Srbi su bili daleko najbrojniji u NOP u Hrvatskoj

Prvi hrvatski korpus je 27. jula 1943. godine imao 6.230 boraca, od kojih je Srba bilo 5.910

Politika” je nedavno objavila izjavu Kolinde Grabar Kitarović da je, srazmerno broju stanovnika, Hrvatska bila među najbrojnije zastupljenima u antifašističkom ratu među državama regiona.

Tim povodom, ovde navodim podatke o tome koliko je Srba sa prostora Hrvatske, a koliko ostalih, pa i Hrvata, učestvovalo u NOR-u. Podatke sam preuzeo iz teksta Đorđa J. Orlovića „Činjenice o brojnom stanju NOP u Hrvatskoj“, objavljenog u „Politici” 16. i 17. maja 1995, povodom feljtona Venceslava Glišića i Gojka Miljanića „Srbija u antifašističkom i narodnooslobodilačkom ratu 1941–1945“. Prema podacima koji su tada navedeni, Prvi hrvatski korpus je 27. jula 1943. godine imao 6.230 boraca, od kojih je Srba bilo 5.910, Hrvata 305, Muslimana 10, Crnogoraca četiri i Italijana jedan. Već u sledećem izveštaju (nije naveden datum), Prvi hrvatski korpus je imao 9.560 boraca, a od toga: 8.953 Srbina, 558 Hrvata i 49 ostalih. Slično je bilo i u hrvatskim partizanskim odredima. Kordunaški partizanski odred Hrvatske imao je 19. avgusta 1943. godine 756 boraca, od toga 590 Srba, 41 Hrvata itd.

Drugi hrvatski korpus osnovan je u proleće 1943, a 1. avgusta iste godine imao je 9.408 boraca, od kojih je bilo 6.639 Srba, 2.508 Hrvata, 101 Mađar, 84 Muslimana i 77 ostalih boraca.

Većnici Avnoja iz Hrvatske inicirali su 5. decembra 1942. stvaranje Zavnoha. U tu svrhu formiran je Inicijativni odbor iz sastava većnika Avnoja iz Hrvatske. U instrukciji Inicijativnog odbora okružnim komitetima KPH zatraženo je da se ovom telu dostave imena ljudi koji dolaze u obzir za sastav Zavnoha. Najpre je rečeno da to treba da budu aktivisti u NOP-u „bez obzira na raniju partijsku pripadnost i bez obzira na nacionalnost i veru“. Naknadno je, međutim, procenjeno da bi prema tim kriterijumima Srbi bili većina u budućem Zavnohu, pa su oni dopunjeni zahtevom da se „vodi računa o proporcionalnom sastavu stanovništva na određenom području“.

Krajem maja 1943. Inicijativni odbor i Glavni štab NOV i PO Hrvatske formulisali su „osnovne ciljeve i načela NOP u Hrvatskoj“. U tom dokumentu se, pored ostalog kaže: „Stojeći na stanovištu demokratskih ideja i prava na samoopredeljenje, koji će posle rata pripasti srpskom i hrvatskom narodu u Hrvatskoj, oni će biti potpuno ravnopravni.“ A u sastavu novoizabranog Zavnoha bio je 41 Srbin, ili 37 odsto, srazmerno učešću Srba u ukupnom stanovništvu Hrvatske.

O priznanju učešća Srba iz Hrvatske u NOR-u govori i odluka Zavnoha od 14. oktobra 1943, koja u tački 8 kaže: „Nema, ne smije i neće biti Hrvatske u kojoj Srbima ne bi bila zajemčena puna ravnopravnost i jednakost sa hrvatskim narodom.“

Na trećem zasedanju Zavnoha 9. maja 1945. godine, dok je rat još trajao, usvojena je Deklaracija o pravima građana demokratske Hrvatske u kojoj piše: „Hrvatski i srpski narod u Hrvatskoj potpuno su ravnopravni.“ Ova odredba iz deklaracije bila je sastavni deo svih ustava Hrvatske od 1947, pa sve do 22. 12. 1990. godine.

Autor: Vojislav Jevtimijević

Publicista

Izvor: POLITIKA