Uzroci proglašavanja i priznavanja crnogorskog jezika

Povodom evroatlanskog dodjeljivanja Crnoj Gori međunarodnog koda za crnogorski jezik u okviru ISO međunarodnog standarda. 

SRPSKI  JEZIK U CRNOJ GORI PRIJE I POSLIJE JUGOSLAVIJE

Pitanje srpskog jezika u Crnoj Gori danas je političko pitanje u onolikoj mjeri koliko je to bilo i prije sto godina u uspostavljanju jugoslovenske jezičke politike Kraljevine Srba, Hrvata i Sloveneca, kasnije Kralje -vine Jugoslavije – `troimenog jezika i naroda`. Istoričarima i filolo- zima je poznato da jugoslovenski jezički projekat nema istorijskog polazišta u istoriji Crne Gore do formiranja Jugoslavije. I u stogodi- šnjem periodu Jugoslavije, kada je srpski jezik zvanično bio zaveden nazivom `srpskohrvatski`, u Crnoj Gori je u narodu imenovan srpski jezik. Prije prisajedinjenja Kraljevine Crne Gore Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca službeni jezik u Crnoj Gori je bio srpski, a pismo ćirilica. U Zakonu o Narodnijem školama Kraljevine Crne Gore, štampanom na Cetinju u kraljevskoj državnoj štampariji, 1911. godine, piše: `Član 1. Zadatak je narodnijema školama, da vaspitavaju djecu u narodnom i religijskom duhu i da ih spremaju za građanski život, a naročito da šire prosvjetu i srpsku pismenost u narodu.`Istim zakonom se u drugim članovima naznačava da djeca ne mogu pohađati strane škole na drugim jezicima dok ne završe školu na srpskom. Bitno je navesti da u trećem poglavlju `Nastava` pod članom 26. piše: »U osnovnoj školi uče se ovi predmeti: 1.,nauka hrišćanska; 2., srpska istorija; 3., srpski jezik;4., crkveno-slovensko čitanje; … «

Danas, da bismo shvatili pitanje `crnogorskog` i srpskog jezika u Crnoj Gori moramo sagledavati pitanje srpskog jezika u istorijskom procesu stogodišnjeg jugoslovenskog političkog jezičkog programa. Ali, i ukupnog austroslavističkog kreiranja jugoslovenske jezičke politike od početka 19.vijeka, od osnivanja Jugoslovenske akademije u Zagrebu, “azbukotresa“  Sava Mrkalja, Kopitar-Karadžićeve reforme srpskog jezika i pravopisa, Bečkog književnog dogovora, Daničićevog dvoimenovanja srpskog jezika u `hrvatski ili srpski`, do Novosadskog sporazuma o nazivu zajedničkog jezika kao vrhunca jugoslovenskih jezičkih integracija, a potom preimenovanja srpskog jezika u crnogorski i bošnjački,i druge jugoslovenskog `jezike`.

Dakle, da bismo razumjeli jezičku politiku vladajuće crnogorske partije, preimenovanja srpskog jezika i prelaska na latinično pismo, moramo poznavati istorijske i tekuće procese jugoslovenske jezičke politike. Program preimenovanja srpskog jezika u Crnoj Gori moramo posmatrati kao posledicu, nastavljanje nasleđene jugoslovenske jezičke politike i principa višeimenovanja vlastitog jezika, a ne prvenstveno kao kulturno-politički produkt marionetske partije na vlasti.

