U Starom Brodu na Drini: Pomen stradalim u proljeće četrdeset druge

Krajem marta i početkom aprila  1942. godine, ustaše, pod komandom Jura Francetića, krenule su od Sarajeva u namjeri da unište srpsko stanovništvo  do rijeke Drine. Bila je to jedna od najkrvavijih ustaških ofanziva u Drugom svjetskom ratu, u kojoj je na zvjerski način umoreno hiljade  nevinih  ljudi – žena, djece i staraca.

Ovim krvavim pohodom ustaše su  imale cilj da, prije svega, pobiju što više  Srba i da učvrste vlast  NDH na istočnoj granici.  Ofanziva je počela u martu i kretala se prema Drini, potiskujući  ispred sebe desetine hiljada izbjeglica i opština Pale, Sokolac, Han Pijesak, Rogatica i Višegrad, koje su krenule  da spas nađu u Srbiji. Italijanska vojska nije dozvolila prelaz preko mosta u Višegradu, pa je  nesrećni narod bespućem  krenuo  prema Miloševićima i Starom Brodu,  gdje je doživio nezapamćen pokolj. Pobijeno je preko 6.000 civila. Najmasovnije i najmonstruoznije ubijanje desilo se 22. marta 1942. godine u Miloševićima i Starom Brodu, selima naslonjenim na  rijeku Drinu.

Preko sedam decenija se  sramotno ćutalo o ovom  strašnom zločinu. U Starom Brodu je 2008. godine podignuto spomen-obilježje u znak sjećanja na ovaj zločin, a  osvještao ga je mitropolit dabrobosanski Nikolaj. Nakon toga,  ovdje je podignuta Spomen-kapela i druga  obilježja koja  podsjećaju na  krvavo proljeće četrdeset druge.

U Spomen-kapeli na Starom Brodu, juče su sveštenici višegradske i rogatičke parohije, u prisustvu predstavnika republičkih institucija  i opština Rogatica, Pale, Sokolac, Han Pijesak i Višegrad služili parastos za 6.000 Srba, umorenih od strane pripadnika Crne legije Jura Francetića.

Nakon pomena nevino stradalim, jerej Dragan Vukotić obratio se prisutnima i podsjetio na krvave martovske i aprilske dane  četrdeset druge u Miloševićima i Starom Brodu.

– Vjerujem da ste čuli za Jadovno, Jasenovac, hercegovačke jame  i druga stratišta, a mnogi nisu znali  da je ovdje, u Miloševićima i Starom Brodu  zvjerski ubijeno preko šest hiljada Srba – žena, djece i staraca. Prema svjedočenju preživjelih, najstrašniji  pokolj desio se na današnji dan, na  praznik Mladence. Dogodilo se ono što je  ljudskom razumu nepojmljivo. Punih 70 godina se ćutalo o ovom zločinu,  nije bilo nijednog pomena, nijednog spomenika žrtvama,  a samo  stotinak metara odavde nalazi se spomen-obilježje jednom partizanu. Naša crkva je  našla načina da ovo mjesto stradanja odbrani od zaborava. Izgradili smo spomenik  ubijenim, spomen- kapelu i druge sadržaje. Danas, po prvi put, u ovom  duhovnom  zadnju  opojali smo nepojene i zaboravljene – rekao je jerej Dragan Vukotić i dodao da će
se u Spomen-kompleksu Starog Broda još mnogo toga  izgraditi u znak sjećanja na  stradalaštvo srpskog naroda.

Savjetnik ministra rada i boračko invalidske zaštite  general – potpukovnik Milan Torbica, rekao je  da  obilježavanje  stradanja  Srba u Miloševićima i Starom Brodu treba da  dobije republički značaj, umjesto regionalnog.

– Crkvene opštine i opštine Rogatice i Višegrada će predložiti Vladi Republike Srpske da manifestacija obilježavanja u ovom spomen-obilježju žrtvama ustaškog tereora u Starom Brodu uđe program obilježavanja istorijski značajnih događaja – rekao je Torbica.

On je istakao da je ovo svetilište na koje bi trebalo da dolazi omladina i uči se istoriji koja je skrivana, da zna šta se u martu i aprilu 1942. godine ovdje događalo.

