Serbian
Armenian
Croatian
Dutch
English
French
German
Greek
Hebrew
Hungarian
Italian
Norwegian
Polish
Russian
Slovenian
Spanish
Broj žrtava, argumentativna diskusija i ostrašćena polemika
Samo u jednoj stvari se (skoro) svi istraživači slažu u pogledu žrtava Jasenovca i Srbocida[1], naime, da njihov broj još uvek nije definitivno utvrđen i da će se, usled nedostatka primarnih istorijskih izvora, teško ikada doći do finalnih i egzaktnih rezultata.
Shodno tome, moglo bi se pomisliti da ako se zanemare ekstremna mišljenja sa srpske („Broj srpskih žrtava Jasenovca iznosi od 750.000 do 1.200.000 duša“) i još drastičnije sa hrvatske strane („U sabirnome i radnome logoru Jasenovac, dakle u svim logorskim radionicama i podlogorima, na radu u šumi i slično, i u logoru Stara Gradiška, život je od svih mogućih uzroka izgubilo najverovatnije između 1.000 i 2.000 ljudi, eventualno 3.000 ljudi a nemoguće je da ih je umrlo više od 5.000.“[2]), nije teško postići konzensus o mogućem, verovatnom broju žrtava.
To, međutim, nije tako. Po pravilu se između dve determinantne struje izvan ovih ekstrema ne vodi argumentativna diskusija, već nedostojna i ostrašćena polemika, ne retko praćena ličnim diskvalifikacijama i uvredama.
Jedan deo istraživača se, naime, drži isključivo statistike i postulira +/- 80.000 (možda jednog dana i do 120.000) do sada identifikovanih žrtava, dok drugi – što je i moj stav – smatraju legitiminm postavku o stotinama hiljada još neidentifikovanih i pozivaju se pri tome na sveukupnost istorijskih izvora, odnosno na sestru-bliznakinju statistike, na teoriju verovatnoće,[3] koja sa ovom zajedno i ravnopravno čini oblast matematičke stohastike.
Jedan od osnovnih motiva ovog stava je kako naučno utemeljen, tako i moralno uslovljen, i glasi – ko ima pravo da odrekne status žrtve stradalnicima, o kojima govore brojni svedoci-očevidci, dakle primarni istorijski izvori i to jer, usled raznih okolnosti, do danas nisu identifikovani, znači i statistički potvrđeni?
Ovde nekoliko činjenica, pre svega kao prilog kulturi dijaloga.
Tadašnja hrvatska država, po ugledu na svoje nacističke tutore, organizovala je i više koncentracionih logora, među kojima je Jasenovac nesumnjivo bio najveći i najefikasniji logor smrti na Balkanu i jedan od najvećih u Evropi onog vremena. Činjenica je, da egzaktni i definitivni broj žrtava, kako u sistemu koncentracionih logora Jasenovac, tako i čitavog Srbocida nije do danas finalno utvrđen i teško da će to ikada biti slučaj, osim ako se jednog dana zaista ne otvore svi tajni arhivi, kao npr. oni u Vatikanu i SAD.
„Logor Jasenovac, napravljen u leto 1941. godine na obali Save, razvio se u jedno posebno, po zlu čuveno mesto masovnog umiranja Srba i Jevreja. Što je više ona namera Pavelićeve vlade, da deportira velike delove srpskog stanovništva, nailazila na otpor nemačke vojne komande, utoliko više je rastao broj „interniranih“ osoba u Jasenovcu i drugim logorima. Najgori higijenski i ostali životni uslovi, koji su prouzrokovali ogromnu stopu smrtnosti, kao i različite aktivnosti u cilju ubijanja zatvorenika, doneli su Jasenovcu slavu jednog „logora smrti“…“[4]
Od značaja je, da je i hrvatski komunista Tito očigledno bio upoznat sa prirodom i „neograničenim kapacitetom“ ovog stratišta (kako je Ante Pavelić 1941. jednom okružnicom saopštio svim komandnim mestima u hrvatskoj državi[5], v. dole), ali da njegovi partizani nikada nisu dobili naređenje da napadnu Jasenovac, sa njegovom relativno slabom posadom, čak ni 1944. godine, kada su Titove snage već brojale stotine hiljada ljudi a Sile osovine – zaključno sa svojim satelitskim Hrvatima, Slovacima, itd. – već bile u stanju rasula. On je, naime, u jednom telegramu Kominterni, već 4. aprila 1942. godine, naveo da „… ustaše same priznaju (…) da su oko 500.000 ljudi, pretežno Srba (…) pobili…“[6]
Hrvatska klerofašistička država je pri kraju rata užurbano dovršavala uništavanje tragova i likvidaciju preostalih zatočenika, sve do 22. aprila 1945. godine, kada je oko hiljadu preživelih jurnulo na svoje mučitelje i ubice, i na bodljikave žice – oko osamdeset njih je uspelo da izbegne i preživi a Titove snage su „oslobodile“ 23-24. aprila Staru Gradišku a 2. maja 1945. Jasenovac. Oba masovna stratišta su tada, svakako, bila prazna, bez (živih) ljudi.
Tvrdnje o broju žrtava u literaturi o ovom logoru smrti se kreću od 2-3.000 (hrvatska strana) pa do daleko preko jednog miliona (srpska strana), pri čemu su ove ekstremne brojke definitivno naučno neutemeljene i kontraproduktivne.
