Branioci su napustili grad

Dolazak dobrovoljaca u štab Odbrane Beograda dočekan je sa iznenađenjem jer je komanda bila obaveštena da je ceo odred izginuo na Dunavskom keju

Sremski dobrovoljački odred posle ponoći 7. oktobra 1915. godine prihvatio je borbu sa neprijateljskim trupama. U napadu na Dunavskom keju „na nož”, od kule Nebojša do kafane „Šaran”, teško je ranjen komandant odreda Ignjat Kirhner, a jedinica je doživela teške gubitke od mitraljeske i topovske vatre. Samo od eksplozije teške granate u Banatskoj ulici br. 40 poginulo je 40 dobrovoljaca. Tokom 7. oktobra Sremski dobrovoljački odred tukao se protiv austrijskih i nemačkih trupa na beogradskim ulicama i imao je, od 360 ljudi, 223 izbačenih iz stroja. A 8-9. oktobra 1915. godine ostaci odreda su na beogradskim ulicama podizali barikade i zasipali austronemačke trupe u nastupanju i poslednji od branilaca su napustili Beograd. Njihov dolazak na Torlak, u štab Odbrane Beograda, dočekan je sa iznenađenjem jer je komanda bila obaveštena da je ceo odred izginuo na Dunavskom keju.

„Pri poslednjem povlačenju 1915. ovaj odred ostade da brani prestolnicu i, kako su mi pričali, izgibe sav do nekoliko desetina ljudi. Ranjenog Kirhnera izneše iz vatre i spasiše”, pisao je o borbama Sremskog dobrovoljačkog odreda u Beogradu Pero Slijepčević. „Taj je odred imao sreću da u poslednjim trenucima brani sam grad Beograd od neprijatelja”, pisao je Miloš Škarić. „Borili su se po ulicama sa neprijateljem i u užasnim uličnim borbama gotovo svi izginuli.  I sam Kirhner je bio teško ranjen, no ga drugovi izneše iz borbe i spasiše. Mali se deo dobrovoljaca ovog odreda spasao prelazom preko Albanije.” Takozvani Odredi žandara osnovani su tokom 1915. godine, a juna 1915. godine odredi su dobili naziv „Leteći žandarmerijski odred”. Jedno odeljenje ovog odreda, snage 500 ljudi, bilo je u Prizrenu, drugo u Skoplju, treće u Bitolju. Ljudstvo odreda davali su Srbi, bivši ratni zarobljenici, najviše iz Like i Vojvodine, kao i izvestan broj dobrovoljaca iz SAD. Do početka bugarskog napada na Srbiju, oktobra 1915. godine, ova jedinica je kao mobilna služila za održavanje reda u Novim oblastima i za protiv komitske akcije u Makedoniji. Početkom bugarskog napada 1915. godine „Leteći žandarmerijski odred” postao je deo trupa Nove oblasti i učestvovao je u borbama protiv bugarskih trupa. Od sredine oktobra 1915. godine delovi odreda borili su se u Kačaničkom klancu protiv delova 3. bugarske divizije. Dopisnik pariskog „Žurnala” pisao je da su dobrovoljci žandarmerijskog odreda „pravili čuda od junaštva”. „Dvesta žandarma, krveći se mesec dana, do 14. novembra branilo je Kačanički klanac.” Za žandarme u Kačaničkom klancu govorilo se da se „bore sa bugarskim operativnim jedinicama kao risovi”.

Prilikom povlačenja francuske vojske iz Makedonije, sredinom novembra 1915. godine, odred se našao u sastavu 8. puka afričkih lovaca. Vojvoda Jovan Stojković Babunski izvestio je 17. juna 1916. godine srpsku Vrhovnu komandu da je u odredu ostalo još 118 ljudi sa dva narednika, jednim podnarednikom i pet kaplara i da se kod njega u odredu nalaze i vojvoda Cene Marković i stari vojvoda Steva Nedić Kela, koji je i teško ranjen. „Leteći žandarmerijski odred” tada je stavljen pod srpsku Vrhovnu komandu, ali je ona 14. septembra 1916. godine naredila da se odred ne uvodi u borbu, „pošto je za njega rezervisana naročita uloga za koju će sledovati naknadno naređenje.”

Pod nadzorom srpske Vrhovne komande, tokom 1915. godine formirana su dva dobrovoljačka bataljona koja su dala institucionalni okvir, u okviru kojeg su se prikupljali i organizovali dobrovoljci 1915. godine. To je bio način da se izbegnu one slabosti u delovanju koje su primećene u organizaciji četničkih odreda tokom borbi 1914. godine, a koje je uočio major Vojin Popović, u svom pismu srpskoj Vrhovnoj komandi juna 1915. godine. Dobrovoljački odred koji je osnovan krajem septembra 1915, a koji je brojao više od 3.500 ljudi, pokazao je izmenjenu strukturu ljudstva u dobrovoljačkim jedinicama, što je bila posledica većeg uključivanja Srba iz Austrougarske u srpski dobrovoljački pokret tokom 1915. godine.

Veće uključivanje austrougarskih Srba u srpsku vojsku svakako da je bilo posledica pobeda srpske vojske u leto/jesen 1914. godine. U pregledu dobrovoljaca Dobrovoljačkog odreda iz marta 1916. godine na Krfu, kada je brojno stanje jedinice posle povlačenja preko Albanije i tokom oporavka na ovom grčkom ostrvu iznosilo 1.894 ljudi, vidljiva je struktura ljudstva Dobrovoljačkog odreda.

Piše: Milan Micić

Knjiga se može naručiti od izdavača: RTS izdavaštvo i Banatski kulturni centar, Novo Miloševo, tel. 011/655-27-35, e-mail: izdavastvo@rts.rs

Izvor: Politika, ponedjeljak 19. oktobar 2015., str. 22

Vezane vijesti:

Feljton: Dobrovoljci srpske vojske (1)

Feljton: Dobrovoljci srpske vojske (2)

Prvi svjetski rat – Jadovno 1941.