Sreli smo juče u Starom Brodu i starinu Milorada Ćebića iz Brankovića, koji je  autobusom došao iz Beograda da bi se poklonio sjenima  mučenika.

– Bio sam devetogodišnjak, ali i danas se sjećam  nabujale  Drine i srpske nesreće.  Topili su se  snjegovi i padala kiša. Drina narasla od brda do brda, huči, nosi leševe ,  plutaju vodom  kose djevojačke, sve leš do leša, preko kojih si mogao da pređeš vodu. Moja porodica je imala sreću da  se čamcem prebaci na drugu stranu da se pasi od pokolja. Stric je za  prevoz Švabama  dao dukate. Oni koji su ostali bili su preklani i bačeni u rijeku.  Neki  podaci govore da  je, bježeći od ustaškog noža, u Drinu  skočilo  320 srpskih djevojaka.  Čak su se  njemački vojnici zgražavali  na  ono što su ustaše radile i, u jednom momentu, stale pred krvnike –  kazuje Milorad.

I Gojko Dragičević iz Borika bio je juče na mjestu stradanja srpske nejači.

– Moja najstarija  sestra Novka  istrgla se iz majčinog zagrljaja i  zajedno sa još tri djevojke skočila u rijeku, otiša u smrt  da bi izbjegla ustašku kamu  – kaže Gojko, koji je, iako u poznim godinama,  sa pedesetak mladih Rogatičana  došao  da se pomoli za dušu mučenika.

Načelnik opštine Rogatica Tomislav Puhalac rekao je da su Srbi ovdje dva puta ubijeni, prije 72 godine i poslije Drugog svjetskog rata, kad je istina o ovom ustaškom zločinu prikrivana od komunističkih vlasti.

Pomenu su juče prisustvovali načelnici  pet opština  – Pale, Sokolac, Rogatica, Han Pijesak i Višegrad.

Prema riječima načelnika opštine Sokolac Milovana Bjelice,  preko hiljadu srpske nejači sa podrčja sokolačke opštine smrt je našlo pod kamom Francetićevih bojovnika u Miloševićima i Starom Brodu.

– Ovo mjesto mučeništva mora da postane mjesto hodočašća, mjesto gdje će dolaziti  hiljade  ljudi na poklonjenje žrtvama ustaškog terora. Svaki rod na Romaniji  izgubio je nekog ovdje u proljeće  četrdeset druge – rekao je Bjelica.

I predsjednik Predsjedništva Boračke organizacije RS Dražen Perendija bio je na skupu u Starom Brodu.

– U minulom Odbrambeno-otadžbinskom ratu smo se  ujedinili, što nas je spasilo novog pogroma. Istorija se nije ponovila i mislim da se to neće nikad ni dogoditi. Ovaj kompleks mora dobiti nove  sadržaje, u danima sjećanja na  žrtve u Miloševićima i Starom Brodu  ovdje  se moraju naći mladi iz svih opština Sarajevsko-romanijske i Drinske regije,  da  ovdje  uče  istoriju, kako ne bi robovali zabludama, vjerovali u  istorijske  falsifikate – istakao je Perendija.

Zločin se dogodio i danas o tome svjedoče preživjeli.  Ćutanje sedam decenija je sramota  za srpski rod. Srpska pravoslavna crkva i njen narod su progovorili sjećanjima i izgrađenim spomen – obilježjima u Starom Brodu.

Bilo je i onih koji su  i u vrijeme kada je istina bila utamničena, govorili o zločinima ustaša. Jedan od njih je književnik iz Beograda Momir Krsmanović, koji je  porijeklom iz ovog prostora, koji je hrabro  svjedočio  o pokolju na  Drini četrdeset druge svojom knjigom „Teče krvava Drina“ i zbog toga bio progonjen od komunističkih vlasti. U novembru 2008. godine predstavljeno je djelo grupe autora  „Zaboravljeni zločin – Stari Brod“, koje je izdalo Srpsko sokolsko društvo „Soko“ iz Dobruna i izdavačka kuća „Dabar“.

Nadamo se da će mnogo toga što se još uvijek ne zna izaći na svjetlost dana.

Piše: V.Elez

Izvor: Opština Sokolac