Austrijski istoričar Hans Safrian (Hans Safrian) je 1993. (pošto je konstatovao da se „tačni broj žrtava Jasenovca usled nedostatka pismenih izvora ne može utvrditi i da su samo procene moguće“), objavio još jedan izveštaj generala fon Horstenaua iz 1944. godine, po kome je „u Jasenovcu već do kraja 1943. ubijeno između 300.000 i 400.000 ljudi“.[7]
Radi pojašnjenja, Safrian se zapravo poziva na jedan izveštaj, koji je visoko rangirani nacistički obaveštajac u Zagrebu Artur Hefner (Arthur Haeffner) poslao 01. januara 1944. generalu Horstenau. Hefner tu navodi iskaz jednog upravo otpuštenog Srbina iz Jasenovca o „jednoglasnim svedočenjima svih preostalih dugogodišnjih zatočenika o broju pre svega srpskih žrtava u redu veličine 300.000 do 400.000“. Originalni dokument sam našao u nemačkom Saveznom arhivu (Bundesarchiv Koblenz).[8]
Ako bi se međutim svi gore pomenuti (i mnogi drugi), primarni istorijski izvori ostavili po strani i nauka se zadovoljila isključivo do sada nesumnjivo, dakle poimence identifikovanim pojedinačnim žrtvama, onda bi se stiglo do gore pomenutog statistički verifikovanog broja (+/- 80.000), koji bi u perspektivi, dakle isto po teoriji verovatnoće, potom varirao između 122.300 i 130.100.[9]
Slična situacija je i u odnosu na ukupan broj žrtava Srbocida. Ovde nekoliko svedočenja očevidaca iz redova tadašnjih srpskih neprijatelja i hrvatskih pokrovitelja, dakle sa nemačke i italijanske strane:
2. jula 1941. godine javlja nemačka obaveštajna služba ministarstvu inostranih poslova u Berlinu, o čudovišnom teroru ustaša nad srpskim stanovništvom“.[10]
To potvrđuje i Rukovodeći savetnik nemačkog poslanstva, Trol (Heribert von Troll-Obergfell), 10. jula 1941. godine: „Srpsko pitanje se, poslednjih dana, bitno zaoštrilo. Bezobzirne mere preseljavanja, praćene mnogim zlim merama i mnogobrojnim terorističkim činovima u unutrašnjosti (…) ozbiljno zabrinjavaju čak i umerenije hrvatske krugove. Razni teroristički postupci i ispadi ustaša u odnosu na srpsko stanovništvo u mnogim oblastima zemlje – o čemu su stigli izveštaji do Poslanstva, od strane Glavnokomandujućeg iz Srbije, u izveštajima raznih komandi Vermahta, od konzulata u Sarajevu i jednog čitavog niza drugih mesta – već su naveli gospodina Poslanika da ukaže, kako hrvatskom maršalu, tako i hrvatskom ministru inostranih poslova, na negativnu težinu ovih događanja, kao i na potrebu da se ove pojave suzbiju a da bi se ostvarilo razumevanje nemačkog Vermahta u odnosu na hrvatski narod…“[11]
Opunomoćeni nemački general u Zagrebu, Edmund Glez fon Horstenau (Edmund Glaise-Horstenau), nije sakrivao svoje gnušanje zbog nedela bojovnika hrvatske države 1941-1945. O tome svedoči jedan očevidac: „Hase (Oster) mi je pričao o velikoj hrabrosti fon Horstenaua, koji je – povodom nečuveno užasnih hrvatskih nedela naspram 1.800.000 Srba – ne samo u najoštrijoj formi pozvao maršala Kvaternika na odgovornost, već je o tome pisao i izveštaje, što je od još većeg značaja. On je rekao Kvaterniku, da je poslednje godine, nažalost, mnogo toga doživeo ali ništa, što bi se moglo porediti sa nedelima Hrvata…“[12]
Šef Upravnog štaba Glavnokomandujućeg u Srbiji, ministerijalni direktor i SS-Grupenfirer, dr Turner (Harald Turner), izveštava 3. septembra 1941. godine: „Ovi ljudi (Srbi – prim. autora), koji su nebrojeno puta sami bili svedoci zverskog ubijanja svojih familija, nisu više imali šta da izgube a pošto je njihovo proterivanje (u Srbiju – prim. autora) usledilo bez ikakve prethodne najave, nisu nigde mogli biti smešteni i otišli su komunistima u šume i brda (…) Prema izveštajima, kojima raspolažemo, samo u Hrvatskoj je pobijeno oko 200.000 Srba. Ova ubistva su ovde opšte poznata i, s obzirom na činjenicu da su hrvatske oblasti zadobile samostalnost pod okriljem Nemačkog rajha, kao i da naše trupe u Hrvatskoj nisu sprečile ova užasna nedela, odgovornost za njih se pripisuje Nemcima…“[13]
