Ostružnica srce srpskih ustanaka

Današnja Ostružnica je periferijsko naselje Beograda između visoravni Logorište i reke Save

Ostružnica

DANAŠNjA Ostružnica je periferijsko naselje Beograda između visoravni Logorište i reke Save. Ova mesna zajednica gradske opštine Čukarica dobila je gradski prevoz tek u 21. veku, pre četiri godine. Prolazniku kroz Ostružnicu s ponekom oronulom starinskom kućom teško je i da zamisli da se ovde pre 210 nalazila ustanička prestonica u kojoj je 1804. zasedala prva srpska narodna skupština. Istoričari kažu da je ona suštinski važnija od skupa u Orašcu, jer su u Ostružnici okupili predstavnici svih pobunjenih nahija, proglasili opštu mobilizaciju i izglasali Karađorđa za ratnog komandanta – vožda.
Tada su odlučili da se nastavi beskompromisna borba za oslobođenje od dahija, ali su i dogovarali uređenje civilne vlasti u budućoj državi. Posle vekova zabrane u Ostružnici se oglasilo zvono s crkve-brvnare oglašavajući početak opšteg ustanaka. O zahtevima skupštine za autonomnom srpskom državom zvanično su obaveštene osmanska, habsburška i ruska carevina.

Tako je Ostružnica postala diplomatski centar i glavni štab opsade ustanika čiji je cilj bio oslobođenje Beograda, tada glavnog turskog uporišta. Na te velike događaje podseća teško uočljiva crna mermerna tabla, nalik nadgrobnom spomeniku, na zgradi iz tridesetih godina prošlog veka.

– Kod Ostružnice se prelazilo u Habzburšku monarhiju gde se nabavljalo oružje, a odavde se vodila diplomatska prepiska – kaže istoričar Nenad Lukić. – Već u prvim mesecima Prvog srpskog ustanka u Ostružnicu je smeštena ustanička komanda i jedan deo ustanika, dok je drugi deo bio u logoru u Železniku. Ostružnica, Umka, Železnik, Žarkovo, Sremčica bili su veoma bitni kao centri opsade oko glavne turske komande u Beogradu.

Ovdašnji ustanici u rano proleće 1804. napravili utvrđenje šanac na visoravni Logorište između Ostružnice, Železnika i Sremčice, odakle se kao na dlanu vidi Beograd i deo Srema. Poznavaoci starih gravira koji dođu na Logorište lako prepoznaju da su ovde još početkom 18. veka dolazili vešti austrijski crtači-špijuni.

– U Ostružnici su se dešavale važne stvari za pripreme svih austro-turskih ratova i srpskih ustanaka – kaže Milorad Kira Sarajlić, potomak ostružniče ustaničke porodice. – Ovde su dolazili najvažniji austrijski obaveštajci, a jedno vreme je Josif Pavle Miteser, šef bečke tajne službe za Srbiju, živeo u Ostružnici. Ona je dala komandante, vojvode i knezove oba srpska ustanka.

Ostružnica je bila i centar srpske nacionalne propagande i obaveštajne službe koja je pripremala narod za ustanke. Njeni agenti, pismeni monasi i sveštenici ovuda su dolazili iz Austrije i vraćali se sa informacijama i mapama neophodnim za vojne operacije. Ključna osoba koja je rukovodila ovom mrežom bio je pop Marko Nenadović iz ostružničke crkve-brvnare, sveštenik i ratnik rodom iz Gruže, iz Čestina, nekadašnjeg velikog grada srspke despotovine. Posle Kočine krajine on je ostao u Ostružnici s promenjenim prezimenom, a njegovom značaju svedoče stihovi Filipa Višnjića u „Početku bune na dahije“ gde ga Turci ubrajaju među najviđenije Srbe kojima treba skinuti glavu: „dok pogubim protopopa Marka iz lijepa sela Ostružnice“.

– Crkva je bila jedini čuvar srpskog identiteta, pismenosti, istorije i državotvornosti posle propasti despotovine – kaže protojerej Zoran Petrović, starešina današnje ostružničke crkve posvećene prenosu moštiju svetog oca Nikolaja. – Ostružnička crkva-brvnara i pop Marko su imali veliku ulogu u pripremama i tokom Prvog srpskog ustanka. Ali i u stvaranju srpskog parlamentarizma, čija je kolevka Ostružnička skupština.

