Vukovarski geto

U čemu je izvor mržnje sa kojom se suočavaju Srbi u Hrvatskoj? Zašto ni Beograd ni međunarodna zajednica adekvatno ne reaguju?

Hrvatska je danas, poput drugih balkanskih zemalja, osiromašena država sa velikom nezaposlenošću. Njen javni dug konstantno raste, a ostalo je još vrlo malo mogućnosti za privatizaciju preostalih ekonomskih kapaciteta. Situacija je takva da će uskoro svi glavni autoputevi u Hrvatskoj biti pod zajmom Nemačke i Austrije, kao nekadašnji drumovi Habzburške monarhije. Velika brodogradilišta su uveliko pod stečajem, a njihov značaj za hrvatsku industriju se može meriti sa Sartidom i Zastavom u Srbiji. Alarmantni su i podaci da sve više fizičkih lica, običnih ljudi, ne može da otplaćuje kredite uzete kod stranih banaka, zelenaške kamate su dobro poznate svima nama od Slovenije do Grčke. Socijalni jaz između bogatih i siromašnih se sve više širi, pa odnos između naroda i bogataša nalikuje više na staleški nego na klasni sukob. U Hrvatskoj, i naravno ne samo u njoj, partije na vlasti se smenjuju, premda se ne menja ekonomska politika. Uslovi života ostaju isti bez obzira da li se neka partija predstavlja kao desničarska ili levičarska.

Nameće se pitanje kako je moguće da pored pravih socijalnih problema žiža interesovanja u Hrvatskoj bude usmerena na izbacivanje ćirilice iz Vukovara i na svaki znak interpunkcije besciljne tužbe za genocid protiv Srbije? Odgovor leži u državno sponzorisanom nacionalnom populizmu. Bez obzira koja je stranka na vlasti u Hrvatskoj ona će se suočiti sa dva problema: prvi je problem posrnule privrede, a drugi je postojanje uticajnog političkog kružoka ekstremnih nacionalista koji svoj politički uticaj vuku iz građanskog rata.

Nakon smrti Franje Tuđmana ova ekstremistička politička struja gubi na svom direktnom uplivu u vlast. Naime, u prvom redu Nemačka, uz prećutnu podršku SAD-a, je tokom građanskog rata u Jugoslaviji otvoreno podržavala ekstremističke sile u Hrvatskoj, ali i Sloveniji i BiH. Kada je rat okončan ishodom koji je omogućavao dominaciju stranih centara moći nad Balkanom, ti ekstremisti su postali balast politike evroatlantskih integracija.

Međutim, ekstremni nacionalizam, ili kolokvijalno fašizam, nije moguće tek tako isključiti poput prekidača za svetlo. Iako se ne može reći da je hrvatsko društvo većinski ekstremističko, hrvatska država je nastala na širenju mržnje prema Srbima. Srbi su označeni kao glavna prepreka hrvatskoj državnosti. Stoga su građani Hrvatske mirno posmatrali etničko čišćenje Srba, a danas tolerišu šikaniranje Srba u Vukovaru, pa čak i objavljivanje spiskova radnji čiji su vlasnici Srbi što neverovatno podseća na politiku Ustaša.

Psihološki gledano ljudi se po političkim uverenjima mogu podeliti u tri opšte grupe: na one koji dubinski podržavaju neku ideologiju, one koji imaju samo plitka uverenja i nezainteresovane. Moguće je pod različitim uslovima prelazak pojedinaca iz jedne grupe u drugu. Svuda na svetu najveću grupu čine ljudi sa površnim političkim uverenjima koji ne vezuju svoj identitet sa jednom konkretnom ideologijom. Tako su u Hrvatskoj, godinu dana pre otcepljenja od Jugoslavije, istraživanja javnoh mnjenja pokazivala da je većina građana protiv secesije. Međutim, kada je održan referendum gotovo svi Hrvati su glasali za otcepljenje. Objašnjenje je vrlo jednostavno, pošto većina ljudi ima plitka uverenja, oni su se izražavli protiv secesije jer nisu verovali u njen uspeh, dok je kasnije obezbeđena podrška Nemačke promenila stremljenje većine Hrvata.

