Dan pobjede nad zlom

Sovjetski maršal Georgij Žukov ratifikovao je 9. maja 1945. godine, ispred saveznika sporazum o njemačkoj kapitulaciji u Drugom svjetskom ratu, koju je dan ranije u ime Trećeg rajha potpisao njemački feldmaršal Vilhelm Kajtel. Od tada se ovaj datum u velikom broju zemalja obilježava kao Dan pobjede nad fašizmom.

Ovom činu prethodilo je skoro šest godina krvavog sukoba, najtragičnijeg u istoriji čovječanstva. Drugi svjetski rat konačno je završen bezuslovnom kapitulacijom carskog Japana poslije tragične upotrebe atomske bombe u Hirošimi i Nagasakiju 6. i 9. avgusta 1945.

Dan pobjede nad fašizmom najznačajniji je praznik u evropskom kalendaru, a s obzirom na to da označava prelomni trenutak u kojem je i definisan budući izgled Evrope, ovaj dan se ujedno obilježava i kao Dan Evrope.

Tok rata

Drugi svjetski rat trajao je od 1. septembra 1939. do 2. septembra 1945, a vođen je na tri kontinenta i na svim svjetskim okeanima. U njemu su učestvovale gotovo sve države koje su tada postojale, a bile su okupljene oko Sila osovine i saveznika. Nosioci Sila osovine bile su Njemačka, Italija i Japan, dok su Savezničke sile predvodile Velika Britanija, SSSR i SAD.

Rat je počeo napadom Njemačke, na čijem je čelu bio Adolf Hitler, na Poljsku, a okončan je kapitulacijom Japana i savezničkom pobjedom. Hitler je Vajmarsku Republiku, odnosno njemačku državu nastalu poslije Prvog svjetskog rata pretvorio u Treći rajh, državu s jednostranačkim sistemom, s diktatorskom i autokratskom vlašću i idealima nacionalsocijalizma.

Njegova je namjera bila da uspostavi novi svjetski poredak s njemačkom prevlašću u Evropi. Da bi postigao cilj, spoljnu politiku usmjerio je na širenje životnog prostora arijevaca. To je uključivalo i ponovno naoružanje Njemačke, a 1939. započinje invaziju na Poljsku. Zauzvrat su Ujedinjeno Kraljevstvo i Francuska objavile rat Njemačkoj, što je dovelo do početka Drugog svjetskog rata. U tri godine rata Njemačka i Sile osovine okupirale su veliku većinu Evrope, Sjeverne Afrike, istočne i jugoistočne Azije te Tihi okean.

Prevratom na Istočnom frontu, Saveznici prelaze u vođstvo od 1942. pa nadalje. Do 1945. Saveznici su napadali sa svih strana njemačka okupirana područja i njene saveznike. Njemačka je kapitulirala poslije okupacije Berlina od strane ruske Crvene armije. Prije ulaska ruskih trupa u Berlin, Hitler je izvršio samoubistvo.

SAD su nuklearnim bombama bombardovale japanske gradove Hirošimu i Nagasaki 6. i 9. avgusta 1945. Da bi spriječio i potencijalno treće bombardovanje, Japan se odlučio za bezuslovnu kapitulaciju koja je objavljena 15. avgusta 1945. Ona je formalno potpisana 2. septembra na američkom ratnom brodu „USS Missouri“ u Tokijskom zalivu, što je datum koji predstavlja službeni završetak Drugog svjetskog rata.

Rat je na području Jugoslavije formalno počeo 6. aprila 1941. napadom njemačkih i italijanskih jedinica na Kraljevinu Jugoslaviju, odnosno bombardovanjem Beograda.

Pokrete otpora činili su Narodnooslobodilački partizanski pokret i Ravnogorski četnički pokret. Partizanske odrede je formirala i predvodila Komunistička partija Jugoslavije (KPJ) predvođena Josipom Brozom Titom, a Ravnogorski četnički pokret činili su monarhisti, sa Dražom Mihailovićem na čelu.

Kvislinške formacije u Jugoslaviji činile su ustaše i domobrani, koji su imali vodeću ulogu u genocidu koji je nad stotinama hiljada Srba i desetinama hiljada Roma i Jevreja izvršen tokom Drugog svetskog rata u Nezavisnoj državi Hrvatskoj (NDH), te Handžar divizija. NDH je bila marionetska država Sila osovine, osnovana 10. aprila 1941. godine na inicijativu Njemačke i Italije, a njom je vladao vođa ustaškog pokreta, poglavnik Ante Pavelić.

Žrtve

Procjenjuje se da broj stradalih ljudi u Drugom svjetskom ratu iznosi nešto manje od 55 miliona, što ga čini jednom od najvećih svjetskih katastrofa.

