Ujedinjenje ili smrt

Naredbom srpske Vrhovne komande od 31. decembra 1917. godine Bataljon Srba dobrovoljaca je rasformiran.

Među preživelim dobrovoljcima Dobrovoljačkog odreda ostalo je mišljenje da su svesno žrtvovani u najtežim borbama 1916. godine, jer su oni, a naročito njihovi oficiri, bili vojnička snaga nacionalno-revolucionarne organizacije „Ujedinjenje ili smrt”.

Mirko Grahovac, dobrovoljac u Dobrovoljačkom odredu, tvrdio je da je potpukovnik Vojin Popović dva puta komandantu Drinske divizije odbijao naređenje da izvrši juriš na Sivu stenu.

Bataljon Srba dobrovoljaca osnovan je 1916. godine od bivših dobrovoljaca crnogorske vojske iz Hercegovine i Boke, koji su se opredelili da nastave ratovanje u srpskoj vojsci. Naređenjem Štaba srpske Vrhovne komande od 29. marta 1916. godine formiran je jedan polubataljon sa dve polučete, od kojih su u jednoj polučeti bili bivši dobrovoljci Bilećkog bataljona, a u drugoj bivši dobrovoljci Gatačkog, Trebinjskog, Bokeškog i Crnogorskog bataljona. Major Lj. Borisavljević je formirao bataljon, a njegov komandant bio je pukovnik Alimpije Marjanović koji je vodio Dobrovoljački odred u borbama na Vlasini oktobra 1915. godine. Bataljon Srba dobrovoljaca zauzeo je položaje na Solunskom frontu kod Korče i učestvovao u borbama 17-27. avgusta 1916. godine. Grupa od 79 dobrovoljaca iz ovog bataljona naročito se istakla u borbama na položaju Zvezda, 17. avgusta 1916. godine, i bila pohvaljena za „protivstajanje neprijatelju 30 puta jačem i još sa artiljerijom”. Jedinica je takođe vodila borbe u periodu 12-20. septembra 1916. godine, a 19. septembra bataljon se borio prsa u prsa sa bugarskom konjicom i tog dana su „vojnici i oficiri pokazali čuda od hrabrosti, preziranje od smrti jurišavši pod najjačom artiljerijskom vatrom, boreći se sa bugarskom konjicom u mješavi.” U okviru 8. puka Dunavske divizije, Bataljon Srba dobrovoljaca borio se protiv bugarskih trupa i u periodu od 7. do 11. oktobra 1916. godine. Naročito su bile žestoke borbe na „čukama” oko sela Skočivira, gde se bataljon tukao sa bugarskim jedinicama prsa u prsa i gde je imao gubitke od oko 100 ljudi, od čega 30 poginulih.

Bataljon Srba dobrovoljaca nije imao samo vojnu funkciju. „U toku budućih daljih naših ofanzivnih operacija imaće jednovremeno sa vojnom akcijom da se rešavaju i izvesna političko-nacionalna pitanja. Za rešavanje ovih pitanja biće od velike koristi naši dobrovoljački odredi”, saopštio je ministar vojni Božidar Terzić načelniku Štaba srpske Vrhovne komande u Solunu 19. novembra 1916. godine, navodeći da je potrebno da se bataljon Srba dobrovoljaca povuče i ne upotrebljava dok ne bude vreme za njegov rad, da se ne bi suviše potrošio.
Decembra 1916. godine srpsko Ministarstvo vojno dalo je uputstva srpskoj Vrhovnoj komandi kako da se Bataljon Srba dobrovoljaca pripremi za nacionalno-političke zadatke u procesu ujedinjenja u jednu državnu celinu. Prema tim uputstvima, trebalo je za vodne oficire primiti ljude „koji su pouzdani u svakom pogledu” – iz Hercegovine i Boke, kao i iz Crne Gore, iz nikšićke i moračke nahije, Kuča i Bjelopavlića. Bataljon je trebalo postupno jačati Hercegovcima i Bokeljima „kako bi uticaj ove jedinice na njihove rodne krajeve bio što jači”, a „celokupan vaspitni rad u Bataljonu razvijati u duhu ideje nacionalnog jedinstva i uništavanja provincijalnog separatizma.” Naredbom srpske Vrhovne komande od 31. decembra 1917. godine Bataljon Srba dobrovoljaca je rasformiran, preformiran u dve čete i upućen u 1. i 2. puk Moravske divizije.

Dobrovoljački odredi na Solunskom frontu prvi su od srpskih jedinica već avgusta 1916. godine stupili u borbe sa bugarskim jedinicama. Dobrovoljački odred majora Vojina Popovića, sastavljen najvećim delom od srpskih dobrovoljaca austrougarskih državljana, posle krvavih borbi osvojio je Kajmakčalan 30. septembra 1916. godine i imao je teške gubitke prilikom juriša na Sivu stenu, 2. oktobra 1916. godine. U borbama na Gruniškom visu i Brazdastoj kosi novembra/decembra 1916. godine, odred je sveden na 450 dobrovoljaca, a u borbama na Gruniškom visu poginuo je i komandant odreda. Decembra 1916. odred je rasformiran, a vreme rasformiranja odreda podudaralo se sa hapšenjem D. Dimitrijevića Apisa, koji je optužen za pokušaj atentata na prestolonaslednika Aleksandra.

Bataljon Srba dobrovoljaca nastao je od crnogorskih dobrovoljaca iz Hercegovine i Boke koji su se opredelili da nastave rat u srpskoj vojsci. Istakao se u borbama na Solunskom frontu avgusta-oktobra 1916. godine, ali je kasnije povučen sa fronta i namenjena mu je nacionalno-politička uloga da u trenucima eventualnog ujedinjenja utiče na stanovništvo Hercegovine i Boke i istovremeno suzbija delatnost ljudi crnogorskog kralja Nikole.

Kraj

Izvor: Politika, četvrtak 22. oktobar 2015., str. 14

Vezane vijesti:

Feljton: Dobrovoljci srpske vojske (1)

Feljton: Dobrovoljci srpske vojske (2)

Feljton: Dobrovoljci srpske vojske (3)

Feljton: Dobrovoljci srpske vojske (4)

Feljton: Dobrovoljci srpske vojske (5)

Prvi svjetski rat – Jadovno 1941.