TOTALNI GENOCID

Povodom objavljivanja knjige „Totalni genocid – Nezavisna država Hrvatska 1941-1945”autora Dinka Davidova

Kao istraživač koji je čitav radni vek proveo u izučavanju srpskih kulturnoistorijskih spomenika, Dinko Davidov je još pre nekoliko decenija počeo da sabira arhivske materijale i foto-dokumentaciju o srpskim sakralnim objektima (crkvama i manastirima) koje su uništile, oštetile i opljačkale ustaše na područjima Nezavisne Države Hrvatske. Kao i svaki Srbin u kojem nije zgasnulo srpsko nacionalno osećanje, a takvih danas, na našu žalost i sramotu, ima napretek, do bola dirnut razmerama ustaškog genocida kojem je teško naći sličnosti čak i sa najzloglasnijim barbarskim postupcima širom zemljine kugle, Davidov je odlučio da otrgne od zaborava ustaške zločine, da ih, koliko je to danas moguće, što više i što uverljivije, autentičnim dokazima razobliči i sve koji su spremni na zaborav, na namerno zataškavanje i umanjivanje zlodela, podseti na razmere zločina, na njihove počinioce i na ciljeve koje su zločinima želeli da postignu.

KULTUROCID Autor je odlučio da objavi ovu knjigu i zato što smatra da je uništavanje srpskih crkveno-istorijskih spomenika nedovoljno poznato, ili sasvim nepoznato, blagodareći posleratnom komunističkom diktatu o zaboravu istine. Zbog toga je, kaže on, sam pojam genocid hrvatskih ustaša i sve što taj pojam sadrži, bio osuđen na zaborav. Bila je to, naglašava autor, komunistička politička oprosnica na čijoj je osnovi negovano bratstvo i jedinstvo, ideološka podloga titoističke Jugoslavije. Rukovodstvo te Jugoslavije postaralo se, i u tome je u znatnoj meri uspelo, da obmanama sakrije istinu o genocidu ne samo u zemlji nego i u posleratnoj Evropi. Davidov naglašava da ni u jednoj oblasti porobljene Evrope u Drugom svetskom ratu nije uništeno toliko kulturnoistorijskih spomenika koliko je to učinjeno na tlu Nezavisne Države Hrvatske. Statistički iskazano, u periodu od 1941. do 1945. godine razrušeno je, spaljeno, oskrnavljeno i opljačkano više od 450 srpskih pravoslavnih hramova. U tim hramovima uništeni su monumentalni ikonostasi, hiljade ikona, veliki broj rukopisnih i unikatnih knjiga, među kojima su i knjige rođenih, venčanih i umrlih, obimna arhivska građa i veliki broj crkvenih obrednih predmeta kulturnoistorijskog značaja i lepote.

„Kulturocid“ učinjen od predstavnika naroda koji se ponosi hiljadugodišnjom kulturom izveden je po davno smišljenom planu i s jasnim ciljem. Stoga što je „plodotvorna religiozna i nacionalna misija Srpske pravoslavne crkve suštinski smetala ustaškim i klerikalnim krugovima“ Hrvatske, oni su se na nju ustremili s namerom da je unište i zatru istorijske belege srpskog postojanja. Ne birajući sredstva, odlučili su da stvore veliku, etnički i religiozno čistu rimokatoličku hrvatsku državu. S tim ciljem ustaše su se okomile na srpskopravoslavne crkvene spomenike, najuverljivije svedoke vekovne prisutnosti Srba u Slavoniji, Hrvatskoj, Dalmaciji, Bosni, Hercegovini i Sremu. U vreme postojanja ustaške države kamionima su u jasenovački logor dovoženi tovari polomljenih ikona iz porušenih srpskih crkava. Tu su, kako kaže Davidov, ikone cepane kao drva i upotrebljavane kao ogrev za zagrevanje logorskih kancelarija. Tim istim kamionima kojima su prevožene ikone, u logor su dovožene i žrtve. Tim istim sekirama, kojima su cepane ikone, mrskane su i glave žrtava.