Broj srpskih žrtava od oko 200.000 od 10. aprila i već do početka septembra 1941. godine potvrđuje i Menahem Šelah (Menachem Shelah) na osnovu brojnih izveštaja italijanske okupacione sile, koji se nalaze u italijanskim arhivima.[14] Ti izveštaji govore o „otvorenoj najavi ustaških vlastodržaca da unište sve Srbe u novoj hrvatskoj državi i o čudovišnim masakrima nad srpskim starcima, ženama i deci“. Dalje o „masovnom ubijanju, proterivanju i nasilnom pokatoličavanju ostatka srpskog stanovništva“, kao i „o brojnim slučajevima spasavanja nemoćnih srpskih žrtava od strane italijanske vojske“.[15]
Ovde samo još jedan primer svedočenja sa italijanske strane:
Kurcio Malaparte (Curzio Malaparte) beleži u svojoj hronici dotadašnjeg rata, 1943. godine, jedan svoj doživljaj, u društvu italijanskog poslanika u NDH, Rafaelo Kazertano (Raffaele Casertano), sa hrvatskim poglavnikom Ante Pavelićem: „Rafaelo Kazertano je razgovarao sa poglavnikom a ja sam pogledao u korpu, koja je stajala na pisaćem stolu, levo od poglavnika. Njen poklopac je malo skliznuo u stranu i moglo se videti, da je korpa bila puna morskih plodova, tako je to bar meni izgledalo. Rekao bih, da su to bile ostrige, ali iščupane iz njihovog oklopa (…) Jesu li to dalmatinske ostrige, pitao sam poglavnika. Ante Pavelić je podigao poklopac i rekao, smeškajući se: „To je jedan poklon mojih vernih ustaša, to su dvadeset kilograma ljudskih očiju…“[16]
Rafaelo Kazertano, sve do svoje smrti 1962. godine, nikada nije demantovao ove Malaparteove navode – u koje je jednom normalnom čoveku zaista teško da poveruje – a njih je eksplicitno potvrdio još jedan visoki fašistički predstavnik u NDH, Franćesko Basoti (Francesco Bassotti):
„Naši vojnici, oficiri a i ja lično smo videli velike količine ljudskih očiju (…) to, što Malaparte opisuje, to je istina…»[17]
Isto je potvrdila i Amerikanka Rut Mičel (Ruth Mitchell), još jedan svedok-očevidac. U vreme Aprilskog rata 1941. ona je boravila u Dubrovniku i tu doživela ulazak ustaša u grad; kasnije su je Italijani repatrirali u SAD, gde je 1943. godine napisala jednu knjigu o doživljenom:
„Tada je dolazilo sve više vesti iz Hrvatske, koje su izveštavale o masovnim ubistvima, o nepojmljivom zverstvu i masakriranjima bespomoćnih Srba od strane poludelih Hrvata i muslimana (…) ni četvrtinu toga nisam mogla da poverujem (…) Nažalost, uskoro sam se morala lično uveriti, da su sve te priče bile samo jedan slabašni odsjaj prave istine (…) oni (ustaše – prim. autora) su uskoro došli i u Dubrovnik, okićeni oko vrata lancima, napravljenim od nanizanih srpskih jezika i sa korpama punim srpskih očiju…“[18]
Jedan preživeli jevrejski očevidac, svedok svog NDH-vremena Cev Milo (Zeev Milo) (rođen 1922. u Zagrebu, emigrirao 1949. u Izrael), opisao je odnos hrvatske države 1941-1945. prema Srbima jednom jedinom rečenicom: „Masovno uništavanje srpskog stanovništva tokom čitave četiri godine ustaške strahovlade nije poznavalo nijednu jedinu pauzu.“[19]
Nacistički Glavnokomandujući u Srbiji, general Bader (Paul Bader), konstatuje 5. februara 1942. godine: „Hrvati imaju, bez svake sumnje, nameru da unište celokupno srpsko stanovništvo…“[20]
U jednom izveštaju za SS-Rajhsfirera Himlera, objašnjava šef Službe bezbednosti i SD, 17. februara 1942. godine: „Kao najvažniji uzrok rasplamsavanja aktivnosti bandi, moraju se navesti užasna nedela koja su ustaške trupe počinile nad pravoslavcima u hrvatskom prostoru. Ustaške trupe su počinile ta strašna nedela ne samo nad muškarcima, sposobnim za vojsku, već su to počinili – naročito i na najzverskiji način – nad nemoćnim starcima, ženama i decom. Broj pravoslavaca, koji su od strane Hrvata masakrirani i primenom najsadističkijih metoda sve do smrti mučeni, mora se proceniti na 300.000 žrtava. Usled ovih užasnih nedela su brojni pravoslavci prebegli preko granice, u Srbiju, i njihovi izveštaji su doveli srpsko stanovništvo ovde u stanje najvećeg uznemirenja…“[21]
12. aprila 1942. godine, šalje izveštaj jedan ubačeni agent Službe bezbednosti, za Berlin: „Od 10. aprila, prouzrokovano besmislenim klanjem srpskog stanovništva u Bosni, dolazi na različitim tačkama srpsko-hrvatske granice do sukoba i borbenih radnji, između nemačkih graničarskih jedinica i ustaških trupa…“[22]