Sprovođenjem jugoslovenskog državnog projekta sa mape svijeta su izbrisane pravoslavne Kralje- vine Srbija i Crna Gora, dok su dvije rimokato- ličke političke nacije dobile status konstitu- tivnog naroda, a u Ustavu nove države srpski jezik troimenovan u srpsko-hrvatsko-slovenački. Kraljevina Jugoslavija je ustavom i pravopisom preimenovala i višeimenovala srpski jezika, i izjedna- čila latinično i ćirilično pismo, čemu se pravoslavni narod u Crnoj Gori vjekovi- ma odupirao, latinskoj lingvističkoj misiji koliko i otomanskom ropstvu. Jugoslovenskom jezičkom politikom su bili zatečeni Srbi u Srbiji i Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, Krajini i Makedoniji, od Varadara do Triglava. Malo je Srba znalo kakva se kreacija krije u paketu jugoslovenskog monarho-masonskog državnog i jezičkog vavilonskog projekta. U svijetu do tada nisu postojali slični primjeri, makar i plemenskih zajenica centralne Afrike, da rukovodstvo jednog istorijskog naroda, a pogotovu naroda istorijske predanjske pismenosti, mijenja naziv vlastitog jezika i prihvata strano pismo. Istoriji su do tada bili nepoznati primjeri dobrovoljnog preimeno-vanja jezika i prelaska sa svog alfabeta na drugo i drugačije pismo, osim u programima kolonizovanja jezika kolonizovanih naroda. Austroslavizam se u jugoslovenskom kolonizovanju srpskog jezika se pokazao djelotvorniji od cjelokupnog evropskog kolonizovanja jezika indijskih i afri;kih kolonija.

KONTINUITET  KODIFIKACIJE  PREIMENOVANjA  SRPSKOG  JEZIKA

Podsjetimo se sažetim pregledom povijesti preimenovanja srpskog jezika u programu jugoslovenske jezičke politike austroslavisti- čke katedre, sprovođene u misiji prozelitizma prema pravoslav- nim Srbima. Od srednjovjekovne rimokatoličke misije na pravo – slavni Balkan u procesu koloni – zovanja srpskoslovenskog jezika bilo je različitih predloga naziva jezika.Spoljašnji pritisak prozeliti – zma po prirodi stvari ne može imati misionarskog učinka dok se u vjerskoj dogmi naroda nad kojim se sprovodi ne izvrši religiozna reforma prema duhovnoj dotrini kolonizatora, to jest u procesu kolonizovanja jezika ne izvrši reforma prirode i pravila pravopisa – kao jugoslovenskom jezičkom reformom u srpskom jeziku.

Kontinuitet kodifikacije preimenovanih srpskih dijalekata u nove nacionalne nazive jezika traje od početka 19.vijeka. Auto-riteti austroslavizma i evropski slavisti uopšte,  franjevačka filološka misija od srednjeg vijeka, predlagali su varijante naziva jezika kao latinsko lingvističko i religiozno rešenje integracije jezika pravoslavnih Srba, od ilirskog, jugoslovenskog, do srpsko–hrvatskog i hrvatsko-srpskog. Prvo preimenovanje srpskog jezika sa srpske strane izvršio je srpski filolog profesor beogra- dske Velike škole Đura Daničić (pravo ime Đorđe Popović). Daničića je kao predstavnika srpskih ustanova, istorijskog nacionalnog i jezičkog prava, pozvao biskup Josip Juraj Štrosmajer, pokrovitelj Jugoslovenske akademije znanosti i umjestosti u Zagrebu (kasnije HAZU), da za Jugoslovensku akademiju izrađuje`Riječnik hrvatskog ili srpskog jezika`, i kao kodifikaciju naiva `hrvatskog jezika`. Daničić se preselio u Zagreb 1867.godine, postavljen je za sekretara Jugoslovenske akademije znanosti, a predsjednik Jugoslovenske akademije je bio fratar i filolog Franjo Rački.

Prije formiranja Kraljevine Jugoslvaije, ustavnog preimeno- vanja i višeimenovanja srpskog jezika, Kraljevina Srbija je 1868. godine uvela reformisani srpski pravopis Kopitar-Karadžić kao program jugoslovenske jezičke politike austroslavizma, sledeće godine posle preseljenja Daničića u Zagreb i početka rada na Rečniku hrvatskog ili srpskog jezika,kao priznavanja naziva hrvatskog jezika. Odlukom Knjaza Mihaila Obrenovića je ukinut zakon zabrane korišćenja Karadžićevog pravopisa i Rečnika čime je počelo korišćenje reformisanog pravopisa. Program jugoslovenske jezičke reforme srpskog jezika i pravo -pisa je podrazumijevao dvoimenovanje srpskog jezika. U jugoslovenskom jezičkom programu srpski jezik je bio kodifikovan kao `hrvatski ili srpski` ili `srpski ili hrvatski jezik, a reformisani srpski fonetski pravopis kreiran kompatibilnim novoformiranoj varijanti hrvatske latinice novoimenovanog hrvatskog jezika.

