SUSRET SA ISTORIJOM: Četnici 28. maja 1941. napali nemačku kolonu

Zašto se u Srbiji ne obeležava dan početka antifašističke borbe?

Zakoračili smo u jul, mesec koji asocira na rat, okupaciju, kraj prve Jugoslavije. Buđenje tih podsećanja neumitno otvara i pitanja šta se zapravo dešavalo u Srbiji tog ratnog proleća i nastupajućeg ustaničkog leta.

Piše: Ivan Miladinović

Više od pola veka proslavljali smo 7. jul kao Dan ustanka, kao dan početka oružane borbe naroda u Srbiji protiv okupatora, kada su u Beloj Crkvi ubijena dvojica pripadnika žandarmerije kvislinške vlade Milana Nedića, Bogdan Lončar i Milenko Braković. Slavili smo ovaj dan i posle raspada SFR Jugoslavije, sve do 2001, kada je ukinut odlukom Vlade Srbije.

KADA su vetrovi vremena „oduvali“ sa vlasti komuniste i drugu Jugoslaviju, pojavila su se prva mišljenja da događaj od 7. jula ne zaslužuje da bude označen kao ključni datum ustanka srpskog naroda, da on, u stvari, nije bio početak oružane borbe protiv nemačkog okupatora, već samo „početak bratoubilačkog, građanskog rata među Srbima“, nagoveštaj da će se „glavna borba voditi… između Srba i Srba“. Tim pre što smo na istorijskoj sceni imali dva antiokupatorska pokreta – partizanski i četnički.

Mnogo je dokumenata, izlišno je da ih ovom prilikom citiramo, koji dokazuju da u Beloj Crkvi 7. jula 1941. nisu prvi put planule puške u Srbiji, posle neslavne kapitulacije Jugoslovenske kraljevske vojske.

Ova konstatacija otvara još jedno pitanje: zašto Srbija nema, od odluke Vlade 2001, svoj dan početka antifašističke borbe? Pogotovo ako je od te godine do danas proklamovan jasan cilj ulaska u evropsku zajednicu, koja se, inače, temelji na antifašizmu.

Ovo je prilika da pobrojimo sve ozbiljnije sukobe koji su na teritoriji Srbije vođeni protiv nemačkih vojnih formacija, ne favorizujući nijedan od njih kao dan ustanka.

NEPOSREDNO po potpisivanju bezuslovne kapitulacije Kraljevine Jugoslavije, prvi hici na okupatora ispaljeni su 21. aprila 1941. u selu Donji Dobrić u lešničkom kraju. Odeljenje jurišnog odreda jugoslovenske vojske napalo je nemačku formaciju i ubilo jednog potporučnika, a drugog potporučnika i narednika ranilo.

Grupa vojnika koja nije htela da se preda, oko 1. maja zametnula je kavgu sa jačim nemačkim odeljenjem kod Požege. Borba je bila kratka i žestoka. Brojno jači i bolje naoružani Nemci zarobili su desetoricu vojnika i odmah ih streljali,na licu mesta…

I na planini Javor, najpre sredinom maja, a potom 16. juna 1941, vođene su bitke između nemačkih poternih odeljenja i srpskih vojnika, koji se nisu vraćali kućama posle kapitulacije kako bi izbegli zarobljeništvo.

Uz ostale slučajeve otpora, neophodno je spomenuti da su se civili, seljaci, iz sela Brčnar na Kopaoniku, 5. jula 1941. godine, sa oružjem u ruci, suprotstavili albanskim žandarmima i pripadnicima jedne nemačke jedinice koja je bila stacionirana u Kosovskoj Mitrovici.

Značajno je spomenuti i da su, dva dana pre odluke Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije o podizanju opštenarodnog ustanka, a pet dana pre događaja u Beloj Crkvi, 2. jula 1941. prvi nemački vojnici pali u zarobljeništvo srpskih ustanika. U Podgorini, u šumi Jautini, zarobljeno je 14 Nemaca. „Svučeni do u gaće i košulje – poslati su u Valjevo“ – zabeležio je Vasa Kazimirović. Ovu akciju je izvela oružana grupa partizana iz Podgorine, koja je pripadala Valjevskom partizanskom odredu.

SVEDOCI smo da je kod nas poslednjih dvadesetak godina, a u svetu i mnogo ranije, objavljen popriličan broj tekstova i publikacija u kojima se dokazuje da je Dragoljub Draža Mihailović prvi koji je u Srbiji, na celom jugoslovenskom prostoru, i čak u Evropi, pobo „antifašistički barjak gerile“. Tvrdi se da je prvi počeo da stvara vojnu organizaciju i prvi počeo sa oružanim napadima na okupatorsku vojnu silu.

U tim dokazima dominiraju tri datuma – 15. april i 11. i 28. maj 1941. godine. Mihailović je 15. aprila doneo odluku da ne položi oružje i „proglasi jugoslovenske planine za svoja uporišta“. Na dan 11. maja počeo je da „sprovodi u delo tu odluku“, a 28. maja 1941. otpočeo je i oružanu borbu protiv vojne sile nemačkog okupatora u Srbiji…

Dragoslav Stranjaković, predratni profesor istorije na Beogradskom univerzitetu, poratni stradalnik kao ravnogorac i nastavnik na Bogosloviji, uspeo je da u Parizu objavi knjigu „Titov pokret i režim u Jugoslaviji 1941-’46.“, pod pseudonimom Branko Lazić. Četnički prepad na Nemce kod sela Ljuljak, za njega je ključni dokaz da je Mihailović prvi započeo oružane sukobe sa Nemcima, a ne pripadnici Titovog pokreta.

