Vasilije Đ. Krestić: GRAĐA KOJA RAZOBLIČAVA ZLE NAMERE

Pre više od tri decenije, u izdanju Beogradskog grafičkog zavoda, objavio sam dva toma dokumenata o Srbima u Hrvatskoj i Slavoniji od revolucije 1848. do Prvog svetskog rata 1914. godine. Kao nastavak tih knjiga, i kao njihovu dopunu, posle dugotrajnog naknadnog istraživanja i izučavanja istorije Srba u Hrvatskoj i srpsko-hrvatskih odnosa, sada sam objavio treći tom.

U ovom tomu nije reč samo o prošlosti Srba u Hrvatskoj i Slavoniji, u istom vremenskom periodu kao i u prethodnim dvema knjigama, već i o međusobnim odnosima Hrvata sa Srbima iz Kneževine i Kraljevine Srbije, Južne Ugarske, Dalmacije, Bosne i Hercegovine, a donekle i Crne Gore. Na nepunih 2000 stranica tri objavljena toma imaju 1456 dokumenata.

       Građa koju sam objavio po sadržini veoma je raznovrsna. Ona sadrži podatke o političkim, nacionalnim, verskim, državnopravnim, teritorijalnim, ekonomskim, geopolitičkim, jezičkim, književnim, naučnim i raznim kulturnim pitanjima i odnosima između Srba i Hrvata. Pored službenih državnih spisa i saborskih govora pojedinih poslanika Hrvatskog i Dalmatinskog sabora, knjiga sadrži dokumenta koja pripadaju političkim strankama, raznolikim ustanovama, društvima i udruženjima, prepisku mnogih znanih ali i manje poznatih ličnosti, ispise iz memoarskih dela i različitih periodičnih publikacija i literature, kao i brojne tekstove iz onovremene hrvatske i srpske štampe.

           Posao priređivanja velikog broja najznačajnijih dokumenata o Srbima u Hrvatskoj, Slavoniji i Dalmaciji i srpsko-hrvatskim odnosima, kojeg sam se prihvatio, po svojoj prirodi je takav da se ne može lako, brzo i sveobuhvatno privesti kraju. Građa koju sam o tim pitanjima objavio i koju sam sada priredio za štampu veoma je obimna i raspršena je na sve strane, po mnogim arhivima i raznovrsnim štampanim publikacijama. Zbog toga i smatram da posao u vezi s priređivanjem  građe koja se odnosi na ove probleme nije priveden kraju. To je, po mom čvrstom uverenju, značajan iskorak u pravcu koji treba nastaviti, i vremenski ga proširiti na period posle 1914. godine, sve do naših dana. Nikakve sumnje nema da se sabrana građa može dopunjavati, ali, čvrsto sam uveren, da se zaključci o srpsko-hrvatskim odnosima i Srbima u Hrvatskoj, doneti na osnovu postojeće dokumentacije, bitnije neće moći menjati.

             Pri izboru dokumenata koji su dobili mesto u ovoj knjizi namerno sam izostavio njihovo preuzimanje iz nekoliko poznatih izdanja, kao što su: Korespondencija Rački ‒ Strossmayer, Ferda Šišića, Antologija jugoslovenske misli i narodnog jedinstva, Viktora Novaka i Politička akcija Srbije u južnoslovenskim pokrajinama Habsburške monarhije, Vojislava Vučkovića. Smatrao sam i smatram da bi preuzimanje dokumenta iz tih knjiga, koje su nezaobilazne za svakog istraživača, bilo suvišno, nepotrebno i opterećujuće.

             Osećam potrebu da kažem da sam ovu treću knjigu građe predao javnosti posle čitavog niza svojih objavljenih monografija, studija, članaka i rasprava o istoriji Srba u Hrvatskoj i srpsko-hrvatskih odnosa. Učinio sam to s namerom da budućim istraživačima, raznim korisnicima i zaintersovanim čitaocima mojih istorijskih tekstova pružim mogućnost da provere tačnost, naučnu korektnost i objektivnost mojih tumačenja, i da pružim priliku kritičarima moga rada da ga, eventualno, dokumentovano kritikuju i, ako je moguće, ospore. Građu sam objavio i zato da njenim korisnicima pružim mogućnost da se sami, bez mog, ili bilo čijeg drugog tumačenja prošlosti, upoznaju s činjenicama i sami dođu do zaključka  o  osobenostima srpsko-hrvatskih odnosa, o tome ko snosi krivicu za nastale nesporazume i sukobe, kakve su prirode ti nesporazumi bili i iz kojih razloga se njihov konačni ishod pretvorio u tragediju.

              U svakom slučaju temelji nesporazuma između Hrvata i Srba, kako svedoči objavljena građa, postavljeni su tokom druge polovine devetnaestog i početkom dvadesetog veka. Kasnije, do naših dana, uzroci nesporazuma samo su proširivani,  produbljivani i zaoštravani. Sagledavajući te odnose iz današnje perspektive, sudeći o njima po političkim prilikama u savremenoj Hrvatskoj, i na osnovu puteva kojim se kreće hrvatska istoriografija, koja je sva u službi politike, svi su izgledi da oni ni u skoroj budućnosti neće biti mnogo bolji.

            Posle mog objavljivanja više monografija, studija, članaka i priloga o Srbima u Hrvatskoj i srpsko-hrvatskim odnosima, posle više polemika koje sam imao s nekolicinom hrvatskih istoričara, došao sam do zaključka da se oni oglušavaju o naučno proverene činjenice i zaključke do kojih sam došao na temelju  proverenih prvorazrednih izvora. Hrvatski istoričari nisu u stanju da ospore moje dokaze ali su se, u znatnom broju, zabunkerisali u stavu da po svaku cenu brane nacionalno-političke i državne interese Hrvatske, da na taj način iskazuju svoj patriotizam, ne vodeći računa o naučnom moralu i naučnom metodu struke kojoj su se posvetili. Tako je nedavno, jedan od njih, koji ne zaslužuje da mu pomenem ime, u proustaškom Hrvatskom tjedniku, od 12. septembra ove godine, napisao da profesor Krestić svojim pisanjem nastupa kao „političar, ideolog i obnovitelj ideologije o ‘ugroženom Srbinu’”. Da sve to činim tako što „pabirčim” podatke „po srpskim novinama 19. stoljeća.”       

            Zato što ne želim s hrvatskim povjesničarima da vodim bilo kakve dalje rasprave, odlučio sam da objavim ova tri toma dokumenata, da njima pokažem i dokažem da su navodne tvrdnje o mom „pabirčenju po srpskim novinama” zlonamerne i nečasne izmišljotine. Obiljem raznovrsnih dokumenata, hrvatskog i srpskog porekla, koji ne potiču iz srpskih novina, svi korisnici objavljene građe moći će da  se uvere da Krestić nije „obnovitelj ideologije o ‘ugroženom Srbinu’”, da on ne izmišlja da je srpski narod „na svakom koraku potisnut, progonjen, izvrgnut hrvatizaciji, obespravljen, čak i do genocida … apsolutno ugrožen”, već da su to činjenice koje se ne mogu poricati jer o njima postoje nebrojeni dokazi.

              To što hrvatski povjesničari ignorišu izvorne podatke koji im ne idu u prilog, što su skloni ulepšavanju i falsifikovanju prošlosti nije ništa novo. Njihova istoriografija, na njihovu žalost, nije imala jednog Ilariona Ruvarca. Stoga je ona ostala na nivou davno prošlih vremena. Sva je podređena dnevno-političkim potrebama. Ona je najmanje naučno kritička a u preovlađujućoj meri je odbranbenog političkog karaktera.

             Ubeđen sam da će tri knjige objavljene građe pomoći i nekolicini drugosrbijanskih publicista i javnih delatnika, kao i nekim pripadnicima nevladinih organizacija iz Srbije, koji su se, iako apsolutno nestručni, usuđivali da me kritikuju i optužuju da sam svojim pisanjem o Hrvatima i hrvatsko-srpskim odnosima sipao ulje na vatru, da sam raspaljivao mržnju i doprinosio nesrećnim događajima pri raspadu Jugoslavije, da shvate da su teško omanuli, da su njihove kritike neumesne i neosnovane. Ako znaju da čitaju dokumente, ako budu u stanju da ih razumeju i rastumače, ako nisu iz nekih njima poznatih razloga spremni na falsifikate, uvideće da ništa nisam izmišljao i krivotvorio, da je sve što sam i kako sam pisao zasnovano na dokazima, da su činjenice koje sam saopštavao neumoljive.

            Kroz hronološki poređanoj objavljenoj građi, kojom defiluju mnoge ličnosti srpske i hrvatske istorije, čitaoci će moći do pojedinosti da se upoznaju s njihovim nacionalno-političkim stavovima, da shvate koje od njih su bile pozitivne a koje negativne, koje su se zalagale za slogu, saradnju i jedinstvo, a koje su i zbog čega izazivale sukobe, razdore i mržnju.

           Dokumenta sam opremio kratkim regestama i najnužnijim napomenama. Trudio sam se da otklonim sve postojeće nejasnoće i nedorečenosti, da ih, ako je to bilo potrebno, sadržajno povežem i u napomenama dopunim neophodnim podacima i objašnjenjima. Kod nepotpunih imena pojedinih ličnosti  sam, radi prepoznavanja, dodavao najnužnije podatke. Razrešeni su svi citati na latinskom jeziku, strane reči i manje poznati izrazi. Objavljeni tekstovi prepisani su doslovno i prezentovani pod navodnicima, bez ikakvih izmena i dopuna. Na više mesta iz dokumenata su izostavljani pojedini delovi koji tematski ne odgovaraju naslovu knjige. Ta mesta označena su uobičajenom grafikom.

           Prijatna mi je obaveza da naglasim da su dve prethodne knjige, kao i ova knjiga građe o kojoj je danas reč, nastale kao rezultat rada na individualnom projektu koji je finansirao Fond za naučni rad Srpske akademije nauka i umetnosti. Zahvalan sam Akademiji i Arhivu Srbije koji su objavili knjigu. Zadovoljstvo mi je da pohvalim izdavačku službu SANU, koja je oko priprema za objavljivanje moje knjige pokazala visoki profesionalizam. Veliki trud da knjiga bude bez grešaka i mogućih propusta uložila je moja ćerka Jelka Jovanović, koja je obavila i lekturu i korekturu rukopisa. Ogrešio bih se kad ne bih i ovom prilikom pomenuo da su mi u pripremanju knjige, svaki na svoj način, pomogli moji prijatelji i saradnici: Kosta Knežević, bibliotekar biblioteke Katedre za klasične studije Filozofskog fakulteta u Beogradu, Mile Stanić, Miroslav Jovanović i Dragana Čitlučanin, kolege arhivisti Arhiva SANU u Beogradu.*

* Pročitano na predstavljanju knjige Građa o srpskohrvatskim odnosima i Srbima u Hrvatskoj (1848‒1914) održanom u SANU 29. oktobra 2019.