Doktrinarni dokument jugoslo- venskog jezičkog programa za određivanje naziva i pravopisa jezika, višeimenog višecentri- čnog zajedničkog jugoslovenskog jezika, je Bečki književni dogovor 1850. godine. Dokument dogovora su sa srpske strane potpisali Vuk S. Kardžić i Đura Daničić, pet hrvatskih i jedan slovenački filolog. Naziv zajedničkog jezika u Bečkom književnom dogovoru se ne navodi. Dokument je napisan i potpisan varijantom jugoslovenske hrvatske latinice i od strane Karadžića i Dani – čića. U potpisivanju `dogovora` Daničić i Karadžić nisu imali zvanična ovlašćenja Knjaževina Srbije i Crne Gore, niti kulturnih ustanova Srba u austrijskom carstvu, naprotiv, nego status današnjih nevladinih organiza- cija. Broj potpisnika sa `srpske` i hrvatsko-slovenačke strane jasno govori o političkoj prirodi `dogovora`. Koliko je Karadžićev i Daničićev učinak u

jugoslovenskom jezičkom programu bio bitan za preuzimanje i preime – novanje srpskog jezika u hrvatski svjedoči činjenica da je Vuk S. Karadžić 1861.16. rujna imenovan poča -snim građaninom Zagreba, Zastupni – štvo grada Zagreba je Karadžiću dodijelilo povelju gra -da, dok je u Knjaževini Srbiji Karadžićev pravopis i Rejčnik bio zakonom zabranjen kao program prozelitizma unijatske misije. Daničić se kasnije preselio u Zagreb, kako smo naveli, gdje je i umro radeći`Rečnik hrvatsog ili srpskog jezika`. Podsjetimo, program reforme srpskog jezika i pravopisa, pored drugih austroslavista, najaktivnije je po dužnosti sprovodio državni cenzor medijskih i književnih izdanja na slovenskom jeziku na prostoru austro – mađarske carevine Jernej Kopitar, a u saradnji sa srpskim saradni – cima – prvenstveno Savom Mrkaljom, Vukom S. Karadžićem i Đurom Daničićem.

U Kraljevini Srbiji posle uvođenja refo-  rmisanog pravpisa srpski jezik nije bio ustavno i pravopisom preimenovan i dvoimenovan, ali jeste na nadnacionalnoj međunarodnoj institucionalnoj istanci integracija, kodifikovan kao`hrvatski ili srpski`-`srpski ili hrvatski`. Kao što je danas u Srbiji ustavnom odredbom i pravo -pisom, kao folklornom filološkom for- mom, jezik Srba nazvan srpskim, dok SANU u Insitutu za srpski jezik provodi jugoslove- nski kontinuitet kodifikacije dvoimenova nog srpskog jezika,pod jednodjelnim hibridnim dvočlanim nazivom `srpsko – hrvatski`. Institut za srpski jezik SANU insistira u izradi `srpskog` rečnika na nazivu `Rečnik srpskohrvatskog narodnog i književnog jezika SANU`, zajedničkom jednoimenom jednodjelnom jugoslovenskom nazivu zajed -ničkog jezika Hrvat i Srba. Zapravo, SANU sprovodi strategiju jugosloven- skih jezičkih integracija Novosadskog sporazuma iz 1954. godine, kao krune kodifikacije jugoslovenskog jezičkog programa, kojim je određeno da se zaje- dnički jezika naziva `srpskohrvatski`ili`hrvatskosrpski`. Novosadskim sporazumom nije prihvaćen hrvatski zahtjev za kontinuitetom Daničićevog naziva `hrvatski ili srpski` jezik` nego se radilo na integrativnom izgrađivanju jugoslovenskog jezičkog jedinstva i identiteta, tj.potpunom potiranju nezavisnog srpskog jezičkog identieta