Početkom juna 1942. godine komandant nemačke 18. Pešadijske divizije se oseća primoranim „… da razoruža i uhapsi jednu četu hrvatskog pukovnika Jure Francetića, koja je stajala pod velikom sumnjom, da je ponovo počinila strašna nedela nad srpskim stanovništvom Romanije…“[23]
Bencler (Felix Benzler) javlja ministarstvu inostranih poslova u Berlinu, 16. septembra 1942. godine: „Od osnivanja ove države pa do današnjeg dana, nisu prestali progoni Srba i koštali su života do sada – pri vrlo opreznim procenama – više stotina hiljada Srba. Pri tome su, od strane neodgovornih, počinjena tako strašna nedela, koja bi se samo od perverznih boljševika mogla očekivati…“[24]
O tome se očigledno već vrlo rano znalo i u Vatikanu:
Hrvatski poslanik dr Rušinović, potvrđuje u svom izveštaju ustaškom ministru Lorkoviću, da su vrlo konkretna i prilično detaljna saznanja o ustaškom genocidu već (najkasnije) 6. marta 1942. godine i u Vatikanu a, logična je pretpostavka, i unutar hrvatskog katoličkog klira – bila nesumnjivo prisutna: „Kardinal Tiseran (Eugène Tisserant) je, pored ostalog, rekao: „Vaši prijatelji, fašisti, ismevaju vašu nezavisnost i slobodu, kao i postojanje hrvatske države (…) Nemci su priznali hrvatsku pravoslavnu crkvu tek kada su zajedno sa nama „… pobili sve pravoslavne sveštenike i kada je više od 350.000 Srba iščezlo…“[25]
Glavnokomandujući u komandi za jugoistok, general-pukovnik Ler, piše 27. septembra 1943. godine: „Zaključivanje vojne operacije „Belo“ može dovesti do trajnog uspeha, samo ako odmah potom dođe do bitnih političkih, upravnih i privrednih reformi. Najvažniji element političke situacije u Hrvatskoj je, da su Hrvati u ovom trenutku nesposobni da upravljaju samima sobom (…) policija (…) je samo posmatrač pri terorističkim činovima ustaša naspram pravoslavnog stanovništva, od kojih je – prema ustaškim navodima – oko 400.000 pobijeno…“[26]
Pri kraju rata, 16. marta 1944. godine, daje i komandant brigade, SS-General-major Ernst Fik (Ernst Otto Fick), svom pretpostavljenom Hajnrihu Himleru, svoju kratku ocenu hrvatskih ustaša: „Hrvatska partijska grupacija ustaša je katolička, nedisciplinovana, loše obučena, u borbenom smislu delimično nepouzdana i poznata po tome, da je između 600.000 i 700.000 konfesionalnih i političkih drugomišljenika, na balkanski način, poklala (…) oni sebe nazivaju „hrvatska SS“.[27]
Nemački Specijalni opunomoćenik za jugoistočnu Evropu, Herman Nojbaher, svedoči: „Recept ustaškog vođe i poglavnika Hrvatske Ante Pavelića, u odnosu na pravoslavce, podseća na krvave verske ratove iz prošlosti: ‘Jedna trećina mora da se pokatoliči, jedna trećina mora da napusti zemlju a jedna trećina mora da umre.’ Ova poslednja programatska tačka je ispunjena. Kada vodeće ustaše tvrde, da je oko milion pravoslavnih Srba (zaključno sa odojčadima, decom, ženama i starcima) poklano, mišljenja sam da je to hvalisavo preterivanje. Na osnovu izveštaja, koje sam ja dobio, cenim da se broj bespomoćnih i poklanih kreće oko 750.000 ljudi…“[28]
Prema (isključivo) statističkoj metodi, međutim, broj srpskih žrtava na čitavoj jugoslovenskoj teritoriji trebalo bi da je iznosio 487.000 (Bogoljub Kočović, 1985) tj. 530.000 (Vladimir Žerjavić, 1989). Od toga bi na teritoriji tadašnje hrvatske države trebalo da je bilo 370.000 (Kočović) odnosno 335.000 (Žerjavić) usmrćenih Srba.[29]
Sigurno da je utvrđivanje broja žrtava genocida od eminentne važnosti za nauku i ujedno moralni dug prema nevinima, ali isto tako je sigurno da – u oba slučaja enormni – kvantitet Srbocida ni u kom slučaju ne postavlja u pitanje stravični kvalitet ovog zločina, njegovu naučnu i pravnu definiciju zločina genocida.
Autorski stav glasi, da je to pitanje još uvek otvoreno, kao i da će dalja istraživanja dovesti do korigovanja trenutno aktuelne postavke statistike i voditi je ne samo u smeru, već je po mogućstvu i dovesti u blizinu važećih postavki istorijske nauke, njenih kvalifikovanih svedoka svog vremena.
