujo Jusić, Alaga Đulkić, Dragan Gašparović i drugi.

O ustaškim zločinima postoji velika dokumentacija. Međutim komunističke vlasti u bivšoj SFRJ nisu nikada dozvolile da se ona istraži, pa čak ni u najtajnijoj formi.

Jasenovac, simbol srpskog stradanja u proteklom veku, dobio je manastir 2000. god. kada je odlukom Episkopa slavonskog Save, kompleks parohijske crkve rođenja Svetog Jovana Preteče i Krstitelja proglašen manastirom. Danas je manastir Jasenovac privremeno sedište Eparhije slavonske dok se ne obnovi staro sedište u Pakracu.

Od majskog zasedanja Svetog Arhijerejskog Sabora Srpske Pravoslavne Crkve 2010. godine pomen na Svete srpske mučenike jasenovačke obeležava se 13. septembra po novom kalendaru.

Učestvovali smo u Svetoj Arhijerejskoj liturgiji u Manastiru Jasenovac. Sa blagoslovom i u prisustvu Episkopa slavonskog g. Save služio je Episkop lipljanski g. Jovan, vikar Patrijarha srpskog u Pećkoj Patrijaršiji i koordinator Odbora za Jasenovac Svetog Arhijerejskog Sabora Srpske Pravoslavne Crkve, i jedan od naših najistaknutijih istoričara Holokausta i genocida. Sasluživalo je preko petnaest sveštenika i monaha među kojima je bio i arhimandrit Stefan, iguman manastira Velika Remeta na Fruškoj Gori.

Arhimandrit Pantelejmon iz južne Afrike je u besedi napomenuo da u Johanesburgu redovno služe svetu Liturgiju na ovaj Dan, kao i da se deo moštiju Svetih mučenika nalazi u prestolu hrama Svetog Tome u Johanesburgu.

Nakon odslužene Svete Liturgije, pričešća i rezanja slavskog kolača pristupili smo trpezi ljubavi, zajedničkog obeda, koji je bio pod šatorima zbog kiše koja je neumorno padala. Na svetoj Liturgiji, pored ono malo naših sunarodnika što je preostalo iz obližnjih mesta, nakon nedavnog nesrećnog rata u Hrvatskoj, došlo je još tri autobusa. Dva autobusa, u organizaciji Svetosavske omladine Banjalučke eparhije, Udruženja logoraša i njihovih potomaka i Udruženja Bijeli Potok. Treći autobus je naš, već pomenuti, iz Srbije.

U manastir Jasenovac su došli preživeli Logoraši od kojih smo upoznali Danicu Praštalo iz Sarajeva koja je za vreme poslednjeg rata izbegla u Banjaluku. Ona je imala osam godina kada je bila u logoru sa još svoja dva rođena brata i sestrom. Njeno prezime nas je podsetilo na reči patrijarha srpskog Pavla: „Praštati moramo, to jevanđelska zapovest ali da zaboravimo ne smemo.“

Put nas je dalje vodio prema Donjoj Gradini u Srpskoj u Bosni i Hercegovini. Logor u Donjoj Gradini nalazio se preko puta Jasenovca, odmah iza ušća reke Une u Savu i formiran je 1941. godine. Gradina i nije bila logor u pravom smislu te reči, već samo masovno jasenovačko stratište, tj. „prihvatni logor“ dok ustaše ne likvidiraju mnogobrojno srpsko stanovništvo dovedeno iz Bosne i Hercegovine i drugih krajeva zloglasne Nezavisne Države Hrvatske. Prema nekim procenama, u Gradini je ubijeno i zakopano više od 360.000 ljudi, pretežno Srba.

Snimanja terena iz vazduha takođe su ukazala na postojanje još neotkrivenih masovnih grobnica na terenu Gradine. Temeljnija istraživanja na terenu Gradine, vršena 1960. godine, zabranila je Titova vlast. U Donjoj Gradini je vršen i zločin kuvanja leševa žrtava u kazanima, od čega su ustaše zatim pravile sapun, a kosti iz kazana odvozili su kamionima i izručivali u Savu.

