Dan kada su na Cetinju 1944. g. loši đaci ubili svoje profesore

Sunovrat građanskog Cetinja, koji traje i danas, otpočeo je odmah po njegovom oslobođenju. U cetinjskim danima dugih cijevi strijeljano je bez ikakvog suđenja i presude 28 građana Cetinja. I danas, poslije 72 godine, na cetinjskom novom groblju nalaze se neobilježene humke sa zemnim ostacima pogubljenih, iako su njihova imena poznata.

Sve do danas zvanična istoriografija tretirala je proces egzekucije na Cetinju kao tabu temu, nepodobnu za temeljno naučno istraživanje.

To nepisano pravilo prekršio je istoričar Predrag Vukić, koji je prvi počeo da istražuje i piše o tom bratskom satiranju. Sve značajne ličnosti iz vojno-političkog aparata Crne Gore izbjegle su, ovih godina, da se odrede prema ovoj egzekuciji.

Jedini izuzetak učinio je general-pukovnik i narodni heroj ing. Blažo Janković koji je javno progovorio i objasnio razlog likvidacije profesora, ističući da su njih ubili „đaci ponavljači”. Da se zapaziti da pogubljeni građani nijesu pripadali nijednoj zaraćenoj strani niti su se za vrijeme rata aktivno bavili politikom.

Nije teško zaključiti da su ovakve egzekucije uprljale oslobođenje zemlje od okupatora i predodredile našu sadašnjost, jer zemlja u kojoj ubijaju ugledne i pametne mora propasti i doći na dno civilizacijskog progresa. Ovo podsjećanje samo je korak na putu očišćenja i prosvjetljenja jednoumlja i mraka ka istorijskom pomirenju koje se ne može postići dok se na civilizovan način ne obilježe bezimene humke ostale poslije bratskog satiranja.

Strijeljani bez suda i presude

Dana 13. novemrba 1944. godine Cetinje su oslobodili borci Desete crnogorske udarne brigade pod komandom Nikole Banovića. Već istog dana uveče, prema već pripremljenom spisku za egzekuciju, uhapšeno je 14 građana. Strijeljani su 14. novembra u Humcima kod Novog groblja u Cetinju. Pogubljeni su:

Dr Jovan Petrović-Njegoš, profesor Cetinjske gimnazije,

Mileva Petrović rođ. Stanišić, supruga prof. Jovana Petrovića-Njegoša,

Joko Grujičić, direktor Učiteljske škole na Cetinju,

Milosava Grujičić rođ. Kusovac, supruga direktora Joka Grujičića,

Nikolaj Doriomedov, prof. cetinjske Bogoslovije,

Ilija Zorić, direktor Cetinjske gimnazije,

Mihailo Zorić, prof. Cetinjske gimnazije,

Aleksandra Matanović, prof. engleskog jezika,

Mirko Dragoović, upravnik Narodnog pozorišta na Cetinju,

Tomo Milošević, predsjednik cetinjske opštine u Kraljevini Crnoj Gori i Kraljevini Jugoslaviji,

Vasilije Kapisoda, učenik Cetinjske gimnazije,

Marko Perov Martinović, poslužitelj Cetinjske gimnazije,

Nikola Bajov Poček, pravnik u finansijskom odjeljenju,

Vuko Pejović, opštinski činovnik,

Mileva Borozan, opštinski činovnik,

Marko Savov Plamenac, načelnik finansijskog odjeljenja Kraljevske banske uprave na Cetinju,

Niko Simov Milošević, činovnik Državnog muzeja na Cetinju,

Ljubo Ilijin Knežević, poštanski činovnik

Niko Mašanov Krivokapić, poštanski činovnik

Milo Prlja, inženjer agronomije,

Dušan Lukin Vujović, poručnik Kraljevske Jugoslovenske vojske,

Ivan Milačić, zastupnik firme „Singer” na Cetinju,

Momčilo Zeković, policijski činovnik,

Vjeceslav Vacek, policijski inspektor,

Nikola Milašević, vlasnik stolarske radionice,

Stanko Filipović, čuvar manastirske šume na Cetinju

Đuro Perišića, mesar

Vjekoslav Andrejev, inženjer građevinarstva

Sudeći prema vjerodostojnim podacima, sredinom novembra 1944. godine egzekutori OZNE- e strijeljali su 28 građana u Cetinju. Sa novim egzekucijma nije se nastavilo iako su planirane. Prema sjećanju starijih građana, u Cetinju su u to besudno vrijeme širene glasine da je prvobitno postojao spisak saimenima 42 građana iz Cetinja određena za pogubljenje ali je nečijom intervencijom spisak reduciran na 28 imena. Svi ovi građani pogubljeni su bez prethodno sprovedenog sudskog postupaka.

Odmah po izvršenim egzekucijama Ratni vojni sud na Cetinju objavio je plakat na kome su poimenično navedena imena svih strijeljanih građana koji su osuđeni na smrt zbog „saradnje sa okupatorom.“ Za svakog od njih naveden je tačan datum pogubljenja. Ovaj plakat je istkanut na javnim mjestima u gradu, alije po naređenju mjesnih „narodnih“ vlasti ubrzo povučen. U stvari, nikakvog sudskog postupka nije ni bilo već su svi ovi ljudi odvedeni iz svojih domova pravo na stratište bez i najmanjih sudskih formalnosti. Prema sjećanju savremenika toga tragičnog razdoblja naše prošlosti koji su lično poznavali svoje postradale sugrađane, niko od njih nije zasluživao ni smrtnu kaznu ni dugogodišnju vremensku robiju. Pogubljeni su zbog svojih antikomunističkih uvjerenja, a ne zbog konkretnih krivičnih djela protiv čovječnosti kojih nije ni bilo. Mnogi od njih su izbjegavali aktivno bavljenje politikom, a niko od njih koliko nam je poznato, nije aktivno učestvovao u izvršenju pojedinačnih ili masovnih ubistava, paljevina i primjeni ostalih nasilnih mjera ratnog terora.

Među njima je bilo i nekoliko uglednih građana Cetinja.

Prilog: tekst prof. Predraga Vukića – Partizanske egzekucije na Cetinju u novembru 1944. 

Izvor: IN4S

Vezane vijesti:

Zločin bez kazne: Komunisti 1944. u Pančevu streljali 72 …

Stradanje srbske crkve od komunista – Zločini protiv Boga i …

Zločini u Foči i okolini 1945. | Jadovno 1941.