Statistička metoda u ovom konkretnom slučaju poseduje i esencijalnu slabost a to je da se ona bazira s jedne strane na popisima iz 1921. i 1931. (a ne na – nepoznatom – stanju iz 1941.) a sa druge strane na popisu tek iz 1948. tj. na – nedovršenom i nepotpunom – popisu stanovništva iz 1964. godine, kao i na samom načinu registrovanja žrtava neposredno posle Drugog svetskog rata, kada su preživeli jednostavno „bili pozvani da državnim organima prijave usmrćene članove istih“. Jer veliko je pitanje, da li su se tada zaista svi preživeli – u posleratnom haosu, režimskim čistkama, traganju za iščezlim srodnicima, naređenim i dobrovoljnim unutardržavnim i vandržavnim migracijama, i pokušajima da ponovo organizuju koliko/toliko normalan život – uopšte tj. u kom broju odazvali ovom apelu?[30] Osim toga – ko je na pr. prijavljivao čitava iskorenjena i potpuno uništena, do temelja spaljena srpska sela bez i jednog jedinog preživelog? A čije su crkvene knjige rođenih i umrlih, još jednom, zajedno sa njima i njihovim sveštenicima nestale „bez ijednog traga“, kao što je Viktor Gutić zahtevao? Ili pak svu onu srpsku decu, koja su dovožena u Jasenovac i očigledno (još nepopisana) bila vrlo često ubijana masovnim bacanjem u dubine Save, što je i Diana Budisavljević u svom dnevniku[31] višestruko potvrdila, kao npr.:
„Nismo našli nijedno djete. Kasnije sam saznala da je većina te djece stradala u Jasenovcu i to tako da su izgleda čamci s djecom prevrtani u sredini rjeke“. Ova izuzetno velika, plemenita i i hrabra žena je spasila, dakle, oko 12.000 srpske dece iz logora smrti hrvatske države 1941-1945. (još jedna zabeleška iz njenog dnevnika o namerama tadašnjeg hrvatskog režima glasi : „… strašna optužba protiv ustaša, koji žele uništiti djecu jednog naroda…“ (dakle svu decu, taj izraz naime samo može da podrazumeva svu decu jedne nacionalno determinisane ljudske zajednice bez izuzetka, jer svaki izuzetak bi po prirodi stvari morao da eksplicitno podrazumeva nepripadništvo dotičnom narodu, prim. autora) – koliko njih ona nije uspela da spasi ili da ih barem popiše i sačuva makar od zaborava?
Brojni primarni istorijski izvori nesumnjivo svedoče o često primenjivanoj praksi u Jasenovcu, da se pitanje novopristiglih transporta usled prenaseljenosti logorskog prostora naime rešavalo momentalno, masovnim ubistvima a potom bacanjem leševa u Savu ili pak jedno vreme i njihovim spaljivanjem u visokim pećima za pečenje cigle.[32] I – to se dešavalo pre bilo kakvog prethodnog registrovanja novodošlih zatočenika.
To znači da je mogući broj ljudi, žrtava genocida u hrvatskoj državi 1941-1945, koje nigde i nikada nisu bili registrovane – bilo u knjigama rođenih i predratnim popisima stanovništva, bilo u kazamatima i koncentracionim logorima tj. u brojnim i potpuno uništenim seoskim naseljima 1941-1945., bilo u neposrednom posleratnom popisu – nepoznat tj. u najmanju ruku jedna nedovoljno sigurna, nepouzdana konstanta.
Da dotični popisi stanovništva na ovom području mogu da se povremeno izrode u apsurde, pokazuje i tekst u hrvatskoj vikipediji (oktobar 2013), po kome na području tadašnje hrvatske države „uopće nije ni bilo ljudskih gubitaka među Srbima, naprotiv, njihova populacija se u to vreme što više uvjećala za oko 120.000 lica“: „Broj stradalih Srba na području Nezavisne Države Hrvatske tijekom Drugog svjetskog rata može se procijeniti usporedbom rezultata popisa stanovništva prije i poslije rata, 1931. i 1948. godine. NDH je postojala na području Hrvatske bez Baranje, cijele Bosne i Hercegovine te Srijema. Na tom je području 1931. godine popisano 1.790.000 Srba, a 1948. Srbima se izjasnilo 1.829.000. Za usporedbu sa stanjem prije rata, od tog broja treba odbiti Muslimane koji su se izjasnili kao Jugoslaveni, a dodati one koji su iselili u Vojvodinu ili inozemstvo; to daje 1.907.000 „pravih“ Srba.“[33]
Takvi javni istupi, međutim, stoje samo u službi permanentne kampanje jednog znatnog dela hrvatske naučne, političke i klerikalne elite, koju ugledni nemački istoričar Holm Zundhausen (Holm Sundhaussen) u jednoj hrvatskoj naučnoj publikaciji na sledeći način karakteriše:
„Ono što desnoradikalni, neonacistički krugovi u Njemačkoj i drugim nekim zemljama, označavaju kao ’laž o Aušvicu’, za nacionalističke su krugove u Hrvatskoj ’laži o Jasenovcu’ odnosno ’jasenovačka bajka’. U oba slučaja radi se o tome da se brojčano neegzaktni i manjkavo dokumentirani zločin bagatelizira u svojim dimenzijama do neprepoznatljivosti ili u potpunosti porekne. I u jednom i u drugom slučaju riječ je o čišćenju dotične ’nacionalne’ prošlosti, pri čemu se masovna ubojstva objašnjavaju kao puke klevete i povijesni falsifikati.“[34]
Podsetimo se još i činjenice, da sveukupnost istorijskih izvora u odnosu na genocid nad Jevrejima (Holokaust, Šoa) vrlo uverljivo postulira 6.000.000 jevrejskih žrtava a da istovremeno čak i Memorijalni centar Jad Vašem do sada (2010.) raspolaže sa listom imena, dakle statistički potvrđenih žrtava, od nešto preko 4.000.000.[35]
I ovde znači nedostaje skoro trećina, skoro 2.000.000 poimence potvrđenih žrtava.
