Saša Nedeljković: Vidovdanski Slet Sokolske župe Sarajevo 1934.

Sokolska župa Sarajevo priredila je 1934. slet na Vidovdan, povodom 25-godišnjice postojanja. (1)

Na radiostanici Beograd održano je predavanje pod nazivom „Nacionalno-istorijski značaj Vidovdanskog sleta 1934”. U predavanju je istaknuto : „Pokrajinski slet koji se održaje u Sarajevu na Vidovdan 1934 priređuje se kao spomen dvadesetogodišnjice historijskog Vidovdana 1914, kada je u Sarajevu započela zadnja faza u ispolinskoj borbi našega naroda za svoje ujedinjenje i oslobođenje i dvadesetpetogodišnjice osnivanja prve sokolske organizacije za Bosnu i Hercegovinu : Srpske Sokolske župe Bosansko-Hercegovačke.

… Dotle su postojala društva pod imenima : Obilić, Dušan Silni i Srpski Soko. Od godine 1909 stvara se ne samo jedinstveno ime „Srpski Soko”, nego se sistematski provodi unutrašnja i tehnička organizacija Sokola Bosne i Hercegovine. … U septembru te iste godine prilikom proslave desetgodišnjice društva „Prosvjete” u Sarajevu, Sokoli čine ne samo veoma značajan nego i najinteresantniji dio programa proslave. Tu prvi put istupaju zajedno sa Pobratimima i seoskim Sokolima iz Mostara i Bos. Gradiške, koji svojim disciplinovanim istupom izazivaju opšte oduševljenje.”

Program predsletskih i sletskih svečanosti bio je : 2 juna 1934. utakmice srednjoškolske omladine. U veče je bio polazak štafete iz Sarajeva za Topolu i večernja akademija u prostorijama Sokolskog društva Sarajevo. 3 juna 1934. povorka srednjoškolske omladine. Javni nastup srednjoškolske omladine.
9 i 10 juna 1934. utakmice Sokolske župe Sarajevo. 16 juna 1934. utakmice Sokolskog naraštaja, dece i vojske. U veče Večernja akademija . 17 juna 1934. Svečana povorka sokolskog naraštaja, dece i vojske. Javni nastup naraštaja, dece i vojske.

Sletski dani : 27 juna 1934. Otvaranje sokolske izložbe, međužupske utakmice u lakoj atletici. U veče razne sokolske priredbe. 28 juna 1934. Svečana sednica. Prvi javni nastup. U veče Svečana akademija na sletištu i ostale priredbe. 29 juna 1934. Svečana povorka, javni nastupi. U veče razne sokolske priredbe. 30 juna 1934. Izleti i razlaz; Na ideju da se organizuje II pokrajinski slet u Sarajevu 1934. na Vidovdan došlo je na sednici Uprave Sokolske župe Sarajevo 22 12. 1932. Tehnički odbor je na sednici 29 12.1932. izrazio mišljenje da bi prethodno trebalo održati niz prednjačkih tečajeva u kojima bi se osposobio kadar prednjaka koji bi bio sposoban da uvježba po jedinicama propisane vežbe.

Savez Sokolola nije mogao da potpomogne u tehničkom delu posla oko sleta. Posle održavanja Savezne skupštine župa je krenula na posao. Formirani su Sletski odbor i osjeci odbora : finansijski, tehnički, građevinarski, zdravstveni, saobraćajni, stambeni, prehrambeni, izletni, propagandni, izložbeni, odsek za Spomenicu, odbor za doček, … . Formiran je Širi sletski odbor u koji su ušli predstavnici obaveznih župa Mostar, Cetinje, Užice, Kragujevac, Tuzla i Banjaluka, predstavnici SSKJ, Drinske banovine i Opštine grada Sarajeva. Održano je 40 sednica odbora.