Nacističke snage bile su upletene u razna zločinačka djela tokom rata, uključujući i sistemsko ubijanje 17 miliona civila. Holokaust predstavlja najtamnije poglavlje 20. vijeka i najstrašniji događaj u ljudskoj istoriji. Odgovornost za holokaust se pripisuje ograničenom broju ljudi, najčešće samom Hitleru i njegovim najbližim saradnicima, ali se naglašava da on ne bi bio moguć da nacisti nisu imali otvorenu ili prećutnu podršku. U holokaustu je ubijeno između 5,3 i šest miliona, odnosno trećina od ukupnog broja Jevreja i između 220.000 i 800.000 Roma. Sa svim drugim narodima, uključujući i veliki broj Srba, broj žrtava holokausta je između 11 i 26 miliona..

Broj ranjenih bio je višestruko veći, što, s obzirom na tadašnji broj stanovnika planete Zemlje, Drugi svjetski rat čini najkrvavijim sukobom u istoriji.

Rat je doveo do dramatičnih demografskih promjena u mnogim dijelovima svijeta, a materijalni gubici bili su ogromni. Najvidljivije promjene bile su one koje su se ticale državnih granica.

Sistemsko istrebljenje Jevreja i Roma koje je pokrenula nacistička Njemačka sprovedeno je i u NDH u čemu je intenzivno učestvovao ustaški režim. U NDH je sprovođeno i sistemsko uništenje Srba, a broj ubijenih nikada ni je precizno utvrđen, riječ je o više stotina hiljada ljudi, od kojih je većina likvidirana na najsvirepije načine u Jasenovcu i drugim logorima na području NDH, a veliki broj isporučen je nacističkoj Njemačkoj na likvidaciju.

Logoraši i borci

Pukovnik u penziji i jedini preživjeli jasenovački logoraš-dijete iz zapadne Slavonije Milan Bastašić naglašava da je 9. maj datum od velikog značaja za cijeli svijet, a posebno za srpski narod, koji je bio među onima koji su najviše stradali.

–   Dobro je što se ovaj dan nije zaboravio, ali svakako mu se treba posvetiti više pažnje, jer slobodu na ovim prostorima, bilo pod kojim zastavama, donijeli su Srbi, zbog čega tu veliku antifašističku pobjedu složno i u velikoj mjeri moramo da poštujemo – naglasio je Bastašić.

Predsjednik Republičkog odbora SUBNOR-a Blagoje Gajić napominje da je 9. maja  1945. godine prestala da se proliva krv jer je fašistički okupator „poražen do nogu“ i da zbog toga nikada ne smije da bude zaboravljen.

– Za slobodu je život dalo oko 400.000 boraca NOB-a, a bilo je oko 300.000 ranjenih. Hrabri ljudi ginuli su za slobodu, koju i dan-danas proslavljamo – istakao je Gajić.

Predsjednik zvorničkog SUBNOR-a Rajko Ostojić priča da je pobjeda nad fašizmom za njega i njegove saborce te 1945. godine značila slobodu za narod na tlu cijele tadašnje Jugoslavije.

– Borcima taj dan znači mnogo, to je pobjeda savezničkih snaga nad fašizmom, tada je oslobođena naša zemlja od fašističkih snaga i izvojevana je sloboda. Taj dan dočekali smo sa radošću i nećemo ga zaboraviti dok smo živi – rekao je Ostojić.

Predsjednik SUBNOR-a u Gradišci Tanasije Gaković naglašava da je ova opština, nažalost, bila jedna od vodećih po broju žrtava u Drugom svjetskom ratu na prostoru bivše Jugoslavije.

– Iz tadašnjeg gradiškog sreza u narodnooslobodilačku borbu krenulo je 5.205 boraca, a  njih 1585 nije dočekalo slobodu – ističe Gaković.

Predsjednik trebinjskog SUBNOR-a Slavko Šanjević s ponosom ističe doprinos koji je borbi protiv fašizma dao ovaj grad.

– Samo iz Trebinja je bilo 12 narodnih heroja, a živote za slobodu dalo je oko 1.780 boraca – ističe Šanjević.

Parada u Moskvi

Najveća parada povodom 9. maja održava se svake godine u Moskvi, sa velikim mimohodom više rodova vojske i preleta avijacije.

Na toj se paradi svakog puta pokažu posljednja postignuća ruske tehnologije ali i oprema iz Drugog svjetskog rata.

Na manifestaciji učestvuje oko 14.000 vojnika, a Crvenim trgom prođu tenkovi, oklopni transporteri, pokretne rampe za lansiranje raketa, sistemi za plotunsku paljbu… O ključnoj ulozi današnje Rusije u Drugom svjetskom ratu svjedoči činjenica da je 75 odsto nacističkih divizija uništeno na Istočnom frontu i da su više od dvije trećine ukupnih žrtava Drugog svjetskog rata bili Rusi.

Izvor: GLAS SRPSKE