Jedan od primera, koji pripadaju toj sveukupnosti istorijskih izvora u odnosu na Holokaust je npr. i izjava nemačkog svedoka-očevica i SS-obaveštajca Vilhelma Hetla (Wilhelm Höttl) u rangu potpukovnika, koji je kao svedok pred Nirnberškim tribunalom izjavio „da mu je Adolf Ajhman lično poverio, da je u nacističkim koncentracionim logorima ubijeno oko 4.000.000 a uz to na drugim stratištima još oko 2.000.000 Jevreja.“[36]
Nema, naime, plauzibilnih razloga, zašto bi Hetl ili Ajhman govorili neistinu i to isto važi za svojevremenog komandanta Jasenovca, bivšeg franjevca Miroslava Filipovića (još jednog neposrednog svedoka-očevica, ovde u odnosu na Srbocid[37]), koji je isto tako pred posleratnim istražnim organima 25. juna 1946. u odnosu na Jasenovac izjavio: „Vjekoslav Maks Luburić, koji je najduže vremena bio komandant logora i verovatno vodio evidenciju, poverio mi je da je tu ubijeno oko 500.000 ljudi.“[38] Ni on u tom trenutku nije imao niti nešto da dobije, niti da izgubi.
Njihova svedočenja, sigurno, moraju se u svakom slučaju uporediti i proveriti sveukupnošću istorijskih izvora, kojima primarno pripadaju.
Vjekoslav Maks Luburić je, inače, 9. oktobra 1942. organizovao jednu proslavu u koncentracionom logoru Jasenovac i svečano predao zlatne i srebrne medalje „zaslužnim čuvarima logora“. Tom prilikom je izjavio: „Mi smo ovde u Jasenovcu samo u jednoj godini pobili više ljudi, nego što je to učinila Osmanska imperija za čitavo vreme svog celokupnog prisustva u Evropi“.[39]
Podsetimo se i sličnih (ali drugačije uslovljenih) teškoća pri utvrđivanju egzaktnog broja žrtava genocida nad Romima (Porajmos), koje pak proističu iz delimično nomadskog načina života, neučestvovanja u popisima stanovništva i sl.
Tako npr. Centralni Savet Sinti i Roma Nemačke polazi od oko 500.000 žrtava. Slično se izražava i Gratan Pakson (Grattan Puxon) (1979)[40]. Majkl Cimerman (Michael Zimmermann), međutim, govori o verovatno 94.000 ubijenih (2003.)[41], dok Donald Kenrik (Donald Kenrick) (i Gratan Pakson u kasnijim istraživanjima, 2009.) ceni taj broj u međuvremenu na oko 200.000 Roma, „koji su bili ubijeni ili umrli kroz izgladnjivanje ili kroz uskraćenu medicinsku pomoć“ („who were deliberately killed or died through starvation or lack of medical attention.)[42]
Indikativno je da i Pavelićev „Glavni stan“ u jednoj okružnici, poslatoj svim ustaškim komandnim mestima 1941. godine potvrđuje da „Logor Jasenovac poseduje neograničeni (podvučeno od strane autora) kapacitet prijema…“[43]
Pošto naravno ne postoji nijedno prostorno determinisano mesto sa neograničenim prijemnim kapacitetom, taj dokument je sa velikom verovatnoćom apostrofirao brzu fluktuaciju logoraša i ustaško neumorno „pražnjenje“, odnosno revnosno „oslobađanje“ kapaciteta koncentracionog logora Jasenovac. Iskustveno, to se dešavalo prevashodno putem masovnih ubistava, jer je Jasenovac u principu bio „poslednja stanica“ zatočenih a njihovo oslobađanje vrlo redak izuzetak.
Pogledajmo još (na ovom mestu zaključno) u odnosu na problematiku broja žrtava u ovom sistemu koncentracionih logora, nekoliko rečenica iz izveštaja „Zemaljske komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača“ iz 1945, koje su koliko rečite (u odnosu na zločinački kvalitet tretmana zatvorenika), toliko i oskudne (u odnosu na kvantitet počinjenih zločina tj. broja žrtava)
Već prvi pasus sažeto ocrtava čitavu dotičnu problematiku:
„Pismenih dokumenata o ovim zločinima u jasenovačkom logoru Zemaljska komisija nije našla. Da zbrišu tragove ovog besprimjernog mučilišta, koji je po težini i svireposti zločina bezuvjetno bio jedan od najkrvavijih od svih nacističkih logora u Evropi, ustaški su zločinci uništili sve dokumente. Međutim, da su i sačuvani svi oni spisi, koje je vodilo „upraviteljstvo logora“, ni ti spisi ne bi mogli poslužiti, da se iz njih crpe pouzdani podaci barem za broj žrtava. Iz iskaza saslušanih svjedoka ustanovilo se, da se žrtve, koje su bile pobijene, nisu uvijek registrirale (…)
U Zagrebu, dne 15. studenoga 1945.Broj: 4547/45.Zemaljska komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača Pretsjednik: dr Venceslav Celigoj, v. r.
Sekretar: dr Ante Štokić, v. r.“[44]
Završna reč
Gore navedene (i još mnoge nenavedene) istorijske činjenice su razlog da je apsolutno legitimno zastupati stav, da se broj žrtava Jasenovca kreće u redu veličine stotina hiljada. Ta postavka je utemeljena sveukupnošću primarnih istorijskih izvora i, shodno tome, ukorenjena u matematičkoj teoriji verovatnoće.
