Serbian
Armenian
Croatian
Dutch
English
French
German
Greek
Hebrew
Hungarian
Italian
Norwegian
Polish
Russian
Slovenian
Spanish
Austrougarska carevina je u Prvom svetskom ratu 1914–1918, kao niko tako pre toga, masovno primenila logore za svoje ratne ciljeve. U Arhivu Vojske Srbije nalazi se izvorni dokument koji svedoči o broju logora i logoraša na teritoriji Austrougarske iz 1916. godine. Na tom spisku stoji da je u tom trenutku bilo 300 logora sa 64.942 zatočenika, a među njima 10 velikih, dok je u isto vreme u Nemačkoj bilo 50 logora sa 39.245 zatočenika. Prvi narod koji je došao pod udar austrougarskih logora bio je srpski narod, i u mnoštvu tih logora desio im se pravi pomor.
Čak i pre početka Prvog svetskog rata u njih su počeli da odvode civile (narod): muškarce, žene, decu i starce. Oni su tamo odvođeni samo zato što su bili Srbi, a isto se dogodilo i u Drugom svetskom ratu. U najkraćem, kako je to istakao filozof i istoričar Žarko Vidović u jednom intervjuu za list Pečat: „Istorija naša je istorija naših logora o kojima niko ništa ne govori… Srpski narod je logoraški narod… Logoraši su poslednja srpska nacionalna elita”.
Od prvog napada na Srbiju 12. avgusta 1914. godine, kao i tokom čitavog Prvog svetskog rata, Austrougarska je pored ratnih zarobljenika iz Srbije odvodila i civilno stanovništvo, čak žene, decu i starce. To su kasnije radile Nemačka i Bugarska, a jedan broj logoraša prebacivan je i u Tursku. Zatvarali su ih u više stotina logora, a po potrebi i premeštali iz jednog logora u drugi, pa i iz jedne države u drugu. Srbi su u tim logorima masovno umirali, iscrpljeni glađu, lošim smeštajem, oskudicom odeće i obuće, slabom higijenom i zdravstvenom zaštitom, teškim i opasnim radom, torturom i pljačkom, a pored svega toga harale su epidemije zaraznih bolesti, posebno pegavog i trbušnog tifusa, dizenterije i tuberkuloze. Austrougarska je imala odvojene logore za svaku naciju: Srbe, Ruse, Italijane itd, mada su u kasnijem periodu mešali zatvorenike. U logore za Srbe zajedno su zatvarani internirani građani iz Crne Gore, koji nisu smatrani zarobljenicima, već civilima nakon kapitulacije Crne Gore početkom 1916. godine, a takođe i Srbi iz Bosne i Hercegovine i Hrvatske, tadašnji podanici Austrougarske.
Stvaranje ratnih zarobljeničkih logora, a za Srbe zajedno i sa civilnim internircima, proizašlo je iz istorijski poznatog stanovišta državne politike Austrougarske, naročito dvora, vlade generalštaba prema Srbiji početkom 20. veka, koje je bilo izrazito srbofobsko i neprijateljsko. Kako je zapazio Vladimir Stojančević, „stara teorijska aksioma austro-ugarske politike i diplomatije o ‘velikosrpskoj opasnosti’ po Dvojnu monarhiju pretvorila se okupacijom Srbije 1915. godine u praktičnu egzekutivu za njeno uklanjanje svim raspoloživim sredstvima…”, a „u sistemu okupacione uprave, kako u ratnom periodu 1914–1915. tako i posle uspostave Vojnog generalnog guvernmana Srbije (VGG/S)1916–1918. godine, politika interniranja i ustanova logora smatrale su se kao veoma efikasno sredstvo za sprovođenje krajnjih ciljeva Austro-Ugarske prema srpskom narodu uopšte. Pošto je srpska vojska delom izginula, delom se povukla preko Albanije na Krf, a delom se našla u logorima za vojne zarobljenike – Kriegsgefangenlager, do kraja 1915. godine interniranja iz Srbije u logore Austro-Ugarske, ali i Bugarske, odnosila su se praktično na civilno stanovništvo. Obe okupacione sile proglasile su nepostojanje Srbije kao države, za res nullius, a srpske građane bez utvrđenog pravnog statusa i građanskog identiteta”.
Konačan broj logora sa srpskim ratnim zarobljenicima i interniranim civilima, kao ni broj umrlih i preživelih u tim logorima, do sada nije utvrđen. Njihov popis nije vršen, te se njihovo stanje bazira na procenama. Tačan broj mogli su međunarodnom Crvenom krstu pružiti organi Austrougarske, Nemačke i Bugarske. Međutim, oni su sa tom svetskom organizacijom izbegavali saradnju sve do pred kraj rata, kada je postalo jasno da će rat izgubiti, a posebno nisu priznavali da su u zarobljeničkim logorima držali internirane civile, što je bilo zabranjeno međunarodnim ratnim pravom i haškim konvencijama.
