Spomenik kralja Petra u Dubrovniku

Na javnom zboru građana Dubrovnika 1922. izabran je Odbor za podizanje spomenika Oslobođenja u Dubrovniku. Zbor je poverio izradu spomenika i njegovo postavljanje Ivanu Meštroviću. Na dan Ujedinjenja, 1 decembra 1924. otkriven je Spomenik kralja Petra I Oslobodioca (veliki bareljef) uzidan u bedemima grada, nad unutrašnjim vratima od Pila. Otkrivanju spomenika prisustvovale su sve škole, sve korporacije sa zastavama, dve muzike, Konavljani, sokoli, dobrovoljci, orjunaši i gradska bratstva. Samo otkrivanje spomenika pratila je topovska paljba, počasni plotuni i zvonjava zvona sa svih crkava. Izveštač lista „Vreme“ svoj izveštaj iz Dubrovnika završio je konstatacijom: „Odavno već Dubrovnik, slavan sa svoga rodoljublja, nije video lepše nacionalne svečanosti, niti je tako spontano manifestovao svoju ljubav prema jedinstvu, kralju i državi“(1). Spomenik je predstavljao kralja Petra I ogrnutog pelerinom, na konju sa sokolom u ruci. Nad spomenikom, u jednoj maloj udubini, postavljen je kip Sv. Vlaha, zaštitnika Dubrovnika, takođe delo Meštrovića. U knjižici „Dubrovnik ilustrovani vođ kroz dubrovačku prošlost i sadašnjost“ koju je 1929. izdao Oblasni Odbor Jadranske Straže Dubrovnik istakao je istoričar Jorjo Tadić: „I tako su Dubrovčani nad ulaznim vratima svoga grada postavili dva svoja simbola i ideala: Sv. Vlaha, predstavnika starog Dubrovnika, i Kralja Petra, predstavnika ne samo općenarodnih nego i njihovih nacionalnih nastojanja i konačnih pobjeda.“(2) Prilikom otkrivanja spomenika kralju Petru Prvog decembra 1924. sokolsko društvo je učestvovalo korporativno sa svojom muzikom. Na spomenik je društvo položilo lovorov venac sa natpisom : „Neumrlom Sokolu Kralju Petru – Sokolsko Društvo Dubrovnik”. (3)

Sokoli su nastavili da proslavljaju Dan Ujedinjenja ispred spomenika kralju Petru. List ,,Dubrovnik” pisao je o pripremama za proslavu 1 decembra 1939. u Dubrovniku. Na dan Ujedinjenja održavana su u bogomoljama svečana blagodarenja za sreću naroda, koji je poslije toliko muka, napora i borbi postigao svoj cilj, svoje ujedinjenje. Udruženja Soko, Nova Jugoslavija i Dubrovačka Građanska Muzika prisustvovali su sa svojim zastavama i sa svim svojim članovima blagodarenjima. Nakon blagodarenja pomenuta udruženja, predvođena muzikom, zajedno sa rodoljubivim građanstvom išla su ,,između vrata od Pila”, i tu polagala vijence na spomen-ploče podignite onima koji su svoj život žrtvovali za slobodu i ujedinjenje. Posle toga održavala se u Sokolani svečana sjednica. Uveče Dubrovačka Građanska Muzika obilazila je grad te je tom prilikom priređivana bakljada. Sokolsko društvo u Dubrovniku priređivalo je 2 decembra svečanu akademiju. (4) Društvo „Nova Jugoslavija” je 1938. osvetlila svoj novi barjak. „…Predvođeni sa tri muzike i zastavom „Nove Jugoslavije ” iz Sokolane se je formirala jedna uprav impozantna povorka omladine, njoj se je pridružilo i nekoliko naših nacionalnih veterana …vratiše se da se poklone spomeniku kralja Petra… . i spomen-ploči naših dubrovačkih omladinaca, koji su svoj mladi život žrtvovali za slobodnu Jugoslaviju. …a gđica Veselinka Samardžića izrekla je divan govor, u kome je i ovo rečeno : „ …. Dolazimo i pred ploču koja nas potsijeća na naše predratne drugove, koji su se žrtvovali i koji nam služe za primjer kako se radi i stvara, čuva i trpi za najsvetije ciljeve Naroda i Otadžbine.” ”(5)