Za pojašnjenje, gornja granica postuliranog broja žrtava se i po teoriji verovatnoće nalazi u dobroj meri ispod često apostrofiranog broja od 750.000 srpskih žrtava. Razlog dovoljne težine je, pored ostalog jedna, kao i obično – krajnje temeljna ekspertiza nemačkog Vermahta od 15.03.1940,[45] u kojoj se vrlo eksplicitno navodi broj od 1.800.000 do najviše 1.900.000 Srba na čitavoj teritoriji buduće hrvatske države 1941-1945. (dakle Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Srem).
Ako bi se, znači, pošlo od 750.000 samo u Jasenovcu ubijenih Srba i tome dodalo onih nekoliko stotina hiljada verifikovanih srpskih žrtava u čitavoj toj genocidnoj državi, onda bi ukupan broj srpskih stradalnika znatno prešao broj od 1.000.000 i u tom slučaju bi broj Srba na istom prostoru po završetku Drugog svetskog rata i Srbocida iznosio oko 800.000. Samo u Bosni i Hercegovini ih je, međutim, bilo više.
Istovremeno, donja granica se nalazi u dobroj meri iznad, od strane purističkih statističara apostrofiranog broja +/- 80.000 (možda jednog dana i do 120.000) žrtava, jer njihov selektivno matematički pristup je, doduše, primeren purističkim matematičarima, devalvira međutim nolens volens sve ostale instrumente i parametre istoriografije (ali npr. i moralne filozofije, etike, itd.).
Zaključno i još jednom, ovaj prilog stoji u službi izgradnje kulture dijaloga, znači jedne argumentativne diskusije a ne još jedne nedostojne, ostrašćene polemike, koja je ne retko praćena ličnim diskvalifikacijama i uvredama.
Jer – kome je ta simbioza arogancije i ignorancije potrebna, kome to koristi? Sasvim sigurno svim onim Zundhauzenovim „desnoradikalnim, neonacističkim, nacionalističkim krugovima u Njemačkoj i Hrvatsko,j i njihovoj ’laži o Aušvicu’ tj. propagiranju’laži o Jasenovcu’ odnosno ’jasenovačke bajke’“
Žrtvama i njihovim potomcima, naprotiv, sigurno ne.
Izvor: ISKRA
One Response
APSOLUTNA JE NEISTINA ZA TITA ,,da njegovi partizani nikada nisu dobili naređenje da napadnu Jasenovac, ! Autor teksta se dobrano potrudio da pregleda njemačka kao o i druga dokumenta, ali mu je ,,promaklo“ Titovo pismo iz Foče, 31. marta 1942 operativnom štabu Bosanske Krajine. U kojem on piše. pod PS: ,, Ispitajte mogućnost napada na koncentracijski logor Jasenovac… ali tako da taj napad uspije“. Podsjetiću ovog vidljivo pročetnički orjentisanog autora teksta na sljedeće. Što bi njemu moralo biti dobro poznato, ali ,,nije ništa saznao“! Što je zadokumentovano u arhivi National Archive Washington NAW
____________________________________________________________________________________________________________________________________
UČEŠĆE ČETNIKA U BITKI NA KOZARI, juna 1942. _________________________________________________________________________________________________
10. JUNA 1942. GODINE POČELA JE OFANZIVA NA KOZARU ________________________________________________________________________________________________ Ukupno brojno slanje vojnika i oficira u ovim ustaško-domobranskim jedinicama, koje su bile potčinjene njemačkoj borbenoj grupi »Zapadna Bosna«, bilo je 436 oficira i 17.481 podoficir i vojnik. Sa svim ovim snagama sarađivalo je i učestvovalo u borbi protiv partizana na spoljnjem obruču i zaprečnim linijama i oko 1.000 četnika Vukašina Marčetića i Uroša Drenovića. Pored neprijateljskih snaga, u borbama sa Prvom krajiškom brigadom i snagama 4. kozarskog bataljona, koje su bile odsječene od Kozare u vrijeme proboja neprijatelja, od Banje Luke do Prijedora uzele su učešća i znatne četničke snage, koje su vršile napade na partizanske snage na sektoru Piskavica – Bronzani Majdan – Rakitovača i tako potpomagale neprijateljske snage koje su po dubini napredovale i obezbjeđivale front prema Kozari. Kad se vidjelo da 1. krajiška, uprkos svim nastojanjima, ne može razbiti neprijateljsku blokadu kod Piskavice, štab brigade je odlučio da bataljoni napuste to područje i preko rijeke Sane odu na slobodnu teritoriju Podgrmeča. Jula 1942. godine, po završetku ofanzive na Kozari u logor u Staroj Gradiški, gdje je za tri godine ubijeno više od 75. 000 ljudi žena i djece, dotjerano je 12. 263 djece, otete od roditelja, bez ikakvih uslova za život.
1*) Documents from National Archive Washington NAW
(Militärbefehlshaber Südost), T501 roll 248 frame no. 000289
Dnevni izvještaj glavnokomandujućeg generala u Srbiji
13. 6. 1942g
…..
