Sabornost nam je danas preko potrebna

Zadatak svakog intelektualca je da svedoči o istoriji, ne sa pozicija samoporicanja i tobožnjeg kriticizma, već sa ogromnim poštovanjem prema originalnoj dvovekovnoj tradiciji

Doktor Dragoljub V. Danilović je profesor istorije u Gimnaziji u Kraljevu i pedagoški savetnik. Doktorsku disertaciju Žička eparhija u srednjem veku odbranio je 2015. na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Do sada se, osim profesionalne karijere kao profesor istorije i veroučitelj, bavio i objavljivanjem stručnih i naučnih radova, pretežno iz srpske srednjovekovne istorije.

Povod za naš razgovor za „Politiku” je specijalni dodatak „Država i crkva u doba Nemanjića”, koji sutra poklanjamo našim čitaocima.

Šta je državotvorni projekat Stefana Nemanje?

Veliki raški župan Stefan Nemanja postavio je temelje međunarodnom priznanju države i crkve u okviru svih zemalja u kojima su živeli Srbi. Ličnim primerom kojim je pokazao požrtvovanje, poznato pod imenom Svetosimeonovski zavet, Stefan Nemanja je delovao i kao vladar, ali i kao ponizni vazal cara Manojla Komnina. Darom zadužbinarstva gradio je hramove da bi se u njima služila liturgija i da bi se srpski narod priveo hrišćanskoj veri, a državničkom mudrošću ostavio je iza sebe dostojne naslednike koji su 1217, 1219. i 1221. godine izgradili respektabilnu državu i crkvu. Stefan Nemanja je postavio obrazac vladarskog služenja državi i narodu.

Kako je Sveti Sava stekao i očuvao samostalnost Srpske crkve?

Kao i svaki monah prilikom zamonašenja, tako je i Sveti Sava položio zavet poslušanja i poštovao ga tokom svog ovozemaljskog života. Blagodareći izuzetnim organizatorskim sposobnostima, monah, arhimandrit i arhiepiskop Sava promišljao je i donosio dalekosežne odluke. Ako su odlazak u Svetu Goru i monaški postrig u ruskom manastiru Svetog Pantelejmona, 1191. godine, predstavljali početak duhovnog uzrastanja i preobražaja ličnosti Save Nemanjića, onda je osnivanjem Hilandara kao samostalnog srpskog manastira, 1198. godine, postavljen temelj duhovnog sazrevanja Srpske crkve i njenog postepenog uvođenja u zajednicu pravoslavnih, pomesnih crkava. Te 1198. godine u manastiru Hilandar pripremani su budući episkopi i arhijereji, a nakon bratskog pomirenja Vukana i Stefana 1206. godine postavljeni temelji manastira Žiče, budućeg arhiepiskopskog sedišta. Posle rukopoloženja arhiepiskopa Save i osnivanja arhiepiskopije u Srbiji se pristupilo liturgijskom svečanom hirotonisanju episkopa u manastiru Žiči, gde su „bogorazumni, bogobojažljivi i časni muževi” uvođeni na episkopski tron. Uz novouspostavljenu Žičku eparhiju, Srpska crkva je imala ukupno jedanaest eparhija. Polazeći od toga da su prvi arhijereji u samostalnim crkvama bili ujedno i eparhijski episkopi, jer su imali svoju određenu eparhiju kojom su upravljali kao i ostali episkopi, Žička eparhija je od 1220. godine bila posebno organizovana oblast autokefalne Srpske crkve, a arhiepiskop Sava je bio istovremeno i eparhijski episkop na teritoriji svoje arhidijeceze. Ozbiljno osmišljena organizacija Srpske crkve i države uticala je presudno na naslednike Svetog Save i kralja Stefana Prvovenčanog da očuvaju kroz vekove neprocenjivo vrednu baštinu.

Šta je u stvari Sinodik pravoslavlja?

Sinodik pravoslavlja je čuvena beseda arhiepiskopa Save koju je izgovorio 1221. na Crkveno-državnom saboru u Žiči. Sinodik se može definisati kao plan i program Srpske crkve i nepokolebljivog pridržavanja svetootačkog predanja i crkvenih odluka sedam Vaseljenskih sabora, ukratko opredeljenja za hrišćansku veru koju su Sveti oci crkve preneli od prvog do 13. veka. Sinodikom pravoslavlja arhiepiskop Sava nije izabrao ni Istok ni Zapad, već privrženost hrišćanskoj veri, neograničenoj skučenim istorijsko-geografskim prostorom onovremenog sveta.

Kakva je uloga crkveno-državnih sabora u vreme Nemanjića?

Crkveno-državni sabori u vreme Nemanjića imali su značaj najvažnijih institucija na kojima se sabiralo, raspravljalo, zajedničarilo, promišljalo i odlučivalo. Nijedna važna odluka nije mogla da se donese mimo sabora. Primeri povlačenja arhiepiskopa Save i postavljanje Arsenija Prvog, postavljanje kralja Vladislava umesto kralja Radoslava, izbor Jevstatija Prvog za arhiepiskopa, ustupanje prestola kralju Milutinu, izbor Nikodima za arhiepiskopa i rukopolaganje Joanikija za patrijarha – najbolji su dokaz za isticanje uloge sabora.

Koliki je uticaj i značaj srpske srednjovekovne sabornosti za srpski narod danas?

Duh sabornog odlučivanja vekovima se prenosio u kolektivnom pamćenju srpskog naroda. Zahvaljujući sabornom odlučivanju Srbi su pokazali zrelost u najtežim iskušenjima novovekovnog perioda. Od obnavljanja Pećke patrijaršije 1557, preko Velike seobe 1690. godine, sve do Temišvarskog i Blagoveštenskog sabora u 18. i 19. veku srpski narod je čuvao uspomenu na sabore i nastojao da ih primeni na moderno doba. Većina savremenih Srba smatra da su sabornost i celomudrije u sabornoj hrišćanskoj ljubavi anahronizmi o kojima se uči u školi na časovima istorije i veronauke. Zadatak svakog istinskog intelektualca je da svedoči i govori o istoriji, ne sa pozicija samoporicanja i tobožnjeg kriticizma, već sa ogromnim poštovanjem prema originalnoj dvovekovnoj tradiciji. Glavna istorijska pouka je da nam je danas sabornost preko potrebna jer je zasnovana na pozitivnom istorijskom iskustvu.

Autor: Gradimir Aničić

Izvor: POLITIKA