Serbian
Armenian
Croatian
Dutch
English
French
German
Greek
Hebrew
Hungarian
Italian
Norwegian
Polish
Russian
Slovenian
Spanish
Petog decembra 1621. leta Gospodnjeg rimokatolički sveštenik Paskvalin izveštava u pismu Vatikanu da je krstio Nikolu Kopčića „muslimana iz Bosne“, starog 17 godina, a 25.oktobra 1623. skadarski biskup Dominik Andriaši šalje „radosnu obavest“ Svetoj stolici da je preveo u rimokatoličku veru 305 pravoslavaca.
Piše: Jovanka Simić
Ovo su samo prva dva od ukupno 390 vatikanskih dokumenata o preveravanju (unijaćenju) srpskog naroda u 17. veku na prostoru Dalmacije, Hercegovine, Bosne, Crne Gore i Srbije koje je ugledni srpski arhivista Marko Jačov (Benkovac, 1949. – Kastel Gandolfo kod Rima, 8. januar 2022) u Vatikanu pronašao i potom sabrao u knjigu „Spisi kongregacije za propagandu vere u Rimu o Srbima 1622-1644.“
Knjiga dokumenata ovih dana živi drugi život zahvaljujući zajedničkom poduhvatu Arhiva Vojvodine u Novom Sadu i Srpske akademije nauka i umetnosti u Beogradu (Odeljenje istorijskih nauka). SANU je, naime, ovo dragoceno Jačovljevo istraživanje objavila pre 36 godina, a kako je i prva petina 21. stoleća obeležena ratovima i seobama, knjiga je ponovo tu da podseti naše mlade naučnike da dobrano istraže istoriju predaka kako bi potomcima ostavili čvrst orijentir.
Preveravanje i odnarođavanje Srba u Mletačkoj republici, Ugarskoj i Habzburškoj monarhiji ležalo je u osnovi politike tih država. Verske i državne vlasti činile su sve da pravoslavne Srbe prevedu u „jedinospasavajuću“ rimokatoličku veru i ranije a naročito od 1439. godine na osnovu deklaracije o sjedinjenju crkava usvojene u Firenci.
Prema tom dokumentu „Sveta, Rimska crkva čvrsto vjeruje, da niko, koji ne pripada katoličkoj crkvi, ne samo neznabošci, nego Judeji, ni jeretici, ni šizmatici, ne mogu ući u carstvo nebesko, nego će svi poći u vječni oganj, koji je spremljen za đavole i za njegove anđele, ako se pred smrt ne obrate k toj Crkvi“.
Tokom učestalih seoba u 16. i 17. veku grupe srpskih doseljenika podvrgavane su ubrzanoj verskoj konverziji pod uticajem katoličkog sveštenstva, što je u praksi značilo prihvatanje novog identiteta. To je bilo naročito izraženo među Srbima nastanjenim na posedima hrvatskih velikaša u banskoj Hrvatskoj, ali i u krajiškim područjima.
Srpska pravoslavna crkva posrtala je pod teretom unijatskih pritisaka od strane bosanskih franjevaca, primorskih biskupija, mletačkih i austrijskih katoličkih državnih vlasti i, naravno, iz samog Vatikana. Pokrštavanje je pažljivo evidentirano od 1622. kada je u Rimu osnovana Kongregacija za propagandu vere (Congregatia de propaganda fide).
Uporedo su oformljeni i propagandni centri u Rimu za školovanje i preobraćenje pitomaca sa Istoka koji su zatim upućivani u unijatske misije po pravoslavnom svetu. Oni pravoslavni sveštenici koji su se opirali unijaćenju i u tajnosti su obilazili sela da krštavaju novorođenu srpsku decu bili su batinani i u lance vezivani.
U tim vremenima srpsko pravoslavlje se nazivalo „grčka vera“, „srpska vera“ ili „jerusalimska vera“, a pripadnike te veroispovesti rimokatolici su zvali šizmaticima.
