Serbian
Armenian
Croatian
Dutch
English
French
German
Greek
Hebrew
Hungarian
Italian
Norwegian
Polish
Russian
Slovenian
Spanish
Parastosom i paljenjem sveća za postradale u Drugom svetskom ratu, svakog 11. septembra Karlovčani obeležavaju godišnjicu obustavljanja zloglasne akcije Viktora Tomića“, u kojoj je 1942. ubijeno 6.000 sremskih Srba, a još više odvedeno u logore.
Nemci su tu akciju, kojom je rukovodio visoki funkcioner NDH Viktor Tomić, inače poverljivi saradnik poglavnika Ante Pavelića, pokrenuli da bi se obračunali s fruškogorskim partizanima.
Međutim, ustaše, pod čijom je Srem bio okupacijom, pobile su znatno više civila, među kojima mnogo žena i dece, dok je broj uniformisanih boraca gotovo zanemarljiv.
Uvidevši da se tom akcijom masovno istrebljuju Srbi, što je opustelo njive i druga poljoprivredna dobra po Sremu, Nemci su 11. septembra 1942. obustavili operaciju. Tako je spašeno 450 karlovačkih Srba, muškaraca između 16 i 75 godina, koji su odvedeni u mitrovački zatvor samo dan ranije, inače bi bili streljani.
O ovom događaju i o stradanju karlovačkih Srba pod ustaškom vlašću tokom Drugog svetskog rata pisao je penzionisani profesor novosadskog Medicinskog fakulteta i upravnik Klinike za hematologiju dr Kosta Popović, Karlovčanin koji je u ratu izgubio oca. Zajedno sa dr Lukom Kolarovićem, dr Petrom Mikićem i dr Tijanom Muzikravić, koji su prošli kroz ustaške logore, kao i istoričarem Bogdanom Popovićem, prikupio je i sredio podatke o ratnim godinama u ovom sremskom gradiću i objavio ih 1997. U knjizi „Spomenica građanima Sremskih Karlovaca, žrtvama nemačke agresije i ustaškog terora i genocida 1941-1944.“
– Karlovci su teško stradali tokom Drugog svetskog rata, jer kad je Kraljevina Jugoslavija rasparčana, u Hrvatskoj, Slavoniji, Bosni i Hercegovini i Sremu uspostavljena je takozvana Nezavisna Država Hrvatska.Sremski Karlovci bili su pod okupacijom NDH od 13. aprila 1941. do 23.oktobra 1944. i tada su najviše stradali – objašnjava dr Popović.
U svojoj knjizi navodi da su, odmah po uspostavljanju NDH, ustaške vlasti donele uredbu o „rasnoj pripadnosti i zaštiti arijevske krvi i časti hrvatskog naroda“. Nižim rasama proglašeni su Srbi, Jevreji i Romi, a mržnja prema njima počela je da se širi propagandnim parolama, da bi tokom rata nad njima bio izvršen genocid.
– Prvi zločin karlovačkih ustaša jeste mučenje i bacanje u Dunav jednog Srbina, po zanimanju krojača, na Vidovdan 1941. Nakon toga, dosta Karlovčana izbeglo je u okupiranu Srbiju – seća se dr Popović, koji je i sam, tada 18-godišnjak, pobegao u Beograd. – Početkom 1941. Karlovci su imali 6.071 stanovnika, od toga 3.500 Srba, 1.804 Hrvata, 540 Nemaca, 130 Mađara, 66 Čeha i Poljaka i 31 Rusa. Od 6. aprila 1941. do 23. oktobra 1944. nasilnom smrću završilo je 248 žitelja Karlovaca, od toga 212 muškaraca i žena starijih od 16 godina i 36 dece. Među ubijenom decom, šestoro je bilo mlađenod dve godine, 12 ih je imalo od dve do sedam, a 18 od sedam do 16 godina.
Najviše je ubijeno Srba – 136, zatim Roma – 96, Jevreja i Hrvata po petoro, pravoslavnih Rusina troje, dva Slovenca i jedan Jugosloven pravoslavne vere.
Ustaše su odgovorne za smrt 225 ljudi, od kojih je većina ubijena u Jasenovcu, ali i u logorima u Staroj Gradiški, Jadovnu, Sremskoj Mitrovici, kao i u zatvorima u drugim mestima. Nemci su odgovorni za smrt 23 Karlovčana.
Među ubijenim Srbima bilo je mnogo intelektualaca, prvaka političkih stranaka i uspešnih privrednika – priča dr Popović. – Ubijena su tri lekara, više pravnika, dva profesora Karlovačke gimnazije, dva veletrgovca I izvoznika karlovačkog vina, direktor štedionice, četiri ugledna trgovca i više dobrih zanatlija i vinogradara. Među žrtvama ustaškog terora su i 15 učenika i učenica Karlovačke gimnazije, te 14 devojčica i dečaka iz osnovne škole u Karlovcima. Poneke cele srpske porodice su iskorenjene. Starosedeoci Romi pravoslavne vere, koji su uglavnom pre rata bili zemljoradnici, uhapšeni su, prema prethodno pripremljenim spiskovima, od 8. do 10. avgusta 1942. i odvedeni u Jasenovac. Svi su pobijeni. Tokom „Tomićeve akcije“, u ekonomskom dvorištu sremskokarlovačke Patrijaršije formiran je sabirni logor. Tu je avgusta 1942. dovedeno 750 Bukovčana, među njima i žena i dece. Streljano je odmah 220 muškaraca.
U Karlovcima postoji spomen-ploča s imenima palih boraca NOR-a, a na Strazilovu šestorici Karlovčana, gde su ih streljali Nemci. Porodice stradalih civila postavile su ploče na Jadovnu, na Velebitu, ali su tokom poslednjeg rata uništene – kaže dr Popović. – Novi Sad se dostojno odužio žrtvama racije, kao i neveliko selo Bukovac – postoji ploča s imenima 286meštana stradalih u ratu. Inicijativa da i Karlovci na spomen-ploči ovekoveče sva imena svojih postradalih sugrađana do sada nije ostvarena.
Bojana Janjušević
Prilog objavljen u listu DNEVNIK
Vezane vijesti:
