ZADUŽBINA: Izašla je nova knjiga Ranka Radelića u kojoj je predstavljen potpuni pregled srpskih prezimena na Bilogori

Bilogorski prezimenik kao dokumenat o otetom zavičaju

Bilogorski prezimenik autora Ranka Radelića šesta je po redu knjiga u Biblioteci Zadužbina Zavičajnog udruženja Bilogora i po mnogo čemu jedinstvena. Ona predstavlja prvi, u najvećoj mjeri potpuni pregled srpskih prezimena vijekovima prisutnih na nekoj kompaktnoj istorijskoj i geografskoj cjelini. Istočna Bilogora pokriva oko 700 km2 i šezdesetak naselja koja su se do 1991. godine nalazila u četiri opštine: Virovitici, Grubišnom Polju, Đurđevcu i Bjelovaru. Po prvom službenom popisu stanovništa u Habzburškoj monarhiji 1857, Srbi ovdje imaju apsolutnu većinu koja se postepeno topi masovnim i planskim doseljavanjem siromašnijeg sloja stanovništva iz zaleđa po ukidanju kmetstva 1948. i Vojne krajine 1871. Tanku većinu od 51% srpskih žitelja nalazimo još do 1898, da bi ona prve decenije 20. vijeka pala ispod 40% ukupne populacije.

Četiri vijeka bivanja na Bilogori bilo je dovoljno da se srpski narod homogenizuje i brojnim rodoslovnim vezama stvori jedinstveni bilogorski rod čije su porodice nosile 1321 prezime. Dodatna odrednica pravoslavno u podnaslovu knjige odnosi se na nekolicinu prezimena Rusa i Ukrajinaca koje su istorijske okolnosti dovele u Bilogoru, a za koje nema sigurne potvrde da imaju potomke i među pravoslavnim Srbima. Isto tako, evidentirano je i dvadesetak albanskih, mađarskih, jevrejskih, hrvatskih, čeških i talijanskih prezimena u mješovitim brakovima, čiji potomci danas slave krsno ime i poštuju druge pravoslavne običaje, ali za koje nedostaju informacije o nacionalnom opredjeljenju.

Iako najveći opseg knjige čine prezimena, njihova značenja, ali i prvobitno porijeklo i statističke podatke, nju ipak ne možemo svrstati u radove koji se bave usko onomastikom.

Začetak prezimenika pojavio se nekoliko godina pred kraj 20. v., kao pomoćni alat kod rodoslovnih istraživanja. Koliko je poznato, ovim istraživanjima su se opsežnije bavili Dušan Bastašić, Gojko Čizmić i autor knjige, a u manjoj mjeri i mnogi drugi. Bio je to izraz potrebe da se ostavi svjedočanstvo potomcima o četvorovjekovnom postojanju u otetom zavičaju, kad su već drugi tragovi, poput matičnih knjiga, kulturnog i spomeničkog blaga namjerno uništeni, njive zaparložene, a porodična staništa i sela zarasli u šikare ili sravnjeni sa zemljom. Od prezimenika kao alata koji je olakšavao snalaženje u složenim rodbinskim vezama u selima Bilogore, do ideje da se napravi potpun pregled srpskih bilogorskih prezimena, bio je potreban jedan korak i još samo koja hiljada sati rada do njene realizacije. Tako je nastao dokumenat o starosjedilačkoj populaciji koja je iščezla sa Bilogore u zločinu čiji je vinovnik zapadna civilizacija.

Osim pomenutih rodoslovnih istraživanja iz kojih su crpljene prve informacije o prezimenima i njihovoj distribuciji u naseljima Bilogore, s vremenom se pokazalo da je i ono malo sačuvanih matičnih knjiga iz četiri od deset istočnobilogorskih parohija (Bedenik, Velika Pisanica, Veliki Zdenci i Severin) pretežniji i pouzdaniji izvor, izuzev za nekoliko naselja, od rodoslovnih veza. Treći i, nažalost, najopsežniji izvor bili su nepregledni spiskovi sa prezimenima i imenima preko 5.000 civilnih i vojnih žrtava Drugog svjetskog rata, koji nisu zaobišli nijedno selo i rijetko koju porodicu. Tamo gdje ni ti dokumenti nisu bili dovoljni, pomogli su autobiografski i drugi zapisi i tekstovi, kazivanja Bilogoraca o pojedinim naseljima, te stotine drugih dokumenata i knjiga.

Knjiga je štampana je na 472 stranice u A5 formatu. Sadrži podatke o preko 1320 srpskih i pravoslavnih prezimena istočne Bilogore evidentiranih u periodu od 1552. do 2017. godine, te o njihovoj brojnosti i rasprostranjenosti u pojedinim naseljima. U okviru prezimenika je i 20 članaka o znamenitim Bilogorcima.

Prezimenik je dopunjen brojnim statističkim pregledima i kartama, kao i 10 opsežnijih priloga vezanih za prezimena. Oprema knjige sadrži 10 fotografija u boji, 36 c/b fotografija, 8 grafičkih prikaza, 19 karata i 23 tabele sa numeričkim podacima.
Statistički pregledi sadrže Pregled prezimena u naseljima, Slovne frekvencije i posljedice rata 1941–1945, Broj Srba u naseljima 1948, Najbrojnija prezimena, Jedinstvena i rijetka bilogorska prezimena, Nesrpska prezimena u matičnim knjigama, Zatrvena bilogorska prezimena.