Prema službenim procenama vlade Srbije sa kraja rata, u logorima Austrougarske bilo je oko 150.000 ratnih zarobljenika (tačnije 147.677), od čega je 50.000 pomrlo, a ukupan njihov broj za Austrougarsku, Bugarsku i Nemačku iznosi 182.000 ljudi. Takođe je procenjeno da je u Austrougarskoj bilo internirano 50.000 civila, od kojih je u logorima umrlo 20.000. Ovi podaci su prihvaćeni na mirovnoj konferenciji 1919. godine u Versaju, dok savremeni istraživači i naučnici Srbije smatraju da nisu ni približno tačni, odnosno da „moraju biti veći, čak osetno veći”, jer popis žrtava logora nije obavljen, niti su vršena stručna istraživanja. Datu procenu izveo je na brzinu i bez saradnje stručnog lica, samo na osnovu tri strana izvora, Jovan Vučković, konzul iz Praga. No, i kada bismo navedene podatke uzeli kao tačne, vidi se da je u austrougarskim logorima umro svaki treći ratni zarobljenik i skoro svaki drugi internirani civil. Zato su zahtevi za preispitivanje demografskih gubitaka Srbije u ovom ratu sasvim opravdani, ali je isto tako veoma važno utvrđivanje uzroka, okolnosti, načina i postupaka njihovog umiranja u logorima.
Poznato je da su iza ratnih logora u Austrougarskoj, Nemačkoj, Bugarskoj i Turskoj ostala masovna groblja i razbacani grobovi, te se posle rata u izvesnoj meri pristupilo popisivanju nastradalih ljudi, radi ekshumacije i sabiranja njihovih posmrtnih ostataka. Izvestan popis grobova (groblja) srpskih ratnih zarobljenika i interniraca na teritoriji bivše Austrougarske vršilo je više lica. U posleratnoj Mađarskoj popis je vršio prota Radivoje Bikar, koji je u 49 mesta popisao 10.027 grobova. U posleratnoj Austriji dva paroha crkve Sveti Sava iz Beča, i to prvo Mihailo Mišić, u 145 mesta popisao je 21.856 grobova, a zatim dr Miloje Aranicki (1935–1941), koji je sačinio spisak od 29.414 sahranjenih zarobljenika i civila. U Čehoslovačkoj popis je vršio prota Milivoje Crvčanin [1932], koji je na 409 grobalja popisao 17.378 grobova. Na teritoriji Čehoslovačke jedan broj sahranjenih je ekshumovan i položen u zajedničke spomen-kosturnice (mauzoleje), kakvi se prema Crvčaninu [1932] nalaze na teritoriji bivše Čehoslovačke: u Jindrihovicama (Bohemija – Češka), Olomoucu (Moravska), Trenčinu (Slovačka) i Olšanskom groblju u Pragu (Češka).
Pored navedenih podataka u više arhiva u Srbiji sačuvan je značajan broj spiskova, umrlica i ekshumacionih listova, kao i druge dokumentacije vezane za logore i logorska groblja. Te popisivačke aktivnosti trajale su sve do početka Drugog svetskog rata, o čemu postoje tragovi u domaćim arhivama. Arhivska građa, objavljene knjige i drugi naučni radovi, zasnovani na njoj, ispravljaju istorijsku sliku o stradanju Srba u Prvom svetskom ratu, ali ona, nažalost, u najvećem broju slučajeva izgleda još tragičnija.
Svi logori funkcionisali su po istom principu i ostvarili iste ratne ciljeve: masovni pomor ulogorenih ljudi. S obzirom na to da su ih iste zemlje masovno otvorile tokom Drugog svetskog rata, postaje jasno da su od početka bili planski projektovani kao najefikasnije sredstvo za izvršenje genocida nad Srbima.
Iz naučnog rada “Pomor Srba ratnih zarobljenika i interniranih civila u austrougarskim logorima za vreme Prvog svetskog rata 1914-1918.“, autora Mirčete Vemića
Cijeli tekst možete pročitati na: doiserbia.ns.rs
Priredila: Sanja Bajić
Izvor: RASEN
Vezane vijesti:
Planovi Austrougarske: Za Srbe logori i odredi smrti
Zaboravljeni logor smrti u Doboju: Mjesto u kome je izvršen prvi genocid nad Srbima u 20. vijeku
One Response
Da li je itko zbrojao sve pobijene Srbe u zadnjih 100 – 150 godina? Tako bismo saznali koliko Srba je bilo kad je nastala novovjeka Srbija. I koliko bi danas bilo Srba da nije bilo ratova i genocida.