Posle Bečkog književnog dogovora, a pogotovu posle ukidanja zakonske zabrane korišćenja reformisanog srpskog jezika i pravopisa u Knjaževini Srbiji, uslijedila su u Jugoslvoenskoj akademiji i Hrvatskom saboru, kao evropskim ustanovama, proglašenja hrvatskog jezika kao nezavisnog naziva `autohtonog` jezika. Formiranjem Kraljevne Jugoslavije program proglašenja autohtonosti hrvatskog jezika je nastavljen, da bi u SFRJ sa juoslovnskim intezivnijim integracijama srpskog jezika konačno bio dovršen proces diferencijacije i kodifikacije hrvatskog jezika. Pravilo i pravo preimenovanja `zajedničkog jugoslovenskog jezika` novim nacionalnim nazivima primjenjivano je, kao i danas, na govorna područja srpskog jezika, jer je proces kulturno-religioznih evropskih integracija podrazumijevao asimilaciju pravoslavnih naroda, a novoimenovani jugoslovenski jezici su smatrani završenim procesom evroslavističkih integracija.

Prostor Crne Gore je u jugoslove- nskom jezičkom programu potpuno i posebno tretiran. Kao što su Srbi u rimokatoličkoj austroma – đarskoj carevini u Vojvodini pod prozelitskim pritiskom vjekovi -ma pisali ćirilicom i nazivali svoj jezik srpskim,a posle 80godi- na jugoslovenskog identitetskog inžinjeringa mnogi postali naci – onalno Vojvođani,pišu latiničnim pismom, a javljaju se inicijative za uvođenje vojvođanskog jezika, tako je i veliki broj Srba u Crnoj Gori pod sto -godišnjom politikom srpsko-hrvatskog jugoslovenskog jezičkog i vjerskog ekumenizma konvertirao u prolatinske Crnogorce – Montenegrine, a jezik u novu granu latinske slavistike – Montenegristiku. Zapravo, Crnogorski jezik je još jedna posledica `vukovskog` revoluciona- rnog razgrađivanja ćirilične pismenosti i jezika, a posebno jugoslovenskog vukovskog prorimo -katoličkog povinovanja hrvatsko-slovenačkoj jezičkoj politici.

PRINCIPIJELNI U JUGOSLOVENSKOJ JEZIČKOJ POLITICI

Partija na vlasti u Crnoj Gori principijelno primjenjuje jugo- slovnsku jezičku politiku prei- menovanja i višeimenovanja srp- skog jezika. U jezičkom `srpsko-crnogorskom` sukobu sre- ćemo jugoslovenske jezikoslovce i `vukovce`na obije sukobljene stra- ne. Uprošćavanje jezika i pravo -pisa, ekonimicističko tretiranje jezika i pisma, raskid sa crkvenosloven – skom pismenošću i književnošću, primjenu principa evropskih racio -nalista ekstremista(Adelung) `piši kao što govoriš`. Zato nam se nameće pitanje, u kojoj mjeri je protivljenje crnogorskom pravopisu i jeziku odbrana jugoslovenske jezičke politike, a u kojoj srpske i pravoslavne? Dijelu Srba nije bitno preimenovanje srpskog jezika i zabrana ćiriličnog pisma, već pre – naglašeno jotovanje ili dodavanje dva slova i glasa u `crnogorski` pravo – pis koja u Crnoj Gori svi Srbi koriste, kao i u Bosni i Hercegovini, i dijelu Srbije to jest u dijalektima od Užica do Knina. Sve nam to ukazuje na jugoslo  – vensku srpsko-hravatsku usmjerenost savremene srpske jezičke politike, a plemensku netrpeljivost pravoslavnih sunarodnika, na nepravaziđeni plemenski prestiž i mentalitetsku mržnju među srpskim narodom.

