PONAVLjAČI

U novoj  knjizi Drage Mastilovića „IZMEĐU SRPSTVA I JUGOSLOVENSTVA – srpska elita iz Bosne i Hercegovine i stvaranje Jugoslavije“ možemo pročitati ovu izuzetno obrađenu  temu, značajno čvorište različitih istorijskih procesa i njihovih posljedica.  Opisujući rezigniranost, apatiju kao i bezidejnost i bezidealnost srpskih političkih predstavnika nakon Aneksije Bosne i Hercegovine od strane Austrougraske srpski književnik i nacionalni radnik Vladimir Gaćinović kao da navodi današnje stanje cjelokupnog srpskog naroda  i njegovog sistema vrijednosti rastrganog idejom da EU integracije nemaju alternativu kao ,na žalost, ni haške oslobađajuće presude našim krvnicima. Tako na strani 102. ovog izvanrednog Mastilovićevog djela čitamo:

„Priznanje aneksije od strane Srbije, a posebno prihvatanje srpskih političkih grupa u Bosni i Hercegovini da uđu u konstruktivnu fazu svoje političke djelatnosti, to jest, njihova spremnost da sarađuju s vladom na osnovu Ustava, koji je novoanketiranim pokrajinama dao car Franjo Josif, ostavilo je poražavajuće utiske na većinu srpskih omladinaca iz Bosne i Hercegovine. To vrijeme Gaćinović je opisao na sljedeći način: „Mi, u svojoj zemlji, preživeli smo jednu od najvećih sramota koja je ikada bila. Pre malokrvni bilo smo sada rezignirani i skeptici. Gledali smo crnim očima i videli sve samo tragično. Posle trzanja i bura, došlo je sivo, sitno vreme. Pali smo koliko smo dugi, dobili čistu dvojku iz svoje opšte vrednosti…[1] Posebno ogorčenje Gaćinović je pokazivao u vrijeme saborskog djelovanja srpskih političara, pogotovo kada su prihvatili realnost aneksije i politiku kompromisnog pogađanja sa vladom,smatrajući da su oni: „U dubinama nemoćni i mlaki, vaspitavani pod režimima koji guše i obaraju, bez duše na žrtvu, oni u našem društvu dižu vladu kompromisa, ustupaka, taktičkih provlačenja, koja dolaze posle velikih nacionalnih padova. Primivši od ideja uvek manji deo i primenjujući ga (slučaj sa „srpskih realizmom“), oni su doprineli ne malo, da srpski život daje utisak pustinje bez spomenika i svodova, da su srpski krovovi pocepani i srska duša pod pitanjem. Niko kao oni nije potpomagao da srpstvo danas izgleda tako mizerno, očajno i bolno, da je srpska sadašnjica bez svetlosti i u jednoj velikoj zloslutnoj tišini.“[2] U takvoj situaciji opšte rezignancije i apatije među srpskom omladinom u Bosni i Hercegovini, sasvim neočekivano i potpuno individualno, bez najava i prethodno jasno formulisanih programskih načela i ciljeva, zasijala je revolucionarna zvijeda Bogdana Žerajića.

„Bio je sav mutan, potresen. Lice mu, uvek bez maske, bilo puno mračnih boja, iza kojih je bio bol, muka, razočarenje. Dok se u njegovim drugovima budio pritajeni instikt, on je u mrtvim samoćama preživljavao jednu od najdubljih kriza.“

Koliko znamo mi o Žerajiću danas? Pa, vjerovatno, kao i o mnogim značajnim temama iz naše istorije, malo ili ni toliko. Zaklopimo na trenutak Mastilovićevu knjigu. Na internetu se može naći nešto malo više od ovoga…

„Bogdan Žerajić , neustrašivi borac za slobodu, rodio se u Nevesinju, februara 1886.

Siromašni seljački roditelji poslali su ga u mostarsku Gimnaziju, koju je morao napustiti zbog sukoba sa nastavnicima strancima. Vrijeme prekida gimnazije proveo je slušajući, u dugim zimskim noćima, pjesme i jauke o bijedi i nevolji svoga naroda. To vrijeme je bilo sudbonosno u njegovom životu. Odatle je donio svoj kasniji ideal, tamo je nalazio veliki oslonac ideologiji koju je platio životom. Poslije je opet došao u gimnaziju, dovršio je, upisao se na prava na Zagrebačkom univerzitetu. Prve godine prava prešao je u Srbiju, učiteljevao je neko vrijeme u kruševačkom okrugu, odatle se vratio u rodno mjesto, gdje ga je i zatekla aneksiona katastrofa.

Čovjek znanja, osjećanja, sentimentalan i uzbudljiv, Žerajić ostavlja svoju zemlju i ponovo prelazi u Srbiju, da tamo dočeka rješenje krize u proljeće 1909. godine. Razočaran i prevaren u očekivanju, živio je poslije u Zagrebu. Tamo dozna za otvaranje bosanskog Sabora, i riješen da vatrom protestuje, rečenog dana izvršio je  (neuspješan)atentat na  Marjana Varešanina(poglavara zemlje, generala,) ispalivši na njega pet revolverskih metaka, a šestim izvrši samoubistvo.“

Na strani 110  nastvaljamo čiatnje  Mastilovićeve knjige IZMEĐU SRPSTVA I JUGOSLOVENSTVA – srpska elita iz Bosne i Hercegovine i stvaranje Jugoslavije:

„U svojim tekstovima iz tog vremena, posebno onim posvećenim Bogdanu Žerajiću, on( V. Gaćinović)  nedvosmisleno osuđuje politiku „srpskog realizma“ u Bosni i Hercegovini i smatra da dolaze nove generacije Srba „koji će se javiti posle velikih grehova svojih oceva, svršenih u momentima lične i socijalne iscrpenosti, izgubljenosti svakog kriterija i pogašenih svih ideala. U tim malim i jadnim ćuti veliko srce, spava velika volja i teče nova ideja, još slepa, nesvrstana, ali ogromna kao zvona, sfinge, stihija. Oni će biti nova Srpska Plejada, krila naših snova, veliko stihijsko buđenje srpske savesti…“[3] On je tada duboko vjerovao da je ta „nova Srpska Plejada“, kadra za „Stvaranje novog tipa koji će pripremiti direktnu akciju i zaljuljati srpskom sadašnjicom, u vezi sa našom tradicijom, koja je bogata patnjama, konspiracijama i bunama“, a to, prema Gaćinovići, treba da je „veliki i brzi cilj sadanje srpske tišine… Od dna do vrha treba prokopati celo društvo, spojiti ga u velikoj zaveri za slobodu, i umirući stvoriti novo vreme i nov princip u svojoj otadžbini.“[4]

Svaka sličnost sa današnjim vremenom, označena podebljanim tekstom, u ovim redovima jeste namjerna.

Znamo li ko smo, šta smo i kuda idemo ???

Predrag Lozo