„Polazeći od činjenica, za napad na nemačku motorizovanu kolonu kod Ljuljaka na dan 28. maja 1941. može se reći sasvim pouzdano samo to da je do njega uistinu došlo. Nedeljama i nedeljama posle toga, ostaci spaljenih kamiona mogli su se videti u jarku kraj puta… Ali, takođe prema činjenicama, to nije bio, uopšte uzev, prvi napad na nemačku okupatorsku vojnu silu posle kapitulacije Jugoslovenske kraljevske vojske u aprilu 1941.“ – napisao je o ovom ratnom događaju Vasa Kazimirović.

KOMUNISTIČKA partija Jugoslavije, u međuvremenu, držala se pasivno, plašeći se reakcija iz Kominterne, da eventualnim akcijama ne ugrozi sporazum o prijateljstvu između Moskve i Berlina. Napadom Nemačke na Sovjetski Savez, menja se i njihov odnos prema okupatoru, ali ih njihova ideološka percepcija navodi na potpuno pogrešene procene ratnog razvoja događaja. Bili su uvereni da će Sovjeti najkasnije za dva meseca stići u Beograd. Na sednici CK KPJ, 22. juna u Molerovoj ulici u Beogradu, Tito naređuje da se dva puta dnevno štampa bilten o uspesima Crvene armije, a Milovanu Đilasu je naložio da organizuje grupu ljudi koja će u datom času preuzeti vlast u Beogradu. Zbog toga je njegova prvobitna ideja bila da svoj glavni štab locira u Homoljskim planinama. Izdavao je čak i direktive da se krče polja za prizemljenje sovjetskih padobranaca.

Izlazak „na teren“ članova KPJ i SKOJ, a i njihovih simpatizera, budućeg jezgra partizanskih odreda u Srbiji, počeo je posle 4. jula 1941, odnosno nakon odluke Politbiroa KPJ da se krene u oružane akcije protiv okupatorske vojske. (U samoj Srbiji pred ustanak u leto 1941, bilo je 2.500 članova KP, oko 1.000 kandidata i oko 9.400 članova SKOJ.) Do 10. avgusta 1941, u Srbiji je formiran 21 partizanski odred. U septembru, broj boraca u svim odredima iznosio je oko 14.000. U vreme Užičke republike, broj boraca je narastao na 30.000. Vrhovni štab narodnooslobodilačkih partizanskih odreda formiran je u septembru 1941, u Stolicama. Njega su u prvom času činili članovi CK KPJ, a kasnije je popunjavan i istaknutim vojnim starešinama.

U septembru 1941, oružani ustanak u Srbiji rasplamsao se poput požara, a zajedno dejstvujući, partizani i četnici zauzeli su 28. septembra Gornji Milanovac. Tom prilikom zarobljeno je 70 nemačkih vojnika. Jedna od prvih većih i značajnijih borbi partizana i četnika bila je kod Krupnja, od 2. do 4. septembra 1941. godine. O žestini bitke najbolje govori podatak da su Nemci bili primorani da pozovu i avijaciju u pomoć. Šest aviona bombardovalo je ustaničke položaje, ali im to nije pomoglo. Zarobljeno je 112 vojnika i zaplenjena je velika količina oružja i municije – 22 puškomitraljeza, 80 pušaka, sedam bacača, 200.000 metaka i 200 uniformi.

U napadu na Šabac, 21. i 22. septembra, takođe su zajedno učestvovali partizani i četnici. Po 17 četa sa svake strane. Glavni komandant i rukovodilac cele operacije bio je kapetan Dragoslav Račić, komandant Cerskog vojno-četničkog odreda.

Prvi pregovarački kontakt ustanika i nemačke okupacione vojske bio je 4. oktobra 1941. Kapetan Dragoslav Račić poslao je pismo komandiru 10. čete 699. nemačkog pešadijskog puka u Šapcu. Račić je poručio da je spreman da pusti iz zarobljeništva 40 nemačkih vojnika, ali pod uslovom da Nemci povuku svoje trupe u Šabac i obustave bombardovanje sela.

„Ukoliko vaši vojnici ne prestanu sa mučenjem i zlostavljanjem srpskog naroda, mi ćemo nastaviti borbu sa najvećom žestinom, do poslednjeg vojnika…“

Nemački kapetan Šulc je odgovorio svojim uslovima za prekid vatre: neodložno izručenje svih zarobljenih Nemaca i predaja celokupnog oružja i municije od strane četnika. Ukoliko bi to bilo prihvaćeno, oficirima i ljudstvu vojno-četničkih odreda bilo bi zagarantovano „puno oslobođenje od kazne“. Na ove uslove kapetan Račić nije pristao, i povukao se iz Mačve, u okolinu Valjeva.

Izvor: NOVOSTI