Ukinuto pravo na grob

Masovna ubistva nenaoružanih zarobljenika govore da je u pitanju ratni zločin. Likvidacije nisu urađene bez naloga Tita i njegovih najbližih saradnika

Stratišta se nalaze širom Slovenije

KARDELjEVA depeša, iz Beograda, Borisu Kidriču od 25. juna 1945, u kojoj tadašnji predsjednik savezne vlade nagoveštava da će najkasnije za tri nedjelje biti raspušteni sudovi nacionalne časti i da će vojni sudovi suditi samo vojnim licima, a sve ostalo redovni sudovi, da će biti proglašena nova amnestija, i da zato nema nikakvog razloga da se bude sporo u “čišćenju”, kao što je do tada bilo, jedan je od dokaza da je za masovna ubistva zarobljenih vojnika i civila poslije Drugog svjetskog rata, odgovorna tadašnja jugoslovenska vojna i politička vlast – kaže doktor Mitja Ferenc, profesor istorije na Filozofskom fakultetu u Ljubljani.

– Izraz “čišćenje” dakako, podrazumijeva razne vrste uklanjanja protivnika. Ne samo likvidaciju, već i hapšenje i slanje na sudove. S obzirom na to da se iz depeše vidi da će se stanje normalizovati, bilo je neophodno da se to “čišćenje” što prije završi, jer će stvari uskoro krenuti normalnim putem. Ovaj dokument je prvi koji govori o tome da nije samo vojno rukovodstvo obavljalo čišćenje, u to je bilo umiješano i političko rukovodstvo. Ono što mogu na osnovu dosadašnjih istraživanja da tvrdim, jeste da su se događala masovna ubistva nenaoružanih zarobljenika, da je u pitanju zločin, ratni zločin, koji je izvršila tadašnja jugoslovenska vlast. I sigurno je da te likvidacije nisu urađene bez naloga Tita i njegovih najbližih saradnika.

Po riječima slovenačkog istoričara, lokacije na kojima leže posmrtni ostaci mogu se podijeliti na četiri cjeline. Najveća skupina tajnih grobnica su jame koje su morali iskopavati za pogubljivanje, ali i prikrivanje zločina. Takvih je prema nešto ranijim podacima (iz 2005) oko 300. Nalaze se posvuda po Sloveniji, čak i na vrlo neprimjetnim mjestima. Većinom leže u rijetkoj šumi, na šumskim proplancima ili na livadama na rubu šuma pa i na lokacijama na kojima su poslije napravili ribnjake, smetlišta, parkirališta, u voćnjacima, uz spoljni zid groblja, na obalama rijeka, uz potoke, na strmim padinama, čak i uz kapelice. Neke je grobnice otkrila priroda, druge su pronađene građevinskim iskopavanjima ili na zahtjev bliže rodbine i društava, a samo su se rijetke otvarale planski. Iznimka su grobnice njemačkih i italijanskih vojnika čija iskopavanja teku kontinuirano prema sporazumima s objema državama.

Druga cjelina skrivenih grobnica su rudarska okna i skloništa. Najpoznatije i najzloglasnije okno je Sv. Barbara kod Laškog, a najviše je žrtava u rudarskim oknima Staroga Hrastnika, gdje leže bosanski i crnogorski četnici i slovenski domobrani.

Treću cjelinu čine protivtenkovski i drugi, već iskopani jarkovi. Evidentirano ih je više od petnaest, a uprkos čestom pominjanju, djelimično su istražena dva: jarak u Teznom kod Maribora i jarak kod Celja. Poznati su još jarkovi između Brežica i Dobove, kod Mislinje i Sloven Gradeca, streljački jarak u Bistrici na Sutli… Vjerovatno najveća grobnica u Sloveniji je Tezno kod Maribora, gdje leže većinom ostaci osoba hrvatske narodnosti. Dio jarka je gradnjom auto-puta bio sistematski istražen.

TRAGANjE ZA ISTINOM

Dr Mitja Ferenc, tragajući za istinom o tragičnim događajima 1945. godine u Sloveniji, ističe da je odmah poslije dogovora partizanskih komandanata s Englezima, počelo isporučivanje odstupnika koji su se predali britanskim vojnicima na području Austrije. Po njegovim istraživanjima već 19. maja počinje vraćanje Hrvata u Jugoslaviju, odnosno Sloveniju koje je teklo u dva pravca. To je trajalo do 24. maja kada su počeli da isporučuju Srbe i Crnogorce. Prinudni povratak je trajao do 27. maja. Od 27. do 31. maja vraćani su Slovenci.