PRIKRIVANjE Davidov podseća da je prikrivanje pravih izvršilaca genocida nad srpskim narodom i njegovim kulturnim nasleđem započelo odmah po okončanju rata. U izveštaju koji je komunistička Jugoslavija 1945. godine podnela međunarodnoj Komisiji za reparacije, u kojem je reč o broju uništenih i oštećenih pravoslavnih crkava, ikona, religioznih odora i crkvenog posuđa, nije rečeno da su taj zločin počinile Pavelićeve ustaše, već „nemački okupatori, kao i drugi fašistički okupatori“, koji su na različite načine oskrnavili „crkve i manastire pretvarajući ih u zatvore, mesta za mučenje, štale, skladišta municije i stovarišta“. Time je započeto a kasnije sistematski nastavljeno oslobađanje od krivice pravih izvršilaca zločina a odgovornost je prebačena na nemačkog okupatora. Međutim, istina je da su ustaše uništile 90 odsto srpskih istorijskih znamenitosti, a nemačke okupatorske jedinice manje od 10 odsto, i to pretežno tokom ratnih operacija u Sremu. Istine radi, Davidov naglašava da nemačka okupatorska vojska nije rušila srpske pravoslavne crkve u Srbiji, niti je italijanska vojska to činila u Dalmaciji i Crnoj Gori, a ni mađarska u okupiranoj Bačkoj. Ta varvarska nedela činile su u Evropi dvadesetog veka samo hrvatske ustaše. Pod čvrstim stegama komunističke vlasti srpska nauka o svemu tome, sve dok ta vlast nije počela da malaksava, bila je prinuđena da ćuti. Posledica ćutanja i svesnog prikrivanja istine bila je ta što je Republički zavod za zaštitu spomenika kulture Hrvatske izbegavao da ispuni profesionalnu obavezu – da prikupi podatke o uništenim i oštećenim srpskim crkvama. Shodno tome, Zavod nije preduzeo neophodne radove na konzervaciji ruševina. S tim u vezi Davidov naglašava: „U posleratnoj i sadašnjoj Hrvatskoj i te ruševine su u pojednim mestima ponovo rušene. Da ne bi ostao bilo kakav spomenik, ni bilo kakav spomen. – Živih svedoka više nema. Ruševine i svedoke trebalo je zakopati dublje u zemlju.“ Tako je prikrivena istina o velikom zločinu a istorija o monstruoznoj Nezavisnoj Državi Hrvatskoj je ulepšana.

„URED ZA RUŠENjE” Uz pomoć Eparhije gornjokarlovačke, slavonske, banjalučke i Mitropolije zagrebačke Davidov je 1984. i 1985. godine, sa jednim fotografom, obišao preko dvesta pedeset srpskih crkvenih ruševina. Nekadašnje crkve, ruševine, nalazile su se u selima i zaseocima kojih više nije bilo, ili u selima u kojima više nije bilo Srba, čiji preci su te crkve podizali. Na pojedinim usamljenim crkvištima posle rata bila je pobodena drvena krstača, kao beleg da je na tom mestu postojala crkva. Fotografije nastale 1984. i 1985. godine čine sastavni deo  knjige i one su, kako kaže Davidov, „verodostojni dokumenti o jednom tužnom, mučnom, nečasnom duhovnom i političkom stanju u nekadašnjoj Jugoslaviji, a posebno u Republici Hrvatskoj“.

Da je uništavanje srpskih crkava na tlu Nezavisne Države Hrvatske bio jedan od važnijih zadataka hrvatskih ustaša, svedoči činjenica da su oni 1941. godine osnovali „Ured za rušenje pravoslavnih crkava“. Sedište Ureda nalazilo se u Zagrebu, u Praškoj ulici br. 2, a na njegovom čelu stajao je dr Dujmović, potpukovnik i lekar iz Zagreba. Ured je funkcionisao tokom 1941. i u prvim mesecima 1942. godine. Prestao je da radi aprila 1942. Ali, zanimljivo je, a u najtešnjoj vezi s namerama da se ustaški zločin prikrije, ili, koliko je moguće više umanji, da je hrvatska „Zemaljska komisija za utvrđivanje ratnih zločina“, odmah po svršetku rata, tvrdila da ne raspolaže podacima koji se tiču „Ureda za rušenje pravoslavnih crkava“  i „da čak nije imala mogućnosti da utvrdi“ da je taj Ured i postojao. Prestanak rada „Ureda za rušenje pravoslavnih crkava“ povezan je s osnivanjem „Hrvatske pravoslavne crkve“, koja je imala zadatak da zameni Srpsku pravoslavnu crkvu i da nepriznatim Srbima pruži priliku da promene veru, a preko vere i naciju. Hrvatskom pravoslavnom crkvom ustaše su nameravale da na teritoriji NDH zatru svaki trag Srpskoj pravoslavnoj crkvi i njenim srpskim pripadnicima. Sa nekoliko fotografija Davidov je pokazao kako su izgledale crkve u Osijeku, Petrinji i Jasenovcu pre rušenja, a kako u završnoj fazi razaranja.

