Prva puška hercegovačka

Obeležavanje 75 godina od junskog antifašističkog ustanka. Sela iz okoline Gacka na oružje se digla pre poziva KPJ i pre svih drugih pokorenih u Evropi

Diž`te se, braćo, na oružje; rađa se novi hercegovački ustanak!

U zoru 6. juna 1941, ovim pokličem je Dušan Mandić, lugar iz sela Novi Dulići kod Gacka pozvao u prvu pobunu u Evropi već zgaženoj nacističkom čizmom.

Na ovaj odvažni i hrabri čin hercegovačih Srba, uglavnom solunskih dobrovoljaca, o kome su tada izvestili i Radio London i Radio Moskva, da bi potom pao u višedecenijski zaborav, podsetiće sutra učesnici svečane akademija u Domu Vojske Srbije. Obeležavanje 75 godina od prvog antifašističkog ustanka, počeće u nedelju u 11 časova, a organizovala ga je Sekcija 29. hercegovačke divizije.

Razloga zbog kojih 6. jun nikada nije bio slavljen kao Dan ustanka, već 4. jul (Politbiro KC Komunističke parije Jugoslavije doneo odluku o pokretanju opštenarodne oružane pobune) smatra istoričar Petar Mandić, ima više, a oni su pre svega politički i ideološki. Iz istih motiva ovaj prvi organizovani otpor u Evropi, ni u nauci nije dobio odgovarajuću valorizaciju. U knjizi „Junski ustanak Srba u Hercegovini 1941“ on navodi da je KPJ nastojala da se predstavi kao jedini inspirator narodnog otpora i šestojunski ustanak prećutkivala, jer u njemu nije imala neposrednu ulogu.

– Junski ustanak je osporavan, pre svega, zbog svoje suštine, odnosno što je to bio ustanak protiv kvislinške, fašističke NDH – tvrdi Mandić u svom delu. – Da se ta činjenica ne bi potencirala u istoriji da je država hrvatskog naroda imala fašistički karakter i da se prema srpskom narodu ponašala genocidno, odnosno na isti način kako se fašistička Nemačka ponašala prema Srbima, Jevrejima i Ciganima – nađeno je jednostavno rešenje da taj ustanak treba zaboraviti, kako bi se zaboravili i njegovi uzroci, te da se na taj način zaboravi ponašanje Hrvata prema Srbima, koje je bez presedana u civilizovanoj Evropi 19. i 20. veka.

USTANAK

Posle pogibije Mandića i Boljanovića, ustanak se proširio na Bileću, Nevesinje, Ljubinje, Trebinje, posebno posle napada Nemačke na SSSR. – To je već stanje koje nazivamo opštenarodnim ustankom, koje se ne može locirati na jedan srez ili opštinu – piše Petar Mandić. – Za razliku od te situacije, samo se Gacko od 6. juna 1941. nalazilo u permanentnom ratu sa Pavelićevom NDH, a „diskretno“ i sa italijanskim okupatorom.

Posle aprilskog loma, u komadanju Jugoslavije, teritorija Istočne Hercegovine, uz granicu sa Crnom Gorom, je prema sporazumu Musolinija i Pavelića, pripala Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. A neposredni povod što su se u ovom kraju, u kome je mir, posle šest vekova patnje, terora, tuđine, buna, ustanaka, trajao tek 22 godine (1918-1941), digli na oružje je organizovani pokolj u srpskom selu Korita, 5. juna. U Korićku jamu, prvu masovnu grobnicu ove vrste, ustaše su bacile tela 167 žrtava.

Ne želeći da čekaju nove jame, prvi su iskru pobune zapalili žitelji Novih Dulića, koja se proširila na Stare Duliće, Vratkoviće, Kazance, Daniće, Pržine… Više stotina naoružanih ustanika čiji je cilj 6. juna bio zauzimanje dve oružničke postaje, predvodili su Dušan Mandić i Dragoje Dujo Boljanović. Istoga dana, posle pojačanja koje su ustaške snage dobile iz Bileće, obojica su poginula. Ali, njihova pogibija nije ugasila ustanički plamen, koji se proširio na čitavu Istočnu Hergegovinu.

ZABRANA BIJEDIĆA

POSLE Drugog svetskoga rata, ni narodna vlast u Gacku, niti bilo koji organ Saveza komunista BiH, nisu zabranjivali i sprečavali obeležavanje ustanka 6. juna, tvrdi Petar Mandić:

– To će se dogoditi tek sedamdesetih godina kada je za predsednika SIV došao Džemal Bijedić, koji je to slavlje nazvao srpskim nacionalističkim orgijanjem po Gacku, koje treba zabraniti.

Autor: M. KRALj

Izvor: NOVOSTI

Vezane vijesti.

Dan za istoriju – 6. jun 1941: Hercegovci započeli prvi ustanak u porobljenoj Evropi

Sjećanje na zločin u hercegovačkom selu Korita, početkom juna 1941.

KRVAVI ILINDAN 1941: Stradanje Srba iz Zijemlje kod Mostara