Za učesnike sleta bile su zauzete sve škole, jedna kasarna i nekoliko privatnih objekata, a organizovano je i privatno stanovanje. Saobraćajni odsek angažovao je sve raspoložive vagone, uključujući teretne. Pred slet izdavan je sletski vesnik „Slet u Sarajevu”. Sem štampe koja je bila naklonjena sokolima, na beogradskoj radio-stanici održano je nekoliko predavanja. Uz slet priređena je izložba koja je prikazivala rad i razvoj Sokolstva pre Prvog svetskog rata u bosansko-hercegovačkim župama, kao i stanje sokolstva 1934. Uz pomoć župa Mostar, Banja Luka i Tuzla bili su izloženi predmeti iz predratnog doba. Izložba je bila priređena u prostorijama gradske vijećnice. Svi za izložbu pozajmljeni predmeti bili su vraćeni.

U redarstvenom odseku bilo je 320 redara, iz svih društava i četa sa teritorije župe Sarajevo. Odsek za izlete radio je zajedno sa društvom Putnik, gdje je bila smeštena kancelarija izletnog odseka i gde su se davale sve informacije. Odbor za doček je upućivao učesnike u nastanbe. Odsek za Spomenicu počeo je sa radom u decembru 1933. Od 3.000 komada prve Spomenice polovina nije prodana. Sletska kancelarija bila je smeštena u jednoj maloj sobici, u kojoj je bilo smešteno Sokolsko društvo Sarajevo-Matica. (2)

U Izveštaju za 5 redovnu glavnu skupštinu Saveza sokola Kraljevine Jugoslavije u Beogradu 12 maja 1935. istaknuto je : „Početkom juna kao prve započele su sokolske priredbe pokrajinskog sleta u Sarajevu, a sa štafetom iz Sarajeva na Oplenac, kamo su doneli Sokoli baklju zahvalnosti, koja je upalila večnu luč nad grobom kralja Petra I. Zahvalno Sokolstvo tim aktom iskazalo je večno poštovanje i duboku zahvalnost kralju, koji se borio puškom u ruci za slobodu naroda. Sa kresom i gubom iz ćorkovačke planine, gdje je četovao Petar Mrkonjić, izazvali su iskru koja je upalila baklju i koja je projurila put u dužini od 355 kilometara za 17 časova i 35 minuta do groba kralja.” (3)

Put štafete vodio je iz Sarajeva preko Rogatice, Višegrada, Užica, Čačka i Kragujevca na Oplenac. Ranije je put prešla komisija Načelstva sokolske župe Sarajevo te se putem sastajala sa načelnicima župa Užice i Kragujevac. Došli su u vezu sa svim načelnicima pojedinih okružja, društava i seoskih četa, sa kojima je detaljno utvrđena trasa štafete kao i deonice pojedinih jedinica. Težina štafete nije bila u dužini puta, koliko u terenima preko kojih je put vodio. Visinske razlike bile su velike, a krajevi nenastanjeni.

Put se iz Sarajeva penjao i dostigao svoju najveću visinu na Romaniji (preko 1.350 m), sa koje se spuštao na Glasinačku visoravan (preko 800 m) i u Rogaticu. Ponovo je počinjao uspon preko Semeć planine (1284 m), koji se u strmom padu, spuštao u Višegrad (344m) a iz Višegrada do Šargana (900 m), odakle u blagom padu , spuštao u Užice (411 m). Od Užica je bila većinom ravnica sa dobrim putevima. Prvi deo štafete išao je po noći i kroz šumovite predele. Ceo put bio je podeljen u tri dela, i to od Sarajeva do Semeća oko 100 km, spadalo je župi Sarajevo, od Semeća do Čačka oko 155 km, spadalo je župi Užice, a od Čačka do Oplenca oko 100 km, pripadalo je župi Kragujevac. Učestvovalo je 1.700 trkača. Na stadionu u Sarajevu bila je upaljena 2 juna 1934. u veče, kremenom na mangalu vatra, na drvima iz Ćorkovačke planine, gdje je četovao Petar Mrkonjić.