Danas je situacija slična. Manji deo hrvatskog društva širi mržnju prema Srbima, dok je većina ravnodušna prema tome. Širenje antisrpske histerije je politički korisno za održavanje stabilnosti polit-ekonomskog poretka, jer odvraća pažnju sa falinki aktuelnog ekonomskog sistema i omogućava perpetualnu rotaciju HDZ-a i SDP-a na vlasti. Tako su politička i ekonomska elita zadovoljne, a samim tim i oni koji imaju najveću monetarnu korist od ovakvog položaja Hrvatske, a to su najpre Nemačka i Austrija.

Postavljena su i nezvanična pravila igre koja nalažu da se prava nacionalnih manjina ne mogu formalno smanjivati ili oduzimati, ali da će diskriminacija na neformalnom nivou biti prihvaćena. Upravo toga smo svedoci mesecima unazad. Table na srpskom jeziku se stalno lome, ponekad u tome učestvuju i pripadnici policije iz Vukovara, otvoreno se širi mržnja i preti srpskom stanovništvu, sada su počeli da se javljaju i spiskovi nepoželjnih na internetu. Na stadionima širom Hrvatske otvoreno dominira ustaška ikonografija, čak je živa i mrziteljska muzička scena kao svojevrstan doprinos dosadašnjoj kulturi netrpeljivosti. Umesto da se mladi Hrvati pitaju kako će se zaposliti u okviru neoliberalnog kapitalizma, mnogi od njih sanjare da se obračunaju sa malim brojem Srba koji nije etnički očišćen 1995. godine.

Pitanje s početka teksta je bilo šta je izvor netrpeljivosti. Dosadašnje objašnjenje je analiziralo korisnost te mržnje po stabilnost poretka u Hrvatskoj. Izvor je u usmerenom formiranju hrvatskog nacionalnog identiteta koje je sprovodio bečki dvor u bliskoj saradnji sa katoličkom crkvom tokom čitavog 19. veka. Austrija je usled pojave nacionalizma kao demokratizujuće sile koja je rušila feudalne odnose i apsolutističke poretke s pravom počela da strahuje od raspada svoje monarhije. Pošto nije mogla da izbriše nacionalne identitete ona je pokušala da ih veže za sebe.

Srbi su prepoznati kao faktor nestabilnosti iz dva razloga: prvi je bio postojanje nezavisne srpske države koja je bila centar srpstva, drugi je bio nepostojanje religijskog kohezionog faktora koji bi kolektivni nacionalni identitet povezao sa bečkom krunom. Stoga su kao poželjan faktor izabrani Hrvati jer nisu imali nezavistan politički centar koji bi ih usmerio na oslobođenje od Beča i zbog spone katoličanstva. Tako je posejano seme razdora među Srbima i Hrvatima i to je učinjeno zaista uspešno, 1914, 1941, 1992, Nemci su uspevali da kroz nacionalizam izmanipulišu mase u Hrvatskoj. Srpski nacionalizam je prerastao u jugoslovenski koji je za cilj imao oslobođenje Južnih Slovena od dominacije stranih imperija, dok je hrvatski nacionalizam ostao u sklopu shvatanja Srba kao glavne prepreke ostvarivanju hrvatske nezavisnosti. Nema ničeg lošeg u tome što neki narod želi da bude nezavistan. Međutim, hrvatski nacionalizam je imao samo jednu želju – da bude nezavistan od Srba, bez obzira da li to Hrvatsku vodi u zavisnost od strane dominacije. Stoga je hrvatski nacionalizam pre svega negativan po same Hrvate, jer je cilj večito biti odvojen od Beograda, pa makar naređenja stizala iz Beča ili Berlina.

Diskurs mržnje u Hrvatskoj izgleda kao da nema kraja. Tolerišu ga glavne partije, institucije EU, zvanični Beograd, pa i hrvatsko građanstvo. Neoliberalni diskurs individualzima i jednakosti nalazi se samo na površini, kao što je nekada bio slučaj sa titoističkim bratstvom i jedinstvom. Srbija ne pokušava da zaštiti osnovna prava sovjih sunarodnika jer je glavna maksima srpskih vlasti „saradnja i partnerstvo“ i to po svaku cenu. Za razliku od nacionalnog populizma, u Srbiji se koristi socijalni populizam, mantre o stranim investicijama i uzaludna obećanja boljeg života u sistemu koji funkcioniše samo za bogate, drže srpsko stanovništvo u začaranom krugu goruće nade i neizbežnog razočaranja.

Piše: Aleksandar Đokić

Izvor: SRPSKI AKADEMSKI KRUG