Arbitraža na Dunavu, Apatin Hrvatskoj?

Hoće li deo Apatina pripasti Hrvatskoj? Kratak odgovor je – neće. Ali, hajde da vidimo zbog čega se uopšte postavlja takvo pitanje

Raspad bivše Jugoslavije, one socijalističke, a pritom i federativne, stvorio je niz problema, od kojih su po svojim posledicama svakako najtragičniji ratovi koji su odneli desetine hiljada života, a stotine hiljada ljudi načinili izbeglicama. No, jedna od posledica tog haotičnog raspada bivše nam države jeste i situacija u kojoj praktično nijedna od granica između država naslednica nije do kraja utvrđena, odnosno ne postoje zaključeni sporazumi o razgraničenju.

Dobro je poznat spor između Slovenije i Hrvatske, koji se tiče Piranskog zaliva i pristupa Alpske republike otvorenom moru, kao i onaj između Hrvatske i Crne Gore oko poluostrva Prevlaka, odnosno zatvaranja ulaza u Bokokotorski zaliv. Međutim, i ostale granice između bivših jugoslovenskih republika, nekada tako ležerno nazivane „šarama u mermeru“, predstavljaju izvor sporenja višeg ili nižeg intenziteta. To je slučaj sa razgraničenjem Srbije i Bosne i Hercegovine na Drini, Hrvatske i BiH na Uni, kao i na području Neuma, te BiH i Crne Gora na području Sutorine između Trebinja i Herceg Novog. Razgraničenje Crne Gore i lažne države Kosovo uzrok je veoma nasilnih protesta koji mesecima besne u Prištini.

Sve to skupa predstavlja kontekst u kojem se mora sagledavati pitanje razgraničenja Srbije i Hrvatske. No, ne može a da se ne primeti kako je upravo Republika Hrvatska u centru većine graničnih sporova koji su podignuti na viši međunarodni nivo i koji proizvode opasne političke tenzije. Izuzimajući državnu granicu sa Mađarskom, koja je nasleđena iz doba SFRJ, naši zapadni susedi su u nekoj vrsti graničnog spora sa svim državama koje ih okružuju.

Granica između Srbije i Hrvatske se najgrublje može podeliti u dva segmenta. Prvi od njih se proteže Sremom, od srpskog sela Jamena na jugu, pa sve do hrvatskog Iloka na severu, gde dotiče Dunav. Taj deo granice nije pod sporom i sa načinom na koji se proteže saglasne su obe strane, iako i tu postoje brojne nelogičnosti, koje bi uz malo dobre volje mogle biti ispravljene. Spomenimo samo put Jamena-Morović, na kojem se u jednom delu granična linija poklapa sa belom linijom koja razdvaja saobraćajne trake, te se stoga putnik koji ide u pravcu Morovića zapravo kreće kroz teritoriju Srbije, dok onaj koji ide u pravcu Jamene putuje kroz Hrvatsku. Ili pak odmaralište-bolnica Principovac, kroz koje bukvalno prolazi granična linija ostavljajući smeštajni objekat jednoj državi, a kuhinju drugoj.

Ipak, daleko problematičniji je drugi segment granice koji se proteže uz Dunav, od Iloka i Bačke Palanke na jugu, do Mađarske na severu. Republika Hrvatska zastupa stanovište da državna granica mora pratiti granice opština, koje su pak zanovane na pređašnjim granicama katastarskih opština utvrđenim još u doba Austro-Ugarske. Problem sa takvim stavom leži u činjenici da tako definisana granica ne prati tok Dunava, koji je u decenijama i vekovima iza nas više puta menjao svoj tok, što usled prirodnih geo-klimatskih procesa, što kao rezultat organizovanih radova na presecanju njegovih okuka i meandara, kako bi se olakšala plovidba. Ako bi hrvatski stav dobio međunarodno priznanje, granica bi se čak 19 puta udaljavala sa Dunava i ulazila na kopno jedne od obala, da bi se opet vratila sredini rečne matice. Time bi se stvorio čitav niz teritorijalnih „džepova“ ukupne površine od 10-ak hiljada hektara se leve (srpske) obale Dunava i oko tri hiljade hektara sa desne (hrvatske) obale. Najveći broj ovih „džepova“ nalazio bi se na području Sombora i Apatina, a jedan bi čak zahvatao deo urbanog područja Apatina, odnosno industrijske zone sa južne strane naselja!