Prisustvovali su mnogi nacionalni borci i sokoli, među kojima Vasilj Grđić, Čeda Milić, Stoja Kašiković – svi osuđeni na smrt u veleizdajničkom procesu, dobrovoljci Fehim Musakadić i Ilija Nikolić, … .Na stadioni su bili prisutni sokoli, vojne i civilne vlasti, brojna kulturna i nacionalna društva kao i mnoštvo naroda. U 19 sati, muzika je zasvirala molitvu. Posle molitve govorio je starešina župe Sarajevo Voja Besarović. U svom govoru istakao je : „U ovom svečanom času kada počinju veliki sletski dani, mi Sokoli…. ponesemo iz istorijskog Sarajeva, plamenu zublju zahvalnosti do naše svetinje Topole i da ovom zubljom tamo zapalimo vječnu vatru, koja će goreti nad grobnicom Velikog Kralja Oslobodioca, koji je, uz besprimjerne napore i ogromne žrtve cijele naše nacije, ostvario našu zavjetnu misao. On je ispunio vjekovni san naših rodoljuba, oslobodio podjarmljene dijelove našega naroda i ujedinio ih s braćom iz slobodne Kraljevine Srbije i Crne Gore u veliku, moćnu i nedjeljivu Kraljevinu Jugoslaviju.

Još prije nego je stigao u Beograd, pri prolazu iz Ženeve kroz Beč, u maju 1903 godine, dočekali smo Ga u Beču mi, tadašnja školska omladina…. i pozdravilali Ga kao prvog jugoslovenskog Kralja. On je sa osmjehom na licu odobrio taj naš pozdrav. … Ovu zublju zahvalnosti nose sokoli kao najdostojniji, jer su u najtežim prilikama, pod neprijateljskim jarmom, uvijek smjelo nosili sokolsku zastavu, i u časovima stradanja i proganjanja našega naroda na njima se prvim iskalio neprijateljski bijes i gnjev. Oni su sa zanosom davali svoje živote za spas otadžbine i nama ostavili u amanet kako se umire za svoje ideale”.

Masa sveta u Sarajevu okupila se da vidi prolazak štafete. Sve kuće, od najveće do najmanje, bile su osvetljene.

Muslimansko Sarajevo prekrilo je prostor od Principovog mosta do Šabanove kafane na Bendbaši. Hurijetova muzika svirala je pred vijećnicom pored marševa i orijentalne motive. Muzika „Jadranske Straže” prošla je Kralja Petra ulicom i zauzela mesto na Principovom mostu. Pucanjem prvog topa sa Žute tabije oglašen je početak svečanosti na sletištu i ceremonija paljenja zublje. U „Spomenici “isticalo se : „Na teritoriju sarajevske Sokolske župe za štafetu je vladalo toliko interesovanje da se nije moglo udovoljiti želji svih Sokola ni onda kada je određeno, da se trči u kratkim rastojanjima od 50 metara. Mladići su se otimali da im bude dozvoljeno da sačekaju i prihvate zublju. Od Buloga do mokrog, u noći … zapaljeno je nebrojeno vatara koje su osvjetljavale put trkačima.

Sokoli iz društva Pale dočekali su baklju u Mokrom; … starac sveštenik br. Simo Begović prihvatio zublju i u brzom lijetu predao je stareješini društva Pale. Na Palama zublju zahvalnosti prihvatile su Sokolice. … Jedan nas ustavlja, Paljanin, i sav sretan kliče : „Moja će luča otići na Oslobodiočev grob!” … Dvojica trkača trčala su u Mokrom držeći zajedničku baklju, skoro zagrljeni, jer to je bio jedini način da i jedan i drugi učestvuju u štafeti.” (4)

Zubljom zahvalnosti bilo je zapaljeno kandilo nad grobom kralja Petra Prvog Oslobodioca. Svečanost u Sarajevu je počela 2. juna 1934. u 19 časova, kada je zapaljen plamen na štafeti. Prvi nosilac štafete bio je Hajrudin Ćurić. Štafetu je nosilo 1.720 članova sokola. Na Oplencu štafetu je dočekao pukovnik Pavlović, zastupnik kralja Aleksandra, a kandilo je zapalio starešina Sokolske župe Mostar. (5)

Sokoli Čačka štafetu su dočekali 3.juna 1934. u Ovčar Banji. Po jedan član društva bio je raspoređen na svakom kilometru puta, a postojala je rezerva koja je trebala da ih zameni. Organizaciju su izvela društva iz Sarajeva, Užica i Čačka. (6) Veliku podršku štafeti dala je Srpska pravoslavna crkva. (7)

Utakmice Sokolske župe Sarajevo bile su 9 i 10 juna 1934. Dan sokolskog naraštaja i vojske bio je 17 juna 1934. Na stadionu je formirana povorka koja je uz pratnju sokolskih muzika, išla kroz grad do gradske opštine. Posle podne održan je javni čas na kome je učestvovalo 5.000 sokolske omladine. Nastupila su ženska deca sa prostim vežbama. Seoska deca a naročito muslimanska iz Hrasnice nastupala su u narodnoj nošnji.

