Čudne godine Ljubomira Petkovića i Hinka Dragića

Jedno od najbolnijih poniženja u novoj južnoslovenskoj državi, Kraljevini SHS, Srbi su doživeli na vojnom planu; dojučerašnji neprijatelji postali su njihovi komandanti, gubitnici su, uz unapređenja, prešli među pobednike

Bili su to dani nabijeni događajima koje će buduće generacije izučavati kao neobično važne, istorijske. Ispod plašta dimnog – od topovskih salvi, i spaljenih naselja – koji se rastakao i nestajao, te 1918. godine naziru se nove granice Evrope i nove države. Običan svet vidao je rane, sahranjivao očeve i decu, tražio način da započne novi život, a oni kojima je bilo dodeljeno ili su mislili da im je dodeljeno da prave novu konfiguraciju Balkana, radili su svoj posao.

Kraljevina Srbija je među zemljama pobednicima, Srbi su narod o čijoj hrabrosti i čudesnom povratku sa ruba ambisa grmi Evropa. Srbija je u mogućnosti da skoro sama kreira svoju budućnost. Srbija može da bira; samostalan put, ispod oreola pobednika u ratu ili nešto drugo. To drugo je nepoznato, neizvesno, sa rizicima. Srbija bira ovo drugo i pravi jednu od najvećih grešaka u svom postojanju.

KAMEN TEMELjAC KREMATORIJUMA

Kralj Aleksandar Karađorđević i vlada u Beogradu donose odluku da idu na ujedinjenje južnoslovenskih naroda. Svoju veličanstvenu pobedu i zavidnu međunarodnu poziciju utapaju u mutež u kojoj će se zauvek izgubiti savršena bistrina jedne velike pobede dobra nad zlom. Stvorena je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca. Udaren je kamen temeljac krematorijuma kasnije nazvanog Jugoslavija, u kojem će sledećih decenija, na opšte čuđenje slobodnomislećih ljudi širom Evrope, Srbi bezumno spaljivati svoju biološku supstancu i svoje teritorije.

Samo što je potpisan akt o ujedinjenju Aleksandar Karađorđević, vrhovni komandant nove armije u novoj državi, donosi odluku da se bivši oficiri austrougarske vojske, pre svega Hrvati, sa nešto malo Slovenaca, isti oni koji su ratovali protiv Srbije, učestvovali u jezivim zločinima nad srpskim narodom – u Mačvi, na primer – prime u sastav Vojske Kraljevine SHS. Ta odluka ostala je do današnjeg dana jedna od najslabije obrađenih i istraženih u srpskoj istoriografiji. Zašto? Pre svega taj čin je sam po sebi bio jedinstven, do tada nezabeležen, šokantan. Bilo je, to su poznati slučajevi, da pojedinci u ratovima ili posle njih menjaju stranu, napuštaju svoju armiju i prelaze u redove protivnika. Njihovi motivi bili su moralni, ideološki, ponegde iznuđeni ili nečasni, posledica kukavičluka ili želje za boljim životom.

U Kraljevini SHS bilo je drugačije. Ljuti srpski neprijatelji, među kojima i ratni zločinci ili ljudi odgovorni za strašne zločine nad Srbima u Prvom svetskom ratu, dobijali su činove u srpskoj, sada eshaes armiji, čak više od onih koje su imali u uniformama austrougarske dvojne monarhije. Nije to bilo čovekoljublje, humanizam, gest praštanja… Ne, radilo se o bezumlju, uvodu u nešto što se nije okončalo ni do dana današnjeg, a sve na štetu Srba kao naroda. Ne spominje se ni danas, a trebalo bi, da je posle odluke Aleksandra Karađorđevića da u sastav Armije Kraljevine SHS primi veliki broj oficira Hrvata, dajući im više činove – jedan broj srpskih oficira izvršio samoubistvo.

PUT SLAVKA KVATERNIKA

Među onima koji su lagodno prešli na drugu stranu bio je i Slavko Kvaternik. Rođen je u Srpskim Moravicama, današnji Gorski Kotar, u porodici kroatizovanih nemačkih doseljenika, majka mu se prezivala Frank. Iz Moravica, kojima je srpski prefiks skinut 1993. godine, poreklo vuku interesantno je, Nikola Hajdin, aktuelni predsednik Srpske akademije nauka i umetnosti, filozof Gajo Petrović, sjajni zagrebački glumac Pero Kvrgić, vladika Danilo.