Osim masovnih grobnica, u Donjoj Gradini se nalazi i Topola užasa, kod koje smo bili. Na tom drvetu su ustaše obesile na hiljade muškaraca, žena i dece, koji su pre čina vešanja bili podvrgnuti strašnim mučenjima.

Za svakog normalnog čoveka, koji nije doživeo i video sva zločinstva, čini se neverovatnim, nemogućim, da se moglo naći zločinaca, koji će sa toliko sadizma izmišljati i izvoditi tako okrutne načine i sredstva mučenja nad ljudima.

Naše pohodničko putovanje smo nastavili u još tri srpska mučenička sela. Prvo smo bili u selu Draksenić udaljenom oko osam kilometara od Jasenovca.

Podsećamo, ustaše su predvođeni zloglasnim Maksom Luburićem, komandantom Jasenovačkog logora ušli u selo Draksenić i još par okolnih sela 15. januara 1942., te otpočeli pokolj. Ovaj prostor je bio čisto naseljen Srbima i morao je biti totalno očišćen, a razlog više je jer je to bio prostor južno od logora Jasenovac između Une i Save a tako bi i logor postao „bezbedan“ i zaštićen sa svih strana.

Ustaše su tada pobile oko 360 Srba. Najveći zločin, ustaše su izvršile u pravoslavnoj crkvi u selu Draksenić, gde je tada ubijeno 208 Srba, među kojima najviše žena i dece. Navodi se da je u crkvi zaklano 47 dece, dok ih je u celom selu ubijeno 85, jer su mnoga deca ubijena i izgorela u popaljenim kućama u selu. Celo selo je bilo potpuno opljačkano i spaljeno.

Zaista, nemoguće je da normalna osoba zamisli, a kamoli da razume, sadističko uživanje koje su ustaše nalazile u mučenju i ubijanju, naročito beba. Svedoci opisuju da su se ustaše smejale nakon pojedinačnih ubistava, a pevale nakon masovnih ubistava.

Poseta selu Drakulić, nadomak Banjaluke je nešto što se nikada ne zaboravlja. U monumentalnoj crkvi posvećenoj Sv. velikomučeniku Georgiju u Drakulićima, sa obe stane od oltara, na visokim pločama od crnog mermera ugravirano je više od 2300 imena postradalih Srba u pomenutom mestu i okolini.

Podsećamo, selo Drakulić u istoriji stradanja srpskog naroda ostalo je zapisano crnim slovima. Pavelićeve ustaše su 7. februara 1942. godine u selima Drakulić, Šargovac, Motike, i u rudniku Rakovac ubile više od 2 300 Srba, uključujući i 551 dete. Navedena sela su jedina u okolini Banjaluke koja su bez izuzetka odbila da pređu na rimokatoličku veru. Zato, smatrali su da ih treba istrebiti. Pokolj je organizovao ustaški komandant za takozanu „Hrvatsku Krajinu“ Viktor Gutić, a predvodio ga je župnik banjalučkog samostana Petrićevac fratar Miroslav Filipović Majstorović, koji je nakon tog zločina postao komandant Jasenovačkih logora.

U dokumentima, čak i onim iz ustaških izvora tadašnje Nezavisne države Hrvatske, navodi se da je zločin u ovim banjalučkim selima bio najveći pokolj učinjen u samo jednom danu. Srbe su tada pobili bez ijednog ispaljenog metka, sekirama, noževima krampovima i srbomlatom (mali topuz za udaranje po temenu; obično bi smrt nastupila od prvog udarca).

Prvi spomenik žrtvama ovog pokolja podignut je 1965. godine. Tadašnje komunističke vlasti su na vrhu spomenika postavile zvezdu petokraku što je ideološki simbol komunista i partizana. Ljudi koji su tada pobijeni nisu bili ni komunisti ni partizani. Oni su pokupljeni sa svojih vekovnih ognjišta, mučeni i pobijeni samo zato što su bili pravoslavni Srbi i za „NDH neprihvatljivi elementi“. Petokraka je sa spomenika skinuta devedesetih godina i postavljen je krst.