Posle stvaranja Banovine Hrvatske 1939. vlasti Banovine nastojale su da onemoguće proslave Dana Ujedinjenja. Dubrovčani su proslavili Dan Ujedinjenja, 1 decembar 1939. i pored svih tehničkih smetnji vlasti HSS u Dubrovniku. Grad i predgrađe bili su iskićeni zastavama. Na blagodarenja u crkvama bilo je brojno građanstvo uz prisustvo vojnih i civilnih vlasti. Za vreme blagodarenja pred katoličkom katedralom i pravoslavnom crkvom bila je postrojena vojska i članovi Nove Jugoslavije. Sokolska muzika predvodila je i jedne i druge. Posle blagodarenja održana je u sokolani svečana sjednica, i novi članovi su položili svečanu zakletvu. Posle svečane sjednice uprkos tehničkim smetnjama koje su imale svrhu da ometu svaki vanjski znak manifestacije, formirana je povorka Dubrovčana predvođena sokolskom muzikom. Pred povorkom su nošena četiri vijenca, koja su položena na spomen-ploče u vratima od Pila. Povorku su sačinjavali članovi sokola sa svojom zastavom, članovi Nove Jugoslavije sa barjakom, te mnoštvo dubrovčana, koji se zatekoše na ulici, jer je većina njih mislila da zbog tehničkih smetnji neće biti nikakve javne manifestacije. U povorci je uzelo učešća preko 2.000 građana. Povorka se zaustavila u vratima od Pila, gdje su na reljef-spomenik Kralja Petra i spomen ploče dubrovčana, palih za oslobođenje položeni lovorovi vijenci. Predsjednik Nove Jugoslavije, kap. Niko Papa održao je vatren govor upućen omladini, koja je baš tog dana u Dubrovniku pokazala i svojim brojem i svojom odlučnošću, da ne postoji tehničkih smetnji kada hoće javno da se izrazi ljubav prema narodu i državi. U listu „Dubrovnik” istaknuto je: „Naša dična omladina zaslužuje ovom prilikom ne samo priznanje već najveću pohvalu.” Nakon govora kap. Pape kliknulo se je po tri puta Slava kralju Ujedinitelju i Živio mladom kralju Petru II i Jugoslaviji. Posle toga povorka je prošla u potpunom redu preko place kralja Petra do u Sokolanu (Sponza). Na placi kralja Petra povorka je odala počast zastavama. U komentaru lista ,,Dubrovnik” istaknuto je : ,,… da u ,Dubrovniku – kraj svih zala – još se u punoj snazi održava duh ljubavi prema Kralju i Otadžbini, da mu taj duh nijesu mogle da umanje ni novo povučene granice koje su ga bacile u jedan neizdrživ i neprirodan položaj u političkom i privrednom pravcu.” (6) Pritisak vlasti HSS je bio sve veći. Povodom proslave Dana Ujedinjenja list je pisao : „zabranjuje im se da polože vijenac na spomenik našeg Osloboditelja, …Kralja Petra; zabranjuje se da položi vijenac na spomen-ploče uzidane na čast palih boraca za slobodu iz Dubrovnika”. Skromna proslava Dana Ujedinjenja u Dubrovniku 1. decembra 1940, ograničena je na svečanost priređenu u Sokolani. (7)

Posle Aprilskog rata 1941. Dubrovnik je bio dodeljen NDH. Ustaše su skinule ploče posvećene streljanim sokolima i Srpskoj vojsci koja je 13.11.1918. oslobodila Dubrovnik. Aprila 1941. spomen ploču palim dobrovoljcima ustaška trojka zalila je crnim mastilom, skinula, razbila i prenela kroz grad. Razbijene ploče ustaše su koristile za popravku pločnika. Italijanski komandanti naredili su da se Meštrovićev spomenik (reljef) kralja Petra I brižno skine i stručno upakuje. (8)

Saša Nedeljković član Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Srbije

Napomene :

1. Uglješa Rajčević, „Zatirano i zatrto“, str. 151, Novi Sad , 2001
2. Jorjo Tadić, „Dubrovnik ilustrovani vođ kroz dubrovačku prošlost i sadašnjost“, str. 29–31, Izdanje „Jadranske Straže“, Obl. Odbor–Dubrovnik, Štamparija „Jadran“–Dubrovnik. 1929;
3. “Spomenica 25. godina sokolskog rada u Dubrovniku”, Sokolsko društvo Dubrovnik, Dubrovnik, 1929, str. 66, 67;
4. „1 decembra”, „Dubrovnik”, Dubrovnik, 2 decembra 1939, br. 48, str. 4;
5. „Naša omladina”, „Dubrovnik” , 20 novembra 1937, br.43,str.2; „Svečanost razvijanja barjaka Nove Jugoslavije”, „Dubrovnik”, 15 januara 1938, br.2, str.3-4; O.N.O. „Nova Jugoslavija”, 29 Januara 1938, „Dubrovnik”, Dubrovnik, br. 4, str. 4;
6. „Proslava 1 decembra”, „Dubrovnik”, Dubrovnik, 9 decembar 1939, br. 49, str.4; „Sokolstvo u Banovini Hrvatskoj je oduševljeno proslavilo Dan Ujedinjenja”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 15 decembar 1939, br. 50, str. 2;
7. „Proslava Dana Ujedinjenja u Dubrovniku”, „Dubrovnik”, Kotor-Dubrovnik, 7 decembra 1940, Bokeška štamparija (D.J.Čelanović) br.48, str. 4;
8. Mato Jakšić, „Dubrovnik 1941”, 32-33; Milan Ž. Živanović, „Dubrovnik u borbi za Ujedinjenje”, Beograd 1962, str.97;

Vezane vijesti:

SRPSKI SOKOLI U PEĆI

SOKOLI NA KORČULI

SOKOLI U BETINI KOD ŠIBENIKA

SOKOLI I MLADA BOSNA