Poslednja su cjelina skrivenih grobnica kraške provalije. Jamari su u gotovo stotinu provalija pronašli posmrtne ostatke ljudi. Neke su provalije potpuno neskrivene i svaki pojedinac koji bi se spustio u njih mogao bi stati na ljudske kosti, a druge su, kako bi se prikrili tragovi, minirane. Nažalost, postoje i takve u koje je nabacano smeće koje je prekrilo posmrtne ostatke. Što se tiče statusa i narodnosti žrtava, grobnice su u Sloveniji razvrstali samo na osnovu neposrednih i posrednih usmenih izvora i literature. Ti su podaci, stoga, još uvijek orijentacioni, jer treba da uslijede iskopavanja. Tamo pak, gdje su iskopavanja i obavljena, teško je utvrditi da li su posmrtni ostaci vojnika i civila zajedno.

Dr Mitja Ferenc vjeruje da se još može pronaći poneki dokument koji bi govorio o odgovornosti onih koji su počinili zločine. Tu prije svega misli na arhive Udbe, kako bivše savezne države, tako i Slovenije i Vojno – istorijskkog instituta u Beogradu, od kojega su zatražene fascikle koje govore o “gonjenju neprijatelja” i u kojima bi mogle biti i depeše koje su s terena upućivane višim komandama. On takođe smatra da su precizno vođeni spiskovi masovnih grobnica, što je pokazalo područje Ilirske Bistrice (120 grobišta), ali i onih koji su strijeljani. A ko može eventualno, biti optužen za zločine. “Na individualnom planu to nema nikakvog značaja”, kaže Ferenc. Ne isključujući mogućnost za kolektivnu tužbu, protiv vlasti, recimo koja više ne postoji. Ili N.N. lica, kako se to popularno kaže u sudskoj praksi.

A kada su sudski procesi u pitanju treba napomenuti da je u proljeće 2005. podignuta krivična prijava protiv Mitje Ribičiča, koji je u vrijeme masovnih likvidacija u Sloveniji, bio pomoćnik šefa Ozne za Sloveniju. Optužen je za zločin u Konfinu, gdje je stradalo 88 lica. Proces nije uslijedio jer nije bilo dovoljno dokaza za ovo (ne)djelo.

– Nakon sedam decenija od kraja Drugog svjetskog rata možemo se složiti s tim da svi koji su izgubili živote u ratu, ili odmah poslije njega, imaju pravo na ime i grob, odnosno da bi uređivanje grobnica značilo vraćanje civilizacijskih normi u slovensko društvo, ali i u druga ističe dr Ferenc. – Povremeno vruće rasprave o istorijskim činjenicama, o pravim uzrocima te o posljedicama otpora i kolaboracije u Drugom svjetskom ratu, ne bi smjele uticati na konkretno i praktično rješavanje cjelovite problematike skrivenih grobnica. Takođe i iza tako često korišćene fraze da je nedostajalo političke volje još se uvijek skriva konkretna politička elita s imenima i prezimenima predsjednika vlada i njihovih ministara. Kao da nisu svjesni da i rodbini, kojoj je bilo skriveno sve to, ističe vrijeme. Ili možda upravo zbog toga?

Čekajući Antigonu, koja je istrajala na pravu na grob bez obzira na to je li vojnik pao kao pobjednik ili poraženi, ili pak izdajica, i mi Slovenci se, kao prije više hiljada ljeta rod Labdakika, još uvijek borimo s posljedicama naredbi naših poratnih Kreonta i s neostvarivanjem toga neograničenog, univerzalnog civilizacijskog prava.

Piše: Savo Gregović
Sutra: Život, greh i kajanje

Izvor: NOVOSTI

Vezane vijesti:

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine I

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine II

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine IV

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine V

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine VI

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine VII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine VIII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine IX

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine X

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XI

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XIII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XIV

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XV

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XVI

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XVII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XVIII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XIX

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XX

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XXI

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XXII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XXIII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XXIV

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XXV