Borbena grupa ,,Zapadna Bosna”
d/ Grupa za zaprečavanje: LOJALNI ČETNICI POD NJEMAČKIM VODSTVOM napreduju iz Bronzanog Majdana prema sjevero-zapadu. Neprijatelj kod Piskavice opkoljen. Na sjeveru i zapadu ništa novo.
2*) Documents from National Archive Washington NAW
(Militärbefehlshaber Südost), T501 roll 248 frame no. 000290
Izvještaj glavnokomandujućeg generala za Srbiju
14.6. 1942 g
Borbena grupa ,,Zapadna Bosna”
c/ Grupa za zaprečavanje: […] Neprijatelj drži visove sjeverno i sjeverozapadno od Bronzanog Majdana. NAPAD NACIONALNIH ČETNIKA U TOKU. /… /
_________________________________________________________________________________________________________________________________________
NAPAD KNEŽIČKOG PARIZANSKOG ODREDA NA JASENOVAC
Landesšicen-bataljon (Teritorijalni zaštitni bataljon) 823
Predmet: Dodatak izveštaju od 30/31. decembar 1941. god.
Treća četa je u mogućnosti da pošalje sledeći izveštaj za događaj u noći između 30. i 31. decembra 1941. god:
Gradinu i okolinu zauzeli su ustanici (200-300 čoveka). Vaše (jedinice LB 823-prim. AD) rezervne snage (400-500) nalaze se u okolini s. Alaginci. Hrvatske snage (25 čoveka) bile su opkopljene i jedino su preko noći uspele da stignu do s. Uštice. Imale su 2 poginula i 3 teško ranjena koji se oporavljaju.
Napadači su iz puškomitraljeza i minobacača otvarali jaku vatru sve do 8 sati uveče. Zatim su njihovi bacači usmereni u pravcu jasenovačke železničke stanice, koja je oko 10 sati bila tri puta pogođena. Izgleda da je cilj napadača bio da se snabdeju hranom, jer ih je njihova obaveštajna služba na železnici obavestila da vagoni cele noći prolaze od Gradine prema jugu.
Potpis nečitak
Signatura dokumenta :
Bundes arhiv-Frajburg, RW 26/118.
Zbornik dokumenata
(1941–1942) (pdf)
Priredio
Milan Koljanin
Predmet:
Koncentracioni logor Jasenovac. 9. januar 1942.(* 166)
Kako je utvrdila hrvatska policija, 37 komunista je pucalo na logor Jasenovac. Među komunistima su se nalazili i Hrvati kao i nekoliko Mađara. 2/3 komunista je usmrćeno prilikom odbrane, 4 su umakla, a ostali su ranjeni i pohapšeni. Prema izjavi policijskih agenata, u ovom slučaju se radilo o opasnim komunistima. U ovom napadu ranjeno je i usmrćeno i više ustaša. Iz logora niko nije umakao.
mm.
Za tačnost prepisa:
Maršal.
kancelarijski službenik. (*166) AV, F. 562, 3.1.1.2 (dokument nije numerisan, u dosijeu se nalazi posle lista 78 ) ____________________________________________________________________________________________________________________________
DRUGI – od Nemaca zadokumentovan – NAPAD PARTIZANA NA JASENOVAC
___________________________________________________________________________________________________________
Napomena:
Dok su partizani napadali na ustaški Jasenovac i GINULI, četnici Rade Radića su – pod njemačkom komandom – UBIJALI PARTIZANE !!!
_______________________________________________________________________________________________________________
Documents from National Archive WashingtonNAW
(114. Jäger Division), T315 roll 1294 f.495
MESECNI IZVEŠTAJ OPERATIVNOG ODELJENJA 114. LOVAČKE DIVIZIJE OD 31. MAJA 1943. O VOJNO-POLITlCKOJ SITUACIJI, BORBAMA PROTIV JEDINICA NOV I POJ I OBOSTRANIM GUBICIMA NA PODRUČJU BANIJE I BOSANSKE KRAJINE’
114. LOVAČKA d iv iz ij a Ia Izveštaj o delatnosti maj 1943 / … / DNEVNI IZVEŠTAJI
12.5.1943: Završena operacija „Ulrich“ . Kod Kamenice borba sa partizanima jačine čete. Neprijatelj imao 16 mrtvih. ODBIJEN NAPAD NA NA JASENOVAC. GUBICI NEPRIJATELJA : 30 MRTVIH , SOPSTVENI: 2. Posle završetka operacije „Ulrih“ izbrojano je kod neprijatelja 39 mrtvih, 33 su zarobljena i uništeno skladište u barakama.
13. 5. : Partizanska grupa, jačine 1000 ljudi, zauzela je Staro Selo i prekinula put dotura za V. Kladušu. U rejonu V. Jasenice odbačena je na istok partizanska grupa jačine čete. Neprijatelj imao 18 mrtvih.
14. 5. : S obe strane Starog Sela snažne borbe.
16. 5. : Kod Starog Sela su uz podršku avijacije naneseni neprijatelju teški gubici. U rejonu Divan, 21 km ISTOČNO od 335 Banje Luke, ODBAČEN JE NA JUG NEPRIJATELJ j jačine bataljona UZ PODRŠKU ČETNIKA (Radića). NEPRIJATELJ je imao 59 MRTVIH. Sopstveni gubici: 3 mrtva.