NOVI SREDNjI VEK Poseban odeljak knjige posvećen je pitanju prisilnog pokatoličavanja Srba i ulozi Hrvatske rimokatoličke crkve u toj mračnoj raboti. U nauci je već rečeno da nasilno preveravanje spada „u najsramnije stranice ustaškog delovanja jednog dela katoličkog klera“ i da nema sumnje da „način katoličenja u NDH predstavlja jedinstven primer novovekovnog oživljavanja srednjeg veka“, da je ono „ogromno ubijanje ljudskih savesti, koje po svom zločinačkom aspektu i metodi odgovara svim mogućim zverstvima kojima se ustaštvo poslužilo pri čišćenju NDH od Srpstva i pravoslavlja“. U svim sredinama na teritoriji NDH u prisilnom pokrštavanju Srba i „prilagođavanju pravoslavnih hramova za rimokatolički obred“ učestvovali su uz ustaške jedinice i predstavnici crkve: župnici, redovnici, fratri, kanonici ali i dekani teoloških učilišta, gvardijani i biskupi, sa znanjem i aktivnom podrškom zagrebačkog nadbiskupa dr Alojzija Stepinca. Od svih njih, kaže Davidov, najveću revnost i veliki uspeh u broju prisilno pokatoličenih pravoslavnih Srba imao je biskup đakovački i sremski Antun Akšamović. Zajedno sa svim dužnosnicima biskupskog ordinarijata, pojedinim profesorima Bogoslovskog semeništa, franjevcima iz Osijeka kao i sa najvećim brojem župnika svoje biskupije, Akšamović je preuzeo najnečasniju ulogu organizatora nasilnog i masovnog pokatoličavanja pravoslavnih Srba i pretvaranja pravoslavnih crkava u katoličke. Davidov je napisao da je Akšamoviću bio dobro poznat akt Predsedništva NDH upućen Ministarstvu unutrašnjih poslova koji je glasio: „Saopćuje Vam se, da se grčko-istočnjaci (Srbi) koji su prešli na rimokatoličku vjeru – smatraju Hrvatima te se kao takvi imadu upisivati u službenom postupku.“ Akšamović i svi oni iz Hrvatske rimokatoličke crkve koji su se uključili u preveravanje Srba ispunjavali su davnašnje zahteve Ante Starčevića, „oca domovine“, koji je napisao: „U Hrvatskoj je samo jedan politički narod: hrvatski, u Hrvatskoj se ne priznaje nikakva srpska narodnost, niti srpsko ime.“ Po svršetku rata biskup Akšamović je nastavio da obavlja svoje biskupske dužnosti, da objavljuje korizmene poslanice, u kojima se pozivao na „kršćanski moral“, i da, najzad, 1959. godine, „kada je njegove zločine prekrio veo zaborava, dobije Orden bratstva i jedinstva I reda“. S razlogom Davidov naglašava da je to bio prvorazredni cinizam i još jedan drastičan primer kako je u Titovoj Jugoslaviji negovan zaborav na počinjeni genocid i kako je vršen „oprost grehova“ počinjenih u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj.

SVEDOČENjA U nameri da genocid hrvatskih ustaša što uverljivije osvetli i razobliči, da čitaocima skrene pažnju na svu monstruoznost zločinaca, Davidov je više stranica knjige posvetio dobro poznatom pokolju Srba u glinskoj pravoslavnoj crkvi i masovnoj likvidaciji Srba iz Gline, Veljuna, Blagaja, Grabovca, Petrinje i Dvora na Uni, koji su se desili tokom maja, jula i avgusta 1941. godine.

Na osnovu elaborata Pokrajinske komisije za utvrđivanje ratnih zločina, koji nosi naslov „Zločini na kulturno-istorijskim spomenicima i predmetima“, Davidov je podrobno prikazao kako su u periodu od 1941. do 1945. godine postradali fruškogorski manastiri. Nužno je reći da pomenuti pokrajinski elaborat, koji je nastao na osnovu verodostojnih ratnih i poratnih dokumenata i izjava svedoka, nije mogao da bude publikovan zato što je Pokrajinski komitet Komunističke partije Vojvodine u Novom Sadu zaključio da bi njime mogli biti povređeni drugovi iz druge federalne jedinice, i zato „da se ne remeti bratstvo i jedinstvo“. Tako je i tom odlukom ustašama data oprosnica za sva njihova monstruozna nedela, za to što su u manastiru Hopovu spalili ikonostas Teodora Kračuna, u manastiru Rakovcu ikonostas baroknog slikara Vasilija Ostojića, u manstiru Velika Remeta ikone iz XVII i XVIII veka, u Kuveždinu ikone i zidni životopis akademskog slikara Pavla Simića, u Bešenovu deo ikonostasa akademskog slikara Stevana Aleksića, u Šišatovcu ikonostas slikara Grigorija Davidovića Opšića i što su u fruškogorskim manastirima uništili više od 300 ikona.