U tom duhu papski vizitor Petar Masarek 1623. godine izvestio je Kongregaciju u Rimu da je „neizbrojiv broj šizmatika u Srbiji, Bugarskoj, delu Bosne i Ugarskoj, koji žive u neizbrojivim naseljima“. A misionar Frančesko de Leonardis 1640. moli papu i Kongregaciju za još veći broj misionara radi unijaćenja Srba, jer na području od Carigrada do Istre i Hrvatske, od svih hrišćana pet šestina čine – pravoslavni Srbi.
Zadarski nadbiskup Otavian Garzadora, pak, 17. decembra 1624. godine u svom izveštaju o poseti Boki kotorskoj obavestio je Rim da je Kotor „sa svih strana okružen Srbima šizmaticima“, a da su Krtole i mnoga druga mesta naseljena „Srbima koji su najvećim delom šizmatici“.
Prema izveštaju kotorskog biskupa fra Serafina sa ostrva Hvara, misionar u Risnu i okolnim selima preveo je u rimokatoličku veru „20 nevernika i šizmatika“. Takođe, 25. marta 1628. godine Kongregacija je odobrila barskom nadbiskupu kupovinu jedne kuće u Skoplju sa zadatkom da u njoj za prevođenje u katolicizam obuči četvoricu ili petoricu mladih Srba.
Vatikanska mašinerija radila je punom parom, što je za posledicu imalo ubrzan rast kongregacijske arhive pa je već po isteku prve decenije njenog postojanja prvi sekretar Frančesko Ingoli počeo da piše vodič (Memoria Rerum) kako bi se istraživači što lakše snalazili u ovoj dokumentaciji. Arhiv obuhvata period od 1622. godine do ovdašnjih dana.
Građa pisana na latinskom i italijanskom jeziku naučnim radnicima prvi put stavljena je na uvid tek 1903. godine.
Ovo svedočanstvo profesora Jačova svedoči o nasilnom oduzimanju srpskog identiteta u periodu od dve decenije. Proces unijaćenja nastavljen je i u narednim vekovima. Ukupan zbir naših pounijaćenih sunarodnika verovatno nikada neće biti u potpunosti sabran. U mnogim mestima Hrvatske, Hercegovine i Bosne tu i tamo danas žive srpska prezimena, ali ne i Srbi.
VAŽNA JE ISTINA, MAKAR I OKASNELA
KRAJEM prošle godine dr Nebojša Kuzmanović, direktor Arhiva Vojvodine, u Rimu je prof. Jačovu preneo pozdrave velikog srpskog istoričara i akademika Vasilija Krestića i predao mu odluku Upravnog odbora SANU da sa Arhivom Vojvodine objavi njegove spise o Kongregaciji.
– Svestan sam da objavljivanje dokumenata iz vatikanskog arhiva u o pokatoličavanju Srba neće promeniti predrasude koje su stvarane vekovima o Srbima, ali sam, s druge strane, uveren da potreba za iznošenjem istine uvek postoji, i da je naš zadatak da to činimo. Na ovaj način ćemo našoj deci ostaviti u amanet istinu da Srbi kroz svoju hiljadugodišnju istoriju nisu bili zavojevači na svojoj zemlji. Za takvu istinu se prof. Marko Jačov borio više od pedeset godina – kaže Kuzmanović.
CAR DUŠAN NIJE BIO OCEUBICA
PROF Marko Jačov proveo je 52 godine istražujući arhive u Vatikanu iz raznih oblasti. Studirao je teologiju na beogradskom Bogoslovskom fakultetu, diplomirao istoriju na Filozofskom u Beogradu, kao i na Katoličkom univerzitetu u Luvenu u Belgiji. Bio je naučni saradnik Instituta za istoriju u Beogradu i Instituta za istoriju u Novom Sadu.
Na preporuku vladike dalmatinskog Stefana, a uz saglasnost patrijarha Germana, 1969. godine, poslat je u Rim i Vatikan da u tamošnjim arhivima istražuje i pronalazi dokumenta vezana za srpsku istoriju. Pored ostalog, pronašao je dokument koji potvrđuje da srpski car Dušan nije bio oceubica.
Izvor: NOVOSTI (2022.)