Stav Republike Srbije je principijelan i zasniva se na međunarodnom pravu i propisima koji definišu razgraničenje na međunarodnim plovnim rekama, što Dunav svakako jeste. U takvim slučajevima, državna granica po pravilu prati sredinu rečnog toka, odnosno rečne matice, čime se olakšava međunarodna plovidba i kompnezuju sva prirodna pomeranja do kojih dolazi u rečnom toku. I faktičko stanje u najvećem delu potkrepljuje poziciju naše države, budući da gotovo čitavo područje sa leve obale Dunava kontroliše srpska granična policija.

Procena autora ovog teksta je da će pitanje razgraničeanja Srbije i Hrvatske ostati konzervirano još dosta vremena, koje se svakako meri godinama, odnosno da se neće aktivnije pristupati njegovom rešavanju. Srpskoj strani odgovara status kvo u kojem faktički i drži skoro sve što u sporu potražuje, dok Hrvatskoj strani nije u interesu da aktivira sledeći granični spor, dok prethodna žarišna tačka sličnoga tipa, a to je razgraničenje sa Slovenijom na području Piranskog zaliva, ne bude sanirana. Takođe, taktički posmatrano, Hrvatska će verovatno pričekati nešto povoljniji momenat za pritisak na Srbiju, kada se naša država bude dodatno približila članstvu u Evropskoj uniji, odnosno kada članstvo u njoj umesto udaljenog cilja za našu državu postane realna mogućnost.

Konačno, razumno je zaključiti i to da hrvatski zahtevi, neutemeljeni u međunarodnom pravu i praksi, predstavljaju maksimalističku poziciju, od koje će u određenom povoljnom momentu ipak odustati, povećavajući time izglede za ostvarenje svog istinskog cilja – proširenja državne teritorije na dva dunavska ostrva, Šarengradsku i Vukovarsku adu. Takav ishod bi značio da Hrvatska ipak na dva mesta prelazi na levu stranu obale u odnosu na sredinu matičnog toka, odnosno da „ovladava“ tokom Dunava. Na nadležnim organima Republike Srbije je da tu i takvu strategiju zapadnih suseda prepoznaju i adekvatno se pripreme za tešku borbu na planu diplomatije i međunarodnog prava.

Neko bi u šali možda rekao da prihvatanje hrvatskih zahteva može na mala vrata uvesti deo Apatina u Evropsku uniju, ali u sporu ove vrste oprezni i metodični pristup je daleko korisniji od šeretskog.

Liberland

Tokom prethodne godine domaća, ali i inostrana javnost se zabavljala pričom o mikronaciji pod nazivom Liberland, koju je marginalni češki političar Vit Jedlička proglasio na delu teritorije pod graničnim sporom Srbije i Hrvatske, tačnije na području desne obale Dunava koje je nekada činilo rečnu adu Gornja Siga. Iako samom Jedlički i njegovim pristalicama hrvatski organi reda nisu dozvolili da stupe na sedam kvadratnih kilometara samoproglašene države, tema Liberlanda se u više navrata vraćala u fokus javnosti. Dok je u srpskoj štampi uglavnom pokrivana iz šaljivog ugla, u Hrvatskoj su se pojavila i upozorenja da projekat Liberlanda može štetiti interesima njihove države u graničnom sporu, jer potcrtava i otkriva svetskoj javnosti svu apsurdnost granične linije za koju se zalažu.

Piše: Nemanja Starović