U iscrpnim prilozima nabrojeno je 667 prezimena sa 25 krsnih slava koje su obilježavane u istočnoj Bilogori (od ukupno 78 srpskih slava). Nadalje, tu je prilog Pohod Petra Hasanovića o vojvodi koji je 1606. doveo dio Srba u Bilogoru, pregled 82 toponima na bazi srpskih prezimena, tekst o 1524 bilogorska Srbina u Americi, popis 168 solunskih dobrovoljaca, te članak Dva egzodusa i nestanak prezimena.

Najopsežniji prilog koji u knjizi sadrži 70 stranica govori o Radučanima u Bilogori. Od prve polovine 19. vijeka, pa sve do ukidanja Vojne Krajine 1871, iz Raduča, rodnog mjesta Milutina, oca Nikole Tesle, ali i iz drugih naselja do duboko u 20. vijek je tekla neprekidno rijeka naroda iz ličkog kamenjara u pitomu Bilogoru. Tako se u istočnoj Bilogori našlo skoro 300 Radučana, čiji je broj s vremenom opao, kako zbog epidemija, tako i zbog odlaska u Ameriku.

Do Drugog svjetskog rata već su izumrli Dodlinići, Dodnaljetići i Dođanovići, a rat dočekalo 188 žitelja Bilogore koji su nosili prezimena Gatalica, Novković, Pokrajac i Tesla. Ubijenih od ustaša je 52, poginuli kao antifašisti 3, protjerani u Srbiju 56, prekršteni na rimokatoličku. vjeru 4. Poslije rata i povratka iz progonstva, 133 potomka Radučana živjeli su u 37 domova – Gatalice 51 (15), Novkovići 2 (1), Pokrajci 75 (19) i Tesle 5 (2).

Radučane u Bilogori bismo mogli razmatrati kao zanimljivost i kuriozitet. Da nije male začkoljice – da od loze Pokrajaca nakon Drugog svjetskog rata nije poteklo 10 ili 12 doktora nauka, da ne vode porijeklo iz Raduča i da nisu u srodstvu sa Teslama! Ove činjenice su podstakle autora da pobliže istraži temu i inspirativnu tezu kojom je do sada tumačen izvor brojnih akademskih zvanja kod Pokrajaca i njihovih potomaka kao rezultat radučkih rodoslovnih veza Tesli i Pokrajaca, formuliše i na alternativni način – da je Nikola Tesla možda sretan rezultat veza Tesli, Mandića, Kalinića i Budisavljevića, ali i porijekla od Pokrajaca, koji su u davnini dali i nesumnjivog genija Ruđera Boškovića. Nije na kraju uma ni pretpostavka da prvi genocidni udar hrvatskog ekskluzivizma i 1941. (12. aprila) i 1991. (31. oktobra), počinjen upravo nad bilogorskim Srbima, svoje razloge možda ima u onom što su bolje od nas znali oni koji su nas gledali krvavim očima. J. Zjajvuk

Danas je u Bilogori ostalo manje Srba nego što je nekada bilo njihovih prezimena. Poslije genocida 1941. i etničkog čišćenja 1991, u preostalim pravoslavnim hramovima godišnje se po statističkim podacima Eparhije zagrebačko‐ljubljanske obavi tek nekolicina krštenja (3 tokom 2003. i 7 u 2005), nesrazmjeran broj opela (38 i 43), a nijedno vjenčanje tih godina. Čak i bez statističke neizbježnosti mješovitih brakova i eskalacije ustaštva koja ne jenjava ni danas 2018, najdalje do 2050. u Bilogori će se ugasiti i posljednje srpske svijeće. Nije za utjehu ni to da svijet u kojem je to moguće, sasvim sigurno ne može opstati, bar ne u postojećem obliku.

Ovo bar pruža nadu da se potomci bilogorskih Srba nađu jednog dalekog dana u posjedu svoje otete djedovine. A bez toga bar se ni žitelji Londona, Rima, Vašingtona, Moskve itd., baš kao ni bijeli „međedi” na Arktiku i pingvini na Antarktiku, nemaju mnogo čemu nadati.

Kako do knjige?

Cijena knjige je 900 dinara za Srbiju, odnosno 10 evra za eks JU zemlje, 15 evra za evropske i 22 dolara za vanevropske. Knjiga se može naručiti i dogovoriti način slanja i preuzimanja putem telefona (+381) 61/290-29-75 i (+381) 26/4391-179, kao i preko imejl adrese: radelicranko@yahoo.com

Milka Glumičić,
rođena sestra Nikole Tesle
(Senj 1847/48 – G. Polje)
udata za Vukašina Glumičića
u Grubišnom Polju

Izvor: Saveza Srba iz regiona

Vezane vijesti:

Bilogorski prezimenik 1322 srpska i pravoslavna prezimena …