Potresnu istoriju o totalnom genocidu počinjenom u Pavelićevoj Nezavisnoj Državi Hrvatskoj Davidov je dopunio svedočenjima koje je Komesarijat za izbeglice i preseljenike, osnovan u Nedićevoj Srbiji tokom leta 1941. godine, dobijao od Srba izbeglica iz Hrvatske. Iz obilja građe autor je izdvojio izjave u kojima se pominje i uništavanje parohijskih crkava širom Nezavisne Države Hrvatske. Izjave su, po oceni Davidova, „zapisi o vandalskim zlodelima nad tvorevinom ljudskog duha“. To su autentična svedočanstva o duhovnom genocidu, „kada su uništavana najsvetija srpska kulturna dobra. Ali su i verodostojni zapisi o vandalima i svima onima koji su ih podržavali. Ustašama je bilo malo koncentracionih logora, malo ljudskih žrtava, nedovoljno mnogoljudnih grobnica, dubokih provalija, talasa Save, Une i Drine i njihovih pritoka, već su se bestijalno razjareni ustremili da satru i zatru srpsko istorijsko postojanje u zapadnim oblastima Balkana“.

Prateći sudbinu od ustaša razorenih i porušenih srpskih crkava i manastira, Davidov je nekoliko stranica knjige posvetio odnosu novih hrvatskih komunističkih vlasti prema oštećenim pravoslavnim hramovima. Na osnovu prvorazrednih dokumenata on je zaključio da su u periodu od 1945. do 1960, po naređenju viših hrvatskih vlasti, u mnogim gradovima kao što su: Glina, Sisak, Udbina, Vrgin Most, Gospić, Otočac, Ogulin, Korenica, zatim u selima: Divoselo, Medak, Škare, Doljani Vilićki, Donji Lapac, Vrebac i Presajica sasvim uništene crkve-ruševine. Time su nestali i tragovi ustaškog genocida. Građevinski materijal uništenih crkava iskorišćen je za gradnju zadružnih domova, hotela, seoskih birtija, trgovačkih radnji, štala za seljačke radne zadruge, ali je dodeljivan i zainteresovanim meštanima. Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve je na sve moguće načine, predstavkama, molbama i žalbama, pokušavao da spase ranjene crkve, ali je vlast bila nemilosrdna. Za Srpsku pravoslavnu crkvu u Republici Hrvatskoj nije uvažavan Zakon o pravnom položaju verskih zajednica, što nije bio slučaj sa Rimokatoličkom crkvom.

TRAGEDIJA BEZ PREMCA U završnoj reči ove knjige autor je naglasio da je srpska ratna tragedija, ispisana gubitkom crkveno-istorijskih spomenika u NDH, bila najveća u Evropi. Iako po međunarodnim uzusima genocid nikad ne zastareva, Davidov nije propustio da podseti da je u posleratnoj Jugoslaviji i Republici Hrvatskoj taj uzus osporen zato što je perfidnom politikom vlasti totalni genocid omalovažen i obesmišljen. Omalovažavanju i obesmišljavanju totalnog genocida dala je svoj doprinos i cenjena ustanova u čijim prostorijama obavljamo promociju ove knjige, kada je zabranila međunarodnu razmenu „Magnum crimen“-a akademika Viktora Novaka.

Na kraju svoje knjige, u završnoj reči, Davidov se zapitao: 1. Kada će – i da li će se ikada – istina o totalnom genocidu u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj obelodaniti u hrvatskoj istorijskoj nauci? 2. Kada će – i da li će ikada – Rimokatolička crkva u Hrvatskoj priznati satanski CRIMEN svojih crkvenih prethodnika? 3. Kada će – i da li će ikada – hrvatski političari (državnici) prihvatiti istinu o totalnom genocidu (1941-1945) ili će omogućiti da genocid i dalje „zastareva“? Dozvoljavam sebi slobodu da pred ovim cenjenim skupom, na osnovu skromnih znanja kojima raspolažem o Hrvatima, njihovim nacionalnim i državnim ciljevima i težnjama, kao i o viševekovnom odnosu prema Srbima, odgovorim da je na sva ova pitanja iluzorno očekivati bilo kakvo institucionalno priznanje Hrvatske rimokatoličke crkve i hrvatske države o počinjenom genocidu.

Privodeći kraju prikaz ove knjige akademika Davidova, nužno je reći da je bogato ilustrovana fotografijama porušenih crkava i manastira, ustaškom štampom, proglasima i dokumentima, koji se vizuelno savršeno uklapaju u ono što je napisano. Sve u svemu, knjiga akademika Davidova pravi je memento. Ona ima zadatak da nas podseti na zlo koje neopravdano sve više bledi iz našeg pamćenja. Ona treba da probudi naše uspavane savesti, da budemo oprezni u biranju prijatelja, da se ne zanosimo uverenjima da su oni koji su, maltene do juče, zbog silne mržnje vodili politiku totalnog genocida, danas spremni da nam čine neke usluge, da mogu da nas vole i da su nam prijatelji.

Piše Vasilije Đ. Krestić

Izvor: PEČAT