Ustaše su toga dana ušle i u osnovnu školu u selu Šargovac. Fratar Miroslav Filipović je naredio učiteljici da odvoji đake Hrvate od srpske dece. Učiteljica nije znala zašto je to tražio. Prvo dete, jednu devojčicu, fra Filipović je uhvatio za kosu i zario joj bodež kroz tanki vrat. Pri tome je, i između ostalog, izgovorio: Blagoslovi Bože ovaj sveti posao. Onda je započelo klanje. Sledi opis užasa …sve do poslednjega pedeset i šestog srpskog šteneta. Učiteljica Hrvatica je svedočila o ovom zločinu. Kažu da je ona poludela posle toga zločina. Na Osnovnoj školi u selu ove 2012. godine 7. februara je podignuta spomen-ploča u znak sećanja na ovaj zločin.

O zločinu u selu Drakulići opširnije je opisao Jovan Babić u svojoj knjizi Drakulići. Nakon prvog izdanja svoje knjige primio je vrlo opširno pismo iz Brukselesa od preživelog Stanislava Božića koji želi da istakne plemenitost Hrvata Marka Lipovca, mlinara iz sela Buđaka. On navodi da: „Marko sakrivši ih u svom mlinu, nije spasao samo 15 Srba, kako je u knjizi navedeno, već blizu 30, među kojima i mene. Pokolj u Buđaku izvršile su ustaše vraćajući se iz Drakulića u Banja Luku… tek kasnije sam shvatio njegov visoko moralni gest i kolikoj opasnosti je, spašavajući komšije Srbe, Marko Lipovac izvrgnuo sebe i svoju mnogobrojnu porodicu“.

Posle sela Drakulić obišli smo i mesto gde je mučenički, pored reke Vrbanje, postradao sveti Platon Banjalučki. U neposrednoj blizini nalazi se i Spomen obeležje Bijeli Potok. Tu su ustaše iz susednog sela Debeljaci, za samo jedan dan, na Vaskrs 1942. godine zverski pobili celo srpsko selo. Na spomen-obeležju se nalaze imena 54 žrtve od jedne do više od osamdeset godina, pobijene maljevima, kamama, sekirama i drugim hladnim oružjem na najveći hrišćanski praznik. Meštani i potomci postradalih iz Bjelog Potoka kod Banja Luke, su nama koji smo došli iz Srbije priredili prijatan i dirljiv doček. Hvala im na tome.

Naše pokloničko putovanje smo završili posetom dva hrama u Banjaluci – hram Svete Trojice gde smo prisustvovali večernjem Bogosluženju i gde počivaju mošti svetog Platona Banjalučkog i Hram Hrista spasitelja.

Završio bih ovaj prilog, u kom su opisana srpska stratišta koja smo toga dana pohodili, jednim citatom iz kratke i dirljive besede koju je toga dana na dan svetih mučenika jasenovačkih 13. septembra na Svetoj Liturgiji u manastiru svetog Jovana Krstitelja u Jasenovcu rekao vladika Jovan, episkop Lipljanski, tumačeći Sveto Jevanđelje: „Za sveto mučeništvo, za veliku nesreću, za tugu jasenovačku nije potrebno mnogo reči,“ „Mi stojimo danas na svetom tlu, srpskom mučeničkom. Toliko svetom da bi kao prorok Mojsije Horivu trebalo da izujemo obuću svoju i pristupimo mu bosih nogu.

Izvor: NOVO VIDELO

Vezane vijesti:

Sjećanje na kašičicu jednom godišnje, strogo 22. aprila

Liturgijska proslava Novomučenika Jasenovačkih

Episkop Jovan: PUTOKAZI U JASENOVCU SU PUTOKAZI NOVOG JERUSALIMA

SVETI SRPSKI NOVOMUČENICI JASENOVAČKI MOLITE BOGA ZA NAS