Po prvi put u Slovenskom Sokolstvu, u okviru ostalih priredbi II Pokrajinskog sleta u Sarajevu, priređen je 27 juna 1934. muzički festival. Takmičenja je vodio muzički referent Prosvjetnog odbora Saveza SKJ Svetolik Pašćan. Takmičenja sokolskih muzika i fanfara bila su u Narodnom pozorištu, tamburaških zborova u Jevrejskom domu, a guslara u Domu sarajevskog pevačkog društva „Sloga”. Od guslara Milovan Tomanović, iz Lijeve Rijeke, župa Cetinje, prvo mesto, prva nagrada; Miloš Lubura, Kasindo, župa Sarajevo, drugo mesto, druga nagrada; Lazar Kubura, Kasindo, župa Sarajevo, treće mesto, treća nagrada; Milorad Pavličević, Topola, župa Beograd, četvrto mesto; Mirko Čerčez, Donje Selo župa Mostar, peto mesto i Rade Samardžić, župa Sarajevo, šesto mesto.

Sokolska izložba bila je priređena u auli Gradske opštine. Na sredini aule bila je šestokraka piramida na stepenicama, u čijem centru su bile zastave svih sokolskih jedinica koje su učestvovale na sletu. Uz sokolsku izložbu bile su priključene izložba Saveza Trezvenosti i izložba Higijenskog zavoda u Sarajevu.
Obe izložbe su nadopunile sokolsku izložbu. U prisustvu predstavnika vojnih i civilnih vlasti, Gradske opštine, sokolskih organizacija, predstavnika Trezvenosti i drugih kulturnih i nacionalnih ustanova, prvi je govorio prosvetar Saveza Sokola dr. Vlada Belajčić.

Za njim je govorio predstavnik M.D. „Trezvenosti” dr. Mehmedagić o značaju antialkoholne izložbe. Pošto je sokolska muzika iz Niša svirala himnu svečanost je otvorena govorom pomoćnika bana dr. Hadžiomerovića. Delegati župa i društava kao i predstavnici vojnih i civilnih vlasti krenuli su na prvi sprat da razgledaju sokolsku izložbu prolazeći kroz špalire sokola na stepanicama. Izložba je prikazivala razvoj sokolstva u Bosni i Hercegovini u slikama, spisima, zapisnicima, pismima i drugim aktima, od početka do 1934.

Izloženo je bilo pismo Veljka Čubrilovića sestri iz Beograda, u kome se govorilo o radu omladine na oslobođenju. Pismo je bilo datirano 3 mart 1908. Spomenica dra Voje Besarovića, sa fotografijama iz doba tamnovanja. Grančica lipe slobode , koja je zasađena na grob Gavrila Principa. Lipa je bila dar češkog Sokolskog društva u Terezinu, našem sokolu. Bila je i zastava Srpskog Sokola koju su seljaci sela Korita, nevesinjskog sreza, da bi je sačuvali zakopali u zemlju. Selo je od vojske bilo opustošeno, kuće popaljene, stanovnici poubijani, ali zastava je sačuvana. Nakon oslobođenja iskopali su je da ponovo zaleprša sa ostalim narodnim zastavama.

