SVETI SRPSKI NOVOMUČENICI JASENOVAČKI MOLITE BOGA ZA NAS

I ove godine u Hramu Rođenja Svetog Jovana Krstitelja u Manastiru Jasenovac 13. septembra biće služena Sveta arhijerejska Liturgija i proslavljeni Sveti Srpski Novomučenici Jasenovački.

Da li je to dovoljan poziv svima da se sjećamo onih koji nisu zaslužili zaborav!? Redakcija našeg sajta predstavlja mali podsjetnik na obilježavanje ovog praznika.

Odmah poslije rata, u Jasenovac se vratio Lazar Radovanović, paroh jasenovački. On je od nekoliko preostalih logorskih baraka napravio parohijski dom i stan,  a prostoriju koja je ustašama služila kao garaža ili mehaničarska radionica preuredio u privremeni  „hram“.  Prvi pomen žrtvama jasenovačkoglogora desio se na hramovnoj slavi 7. jula 1946.  Od ovog momenta,  u narednomperiodu na hramovnu slavu,  Ivanjdan dolazilo je sve više ljudi,  preživjelih logoraša i potomaka žrtava. Oni su vremenom počeli da traže obnovu hrama u Jasenovcu.

I poslije osnivanja Spomen-područja Jasenovac vjernici su se okupljali u Jasenovcu, na otvorenom su služeni pomeni i parastosi, što je bio i svojevrstan protest zbog toga što i hram nije dio spomen-kompleksa, kao što je to bio slučaj u Mauthauzen ili Dahau. Čak i kada je spomenik bio izgrađen, vjernici su palili svjeće na vještačkim humkama, koje su obilježavale mjesta na kojima su se nalazili logorski objekti, i bacali ivanjdanske vjenčiće u bazene u podnožju spomenika.

Obnova hrama u Jasenovcu počela je osvještanjem kamena temeljca na Ivanjdan 1971. Izgradnja je trajala do 1984. kada je, 2. septembra osvještan hram.Osvještanje hrama je služio patrijarh srpski German i tom prilikom izgovorioone čuvene riječi „Braćo, da praštamo – moramo, jer je to jevanđelska zapovest, ali da zaboravimo –  ne možemo.“ Pravoslavna Crkva je izgradnjom hrama u Jasenovcu zaokružila kult Novomučenika Srpskih.  Određivanje datuma pomena i njihove proslave vezuje se upravo za datum obnove jasenovačkog hrama.[1]

Spomen Jasenovačkih Novomučenika se u kalendarima pojavio osamdesetih godina 20. veka i to za vreme trajanja nesrećne crkvene podele u dijaspori. U kalendarima koje je štampala tadašnja Slobodna Mitropolija iz Nove Gračanice kod Čikaga objavljivan je i praznik Jasenovačkih Mučenika. Kasnije, nakon zaceljenja te velike crkvene rane zaslugom Patrijarha Pavla, Mitropolita Irineja i drugih arhijereja, Sveti Arhijerejski Sabor SPC je doneo odluku da se u kalendarima koje štampaju naše eparhije u dijaspori može uneti i praznovati i njihov spomen. Od 2010. godine praznik Svetih Jasenovačkih Novomučenika je obavezujući za čitavu Srpsku Pravoslavnu Crkvu.

Sveti Arhijerejski Sabor SPC je 16. aprila 2010. godine donio odluku da se ubuduće spomen Svetih Novomučenika Jasenovačkih proslavlja 31. avgusta po julijanskom, odnosno 13. septembra po gregorijanskom kalendaru.[2]

Crkveno oblikovanje sjećanja na Jasenovac, jasenovačke žrtve stavljalo je u kontinuitet istorijskog postojanja srpskog naroda.[3]

Pokoljenje jedno, ispovijedam, pokoljenje sinova i kćeri matera otetih s noževa i očeva ispuzalih iz jama, pokoljenje kojem su blaženu noć iskopali sa sretnijem vidom iz očinjih jama, rodilo se iz jasenovačke Gradine, i naš prvi plač stapao se s jasenovačkim jaukom i jasenovačkim mukom. I umjesto „iskoni bje logos“ i „slovo“ i „riječ“, govorili smo „iskoni bje jauk“ i „iskoni bje muk“, i za pjesnikom iz nebića ponavljali: „Mi dolazimo iz Crnih šuma i njihova studen ostaće u nama zauvijek“, jer naš muk bješe sahranjen ispod sivih stijena bez smisla i bez značenja podignutih na polju našeg rađanja, i bjesmo pokoljenje za zaborav i očaj stvoreno, pokoljenje u kome je obraz Božiji bio zatomljen i zaćutao, i lažju bio prekriven.

Ali „ako i mater zaboravi porod svoj, ja te zaboraviti neću“ veli Gospod,[9] On koji „žižak tinjajući neće utrnuti“.I dotače se Višnji onog pokreta duše o kome govori Sveti Maksim Ispovjednik, pokreta koji se sačuvao ispod omamljujuće bajke o progresu kao iskonski ljudski dvig, praobraz one žudnje ka napretku u kojoj „Bog pregaocu daje mahove“,dvig koji zahtijeva podvig i žrtvu i koji je u korijenu Jovove  riječi „nije li čovjek na vojsci na zemlji?“ I u današnji dan pred skoro tri decenije, kad pohodiše jasenovačku Novu Golgotu i Novo Kosovo noge arhijerejske i kad se ispuni vrijeme, „kao iza sna probudi se Gospod, prenu se kao junak kad se napije vina“,i obnovismo se!

I oglednuše se močvare jasenovačke u sveopštoj krstionici, u Kineretu, jezeru Galilejskom, i Jordanu; i Ohridu, našoj slovenskoj banji krštenja i oslovesenja, na kojem smo svi prvi put Bogu rekli „Ti!“. I zablista u njima kao u gorskim očima Onaj „koji nas gleda kroza sve zvezde na nebu i sve stvari na zemlji i poznasmo jasenovačku žrtvu kao Žrtvu Golgotsku i svoje djedove i bake saraspete na Krstu Hristovome i savaskrsle Njime i s Njime u Dan nevečernji. ^[4]

U crkveno-narodnom sjećanju kod Srba kosovska tragedija doživljena je kao potvrda svetosavskog morala, a Jasenovac kao potvrda Kosovskogpredanja. Ovakvo sjećanje koje nije sterilno ni politički ograničeno ostavlja mogućnost nadgradnje jer je,  pored vjerujućih pravoslavnih Srba,  ono blisko i prihvatljivo za srpsko društvo u najširem značenju te riječi.^[5]