Stepinac na pogrešnoj strani istorije

Kako je moguće da nečija biografija produkuje materijal i zločinca i sveca? Da li su njegove pristalice i oponenti toliko ušančeni u svojim rovovima mišljenja da je bilo kakav dijalog bespredmetan ili ga neki čak i slave upravo zbog zločina koji mu se pripisuje? Nesporno je da je Stepinac kontakte s Pavelićem održavao dok je Jugoslavija još uvek bila u ratu sa Nemačkom. Takođe, više puta je javno u panegiričkim besedama slavio Pavelića i NDH. Nakon što je u Hrvatskoj zabranjeno ćirilično pismo i zatvorene sve škole SPC, Stepinac u svojim beleškama kao pozitivnu osobinu Pavelića ističe da u svemu ide naruku Rimokatoličkoj crkvi, kao i da neće tolerisati SPC. Vrlo brzo dolazi i do konfiskovanja imovine Karlovačke mitropolije, zabranjuje se pridev „srpski” i „sremski” u svim naseljima i menja sa „hrvatski”, Srbi pravoslavci u Zagrebu moraju da nose plave trake oko ruke, osniva se i Ured za rušenje pravoslavnih crkava, sprovode se ubistva i osnivaju logori uz druge zastrašujući zločine nad kojima su se zgražavali čak i nemački nacisti i italijanski fašisti. Stepinac je 1942. godine postavljen za vikara ustaške, domobranske i italijanske vojske, a iste godine postaje i član Hrvatskoga državnog sabora. Na otvaranju Sabora drži govor u kome ponovo slavi Pavelića: „Poglavniče! Obnova Hrvatskog sabora dokazom je vaše duboke i žive svijesti, odgovornosti, koji golemi teret želite podijeliti sa svojim suradnicima.“

S druge strane, postoje svedočenja da je Stepinac pomagao prilikom spasavanja nehrvatskog stanovništva iz ustaških logora. D. Budisavljević, austrijska heroina koja je učestvovala u spasavanju hiljada dece iz ustaških logora, u svojim beleškama, međutim, navodi da je Stepinac tek od 1943. godine počeo pružati ozbiljniju pomoć, a da se pre toga ili pravdao da ne može pomoći ili u prazno obećavao.

U prepisci s vodećim ličnostima NDH ukazivao je na stroge kazne „koje jednako pogađaju i krive i nedužne”, zatim da rasni zakoni ne bi trebalo da se odnose na pokatoličene Jevreje, kao i da bi transport u logore trebalo da bude humaniji. Dosta cinično je spominjanje „krivih i nedužnih“ u vremenu kada se progoni i ubistva sprovode zbog pripadnosti drugoj rasi, veri ili naciji, kao i problematizovanje na koga se rasni zakoni odnose, odnosno na koji se način vrši transport u logore, umesto kritike samog postojanja rasnih zakona i logora. Njegova jedina ozbiljna zamerka upućena je u prepisci Paveliću kada, nakon ubistva sedam slavonskih sveštenika, Jasenovac karakteriše kao „sramotnu ljagu za NDH“. Vrlo često se na bazi ovih činjenica pokušava iskonstruisati da je Stepinac sve vreme rovario protiv tadašnjeg ustaškog režima, kao i da mu je sam život bio ugrožen. Međutim, Stepinac je 1944. dobio odlikovanje NDH „Red za zasluge – Velered sa zviezdom“. Takođe, iako je dva puta (1970. i 1994) podnet predlog memorijalnom izraelskom centru Jad Vašem da se Stepincu zbog toga što je spasao određeni broj Jevreja dodeli nagrada ,,Pravednik među narodima”, oba predloga su odbijena, jer je za ovu nagradu potrebno da je prilikom spasavanja spasilac u opasnost dovodio sopstveni život.

U prepisci s kardinalom Maljoneom od 23. maja 1943, povodom pritužbi koje su stizale u Vatikan zbog zločina u NDH, Stepinac negira ulogu katoličke crkve u zločinima, ukazujući da je Rimokatolička crkva zapravo štitila progonjene, zločine karakteriše kao incidente neodgovornih pojedinaca, mimo znanja i u suprotnosti s voljom rukovodstva NDH. Takođe, u pismu govori o „srpskoj propagandi”, a spominje i srpska zla i to u jednom osetljivom momentu kada se Srbi u tadašnjoj NDH brutalno zatiru. U izveštaju ambasade Velike Britanije iz Beograda od 1953. godine se ističe da je Stepinac održavao „nepotrebno srdačne odnose“ s nemačkim i italijanskim okupacijskim vlastima, kao i s ustašama, kao i da nije zauzeo javan stav protiv masakra nad Srbima.

Stepinac je i pre rata Srbe i Hrvate posmatrao kao konkurentne političke subjekte u Kraljevini Jugoslaviji. Takođe, isticao je da bi trebalo da se Srbi okrenu katoličanstvu. Takvi stavovi, iako svakako ekstremni, mogu se i prihvatiti kao legitimni, sve do onog momenta kada svoje otelotvorenje nisu našli u ustaškom pokretu. Možemo reći da postoji apsolutni konsenzus, koji se ne može ustanoviti ni povodom jednog drugog istorijskog događaja, o zločinačkom karakteru nacizma i fašizma, kao jednim od najmračnijih projekata zla u svetskoj istoriji. Zločini počinjeni pod ustaškim režimom NDH najtamniji su kutovi tog projekta. Imati ulogu u tom sistemu jednostavno znači biti na pogrešnoj strani istorije. Stepinac je imao nesporan verski autoritet, a kao član parlamenta NDH bio je, iako ne ključna ličnost, nesporno i deo njenog političkog sistema.

Žrtve u NDH nisu bili samo Srbi, već i Jevreji, Romi, kao i sami Hrvati antifašisti. Veličanja Stepinca zato se ne sme svesti na sukob Srba i Hrvata, već se mora posmatrati u kontekstu univerzalnih ljudskih vrednosti prema produktima nacizma i fašizma.

*Istraživač saradnik Instituta za uporedno pravo, predsednik Udruženja za zaštitu ustavnosti i zakonitosti

Autor: Savo D. Manojlović

Izvor: POLITIKA

Vezane vijesti:

Paradigma Stepinac | Jadovno 1941.

Zurof: Stepinac ne može biti ni svetac ni heroj | Jadovno 1941.

Stepinac može da posvađa Vatikan i Rusku pravoslavnu crkvu …

„Stepinac – duhovni vođa eliminacije Srba“ | Jadovno 1941.

SPC spremila dokaze da je Stepinac podržavao genocid …

Stepinac ne može biti svetac jer je bio osnovna poluga genocida