Kada je komitet Kongresne biblioteke iz Vašingtona poslednji put u julu 2017. odbio zahtjev biblioteke „Đurđe Crno- jević” sa Cetinja za kodifikaciju crno gorskog jezika pojedini lin- gvisti su likovali tvrdeći da je `srpskohrvatski` jezik naučna lingvistička činjenica, a `crnogorski` varijanta srpskog jezika. Relativi -zovanje naziva srpskog jezika sa hrvatskim, a zauzimanje `srpskog` stava u odnosu na plemenski pretiž sa crnogorskim govorom govori o plemenskom i politikantskom pristupu lingvistici. Na adresu crnogorskih institucija za standardizaciju crnogorskog jezika stigao je mejl Rebeke S. Gunter iz komi – teta, da je odbor u čije ime se javlja „raspravljalo više puta o crnogorskom jeziku i stav je bio da se radi o varijanti srpskog jezika koji se govori u Crnoj Gori”. Navela je i da su predložili „primjenu varijantnog koda srp-ME, osim ukoliko se ne pošalju dodatne informacije za razumevanje značaj- nih lingvističkih razlika između dva jezika.Posebni kodovi se dodjeljuju na osnovu lingvističkih razlika,a ne na osnovu političkih ili geografskih”. Rebeka Gunter je navela razuman i lingvistički logičan zaključak komiteta, ali obrazloženja Instituta za srpski jezik SANU za istrajavanje na nazivu vlastitog jezika `srpskohrvatskim` predstavljaju protivljenje zdravom razumu i programsku principijelnu podršku `crnogorskom` i svakom novom nadijevanju novog `nacionalnog` naziva `zajedničkom jeziku`.

Evroatlansko priznavanje crnogorskog jezika nastavak je latinske lingvističke misije na Balkanu, ali, evroatlanska jezička politi je prosrpska u odnosu na srpsko stogodišnje samopo- ricanje jugoslovenskom jezičkom politikom.`Među- narodno` priznavanje crnogorskog jezika se datumski i programski poklapa i sa tragičnim i fatalisti- čkim dokumentom jugoslovenske jezičke i državne politike, sa stogodišnjicom Krfske deklara- cije 1917.godine,koja je određivala i ravnopravnost naziva srpskog i hrvatskog jezika, ćiriličnog i lat- iničnog pisma u projektu jugoslovenske države, dok je srpska vojska umirala na kamenim ostrvima jon -skog mora, srpski narod trpio genocidni pogrom austro-mađarsko-hrvatsko-bugarske okupacije, a upo- treba srpskog ćiriličnog pisma i naziva jezika bila zabranjena. Naime,  naknadna NATO-naklonost američkih kulturnih ustanova u dodjeljivanju međunarodnog statusa crno – gorskom jeziku ima kontinuitet u dokumentari -stici državne doktrine fatalističkog formiranja hibridnog nacionalno-lingvističkog vavilon- skog jugoslovnskog državnog sustava – u kojem je ukinuita i srpska vojska – nazivom i sastavom.

Postoji dovoljno lingvističkog legitimiteta u stopedesetogodi- šnjoj praksi i principima jugo – slovenske jezičke politike na koju se mogu pozivati lingvisti novoi- menovanih jugoslovenskih jezika. Montenegristika još mora da uči od beogradske jugoslovenske jezi -čke škole, kao žive prakse  sprovođenja strategije Bečkog književnog dogovo- ra i Novosadskog sporazuma o preimenovanju srpskog jezika i promovisanju latinske pismenosti. Jezička jugoslovenska politika u Srbiji za razliku od hrvatske, crnogorske i bošnjačke istrajava na starijoj istorijskoj indoktrinaciji, pogrešnim polazištima pravopisa i jezičke politike koji su omogućili i omogućavaju preimenovanje srpskog jezika. Svjedoci smo i posle ratnog raspada kraljevine i socijalističke Jugoslavije fatalističke filološke odanosti kulturnih ustanova Republike Srbije jugoslovenskoj jezičkoj politici, istrajavanja u samokolonizovanju srpskog jezika i pisma, procesu relativizovanja naziva vlastitog jezika i naroda.

Autor: Ognjen Vojvodić

Izvor: ognjenvojvodic.info