Glavni sletski dani počeli su „Slovenskim večerom”, 27 juna 1934. uveče u Oficirskom domu. Program je počeo pošto je muzika svirala „Hej Sloveni”. U prvoj tački nastupilo je 10 ruskih sokolica iz Novog Sada u „Bojarskom plesu” U drugoj tačci nastupilo je 8 članica Sokolskog društva Zagreb IV u „Ritam i pokret”, pod vođstvom Milana Jankovića. U trećoj tačci nastupilo je 12 naraštajki Sokolskog društva Mostar. Izvele su sastav „Kupalo”. Pod tim imenom bile su kod starih Slovena poznate devojačke igre, koje su izvođene u vreme nastupa leta, između Đurđevdana i Ivandana, u najstarije doba na šumskim čistinama, a kasnije na seoskim guvnima. Tim igrama slavila se letnja kulminacija sunca, mladosti i bujne prirode. Posle njih nastupilo je 6 članica Sokolskog društva Beograd-Matica. Izvele su „Anitrinu igru” uz muziku od Griga. Pod vođstvom Milana Jankovića 8 članica i 9 članova Sokolskog društva Zagreb IV izvelo je sastav „Pjesma i rad”. Guslar Ivan Tomović iz Lijeve Rijeke, župa Cetinje, pevao je uz gusle pesmu „Starac Vujadin”. U sedmoj tačci 5 članica i 5 članova ruskog Sokola iz Beograda izvelo je rusku seljačku stilizovanu igru. Na kraju tamburaški zbor iz Subotice, koji je na muzičkom takmičenju dobio prvu nagradu, svirao je jednu kompoziciju. (8)

U Narodnom kazalištu na Trgu kralja Aleksandra u Zagrebu održana je 3 avgusta 1934. uveče svečana muzička akademija na kojoj su nastupili sokolski pobednički horovi u pevačkim takmičenjima, kao i pobednički tamburaški zborovi i muzike sa muzičkih takmičenja održanih na sletu u Sarajevu 1934. Nastupila je fanfara Sokolskog društva Vinkovci, koja je osvojila II nagradu (I kategorija) na sletu u Sarajevu 1934. (9)

U Narodnom pozorištu održana je glavna proslava 25 godišnjice župe Sarajevo. U svom govoru starešina župe istakao je Srpski soko u Sarajevu na čelu sa Vojislavom Besarovićem u julu 1909. pozvao je tadašnja srpska gimnastička društva na sastanak, odazvali su se društva Mostar, Trebinje, Banja Luka, Prijedor i Bosanska Gradiška. Izostala su društva Tuzla i Brčko.

Sletski odbor zabranio je upotrebu alkohola na sletu. Svečana sokolska povorka kretala se 29 juna 1934. Kao završetak sleta održana je druga javna vežba. Uveče bio je na sletištu priređen vatromet uz sokolsko i narodno veselje. (10)

Saša Nedeljković
član Naučnog društva za zdravstvenu istoriju Srbije

Napomene :

1.      „Izveštaji za 5 redovnu glavnu skupštinu Saveza sokola Kraljevine Jugoslavije u Beogradu 12 maja 1935″, str. XLVII;

2.      „Vidovdanski slet u Sarajevu 1934, Spomenica II deo”, str. 5,6,7, 8,9,10,11,12;

3.      „Izveštaji za 5 redovnu glavnu skupštinu Saveza sokola Kraljevine Jugoslavije u Beogradu 12 maja 1935″, str. XLVII;

4.      „Vidovdanski slet u Sarajevu 1934, Spomenica II deo”, str. 14,15,18,19, 23, 24;

5.      Miloš Timotijević, „Sokoli Čačka 1910-1941.” , Čačak, 2006, str. 47;

6.      Miloš Timotijević, „Sokoli Čačka 1910-1941.” , Čačak, 2006, str. 144;

7.      Miloš Timotijević, „Sokoli Čačka 1910-1941.” , Čačak, 2006, str. 145;

8.      „Vidovdanski slet u Sarajevu 1934, Spomenica II deo”, str.  38, 40, 42, 43;

9.      „Svečana akademija pobedničkih sokolskih zborova i glazbi u Narodnom kazalištu”, „Sokolski Glasnik”, Ljubljana, 14 avgust 1934, br. 33-34, str. 4,5;

10.  „Vidovdanski slet u Sarajevu 1934, Spomenica II deo”, str.  45, 54, 58;

Autor: SAŠA NEDELjKOVIĆ