Slavko Kvaternik je Prvi svetski rat proveo u štabu legendarnog maršala austrougarske vojske Svetozara Borojevića, poznatog kao Lav sa Soče, inače Srbina sa Banije, najboljeg defanzivca tog velikog svetskog sukoba, pred čijom se veštinom i danas klanjaju vojni analitičari i istoričari.
Kakav je Kvaternik bio oficir (imao je čin potpukovnika) u Prvom svetskom ratu najbolje govori „Željezni krst Prvog stepena“, orden koji je dobio od najviše austrougarske komande, odnosno bečkog dvora. Ponudu da 1918. godine, po okončanju rata, iz tabora poraženih pređe u red pobednika, Kvaternik, naravno, prihvata, tim pre što mu je Komanda Armije Kraljevine SHS ponudila unapređenje, epolete pukovnika.
****
Ista ta komanda odbila je molbu maršala Borojevića da i on pristupi vojsci novostvorene države Južnih Slavena. Bio je suviše veliko ime. Po ustanovljenom principu, da su ga primili, dobio bi komandu nad svim srpskim generalima, a to bi, ocenjeno je u Beogradu, bilo previše riskantno i provokativno prema srpskim generalima, i oficirima uopšte. Borojević okončava život 1920. godine u jednom sanatorijumu u austrijskom
Klagenfurtu, bez igde ičega, napušten od svih.
****
Samo nekoliko meseci pošto je obukao uniformu pukovnika Kraljevine SHS Slavko Kvaternik javno ispoljava hrvatski nacionalizam i separatizam. Pokušavaju da ga umire njegovi sunarodnici, oficiri, ali on nastavlja sa otvorenom agitacijom o neophodnosti uspostave samostalne hrvatske države. Penzionišu ga 1921, u 43 godini. Oženjen Olgom Frank, kćerkom Jošue Josipa Franka, pokatoličenog osječkog Jevrejina, sledbenika političkih ideja Ante Starčevića i izvorne Hrvatske stranke prava – Slavko Kvaternik praktično nastavlja politički put svog tasta, preminulog uoči Prvog svetskog rata. U punoj fizičkoj i intelektualnoj snazi Kvaternik se priklanja Hrvatskoj stranci prava, ulazi u redove ustaškog pokreta, uspeva da dogura do zamenika Ante Pavelića i na kraju, kao vrhunac političke karijere i nacionalne borbe, dobija čast da preko „krugovala“ „Radio- Zagreb“, 10. aprila 1941. godine, proglasi Nezavisnu Državu Hrvatsku.
****
U leto iste godine, kao veliki zagovornik bezuslovne hrvatske odanosti Nemačkoj i nacistima, putuje u Berlin gde ga prima Hitler lično, a sastao se i sa Ribentropom i Geringom. Dve godine kasnije ulazi u sukob sa Pavelićem, napušta sve dužnosti i povlači se iz Hrvatske u Slovačku, a kasnije u Austriju. To je dočekao kraj rata i slom svih njegovih političkih ideja i ličnih ciljeva. Amerikanci ga hapse i izručuju novim, komunističkim vlastima Jugoslavije. Streljan je u Zagrebu 13. juna 1947. godine. Njegova supruga Olga izvršila je samoubistvo još 1941. godine, avgusta meseca. Opšte je mišljenje da je to uradila zbog onoga što su njen suprug Slavko i njihov sin Eugen, zvani Dido, činili njenim sunarodnicima, Jevrejima.
****
HOD PO MUKAMA DOBROVOLjCA PETKOVIĆA

Nema tragova koji bi naveli na zaključak da je Slavko Kvaternik bio u sastavu austrougarskih jedinica čiji se prvi okršaji sa Armijom Kraljevine Srbije beleže na drinskom i ratištima Suvobora, Pocerine, valjevskog kraja, Mačve, ali jedna epizoda upravo sa tog prostora na savršen način ilustruje ono što se 1918. godine dogodilo i njemu i mnogim drugim Hrvatima.
****
Bio je hladan, maglovit, novembarski dan, 1914. godine. Jedinice srpske vojske, pod komandom Živojina Mišića, drže liniju fronta u sudaru sa neuporedivo bolje opremljenom austrougarskom vojskom, u bici koja će kasnije ući u udžbenike kao Kolubarska bitka. Dobrovoljac Ljubomir Petković, predratni konobarski pripravnik iz beogradskog hotela „Moskva“, stoji iza jedne živice. U daljini se čuje podmuklo gruvanje topova, pomešano sa glasovima vrana. Odjednom čuje razgovor nekoliko osoba koji postaje sve glasniji. Nepoznati ljudi prilazi mestu gde je Petković i ovaj ih sada već vidi; četvorica oficira austrougarske vojske, među njima, ispostaviće se kasnije, dvojica Hrvata. Mladi srpski vojnik iskače pred njih sa puškom na gotovs, ovi u potpunom iznenađenju dižu ruke i uskoro kao ratni zarobljenici završavaju ispred šatora komandira Petkovićeve jedinice.
****
Rat se nastavlja, Srbi u munjevitom protivudaru izbacuju Austrougare iz Srbije, dolazi tragična 1915. godina, Petković sa vojskom i narodom prelazi Albaniju i 1918. godine opet dolazi u Srbiju. Sada kao pripadnik srpske armije koja se ovenčala slavom u proboju Solunskog fronta. Pokušava svoj konobarski zanat da zameni vojničkim, ali sve ide nekako teško i sa mukom.
Najpre ga odbijaju, pa traže da napiše novu molbu, dugo je razmatraju…
****
Leto 1922. godine zatiče ga u Valjevu; „Peti pešadijski puk „Kralj Milan“. Čuje od vojnika da su dobili novog komandanta puka, ali ne obraća pažnju, šta on ima sa tim. Sutradan Ljubomir Petković sedi ispod jednog drveta ukrugu kasarne i čuje glas koji mu beše poznat. Okrene se i vidi čoveka u uniformi pukovnika, tog novog komandanta „Petog pešadijskog…“
****
Ne može da veruje, trlja oči, misli da sanja; novi komandant je jedan od četvorice austrougarskih oficira koje je zarobio na Kolubari 1914. godine. Zove se Hinko Dragić. Hrvat. Petković odlazi u višu komandu i povlači molbu za stalno služenje u vojsci Kraljevine SHS. Uzima papire i potpuno slomljen vraća se u Beograd. Devedeset godina kasnije, njegov unuk postaće ministar u Vladi Srbije. Potomak Ljubomira Petkovića zove se Bratislav Braca Petković i aktuelni je ministar kulture.

Piše: Ratko Dmitrović

Izvor: PEČAT