O tome govori podatak da je ostružničkoj crkvi Karađorđe posle skupštine poklonio zvono na kome je pisalo „Vožd Karađorđe Ostružnici 1804“, koje su austrougarski okupatori 1915. opljačkali.

– Drugi srpski ustanak je takođe dogovaran u Ostružnici, pa knjaz Miloš na mestu stare crkve-brvnare podiže 1833. novi hram-zadužbinu u isto vreme kad i svoj konak u Topčideru, a pre gradnje saborne crkve u Beogradu – kaže prota Petrović. – To je bilo svojevrsno priznanje sveštenstvu i monaštvu koje je vekovima održavalo sećanje na srednjovekovnu slavu, ali je vodilo i političke pregovore i pomagalo u mobilizaciji ustanika i nabavci oružja.

Srbi iz Srbije su masovno preko Ostružnice krišom odlazili u Austriju da kao dobrovoljci učestvuju u austro-turskim ratovima u nadi da će Habzburzi ispuniti obećanje o obnovi autonomne Srbije. Poslednji takav rat 1788-1791. poznat kao Kočina krajina vodili su praktično sami srpski frajkori. Tako je stvorena nacionalna vojna organizacija i oficirski kor s ratnim iskustvom. Po zaključenju mira u Ostružnici i okolini nastanili su se upravo ti ratnici, buduće vođe ustanka.

Spomen ploče Vićentiju i Nikoli Stankoviću, junacima iz oba srpska ustanka koji su rođeni u ovom mestu

– Najpoznatiji je bio Radič Petrović, frajkorski kapetan i jedan od glavnih komandanata u Prvom srpskom ustanku – kaže Lukić. – Među prvacima su bili ustanički vojvoda Đorđe Milovanović Guzonja iz Železnika, kasnije komandant beogradske tvrđave, kao i Đorđe Simić rođen u Sremčici, zastavnik u frajkoru. Ostružničanin je bio i Petar Novaković Čardaklija, frajkorski kapetan, trgovac i diplomata. Vićentije Stanković iz Ostružnice bio je kapetan u Prvom i učesnik u Drugom ustanku, a 1815-16 i knez Posavske kneževine. Nikola Stanković iz Ostružnice, učesnik oba ustanka, kasnije je bio knez cele nahije beogradske.
– Priča o Ostružnici je priča o sudbini srpskog naroda, o junaštvu, bunama, seobama i propasti koje su mu donosili ratni sukobi s drugima i politički ratovi koje smo vodili međusobno – kaže Sarajlić.

Ime Ostružnice vraća se u istoriju s novim ratovima koji su ostavili nezalečive rane. Selo je od 1912-1918 izgubilo 128 muških glava.

– Kad smo na bregu iznad Save počeli radove na iskopima za kablove bager je otkrio užasnu sliku, stroj skeleta vojnika koji su još držali puške u rukama – kaže Radoslav Vasiljević. – Stari ljudi su nam objasnili da je reč o rovovima branilaca Beograda na ostružničkom otseku 1915. kad su se ovde vodile strašne borbe. Ljudi koji grade nove kuće, tamo gde ih ranije nije bilo, često nailaze na slične skelete.

U porti ostružničke crkve sahranjeni su komandanti iz oba ustanka, a kraj njih su spomenici staradalima u Velikom ratu čije su kosti rasute po svetu.

Protojerej Zoran Petrović, starešina ostružničke crkve

BEOGRAD OSLOBAĐAN SA SAVE

Opsadnom linijom oko Beograda formiranom u martu 1804. od Ostružnice, preko Žarkova, Železnika, Topčidera, Dedinja, Avale do Dunava presečena je komunikacija glavnih turskih snaga iz Beogradske tvrđave ka ostalim delovima Pašaluka. Turci su ispadima iz gradskih zidina uzaludno pokušavali da razbiju opsadu naročito na savskom pravcu, preko današnje Čukarice.

MODERNIZACIjA I MOBILIZACIjA
POSLE osvajanja Beograda početkom 1807. ustanički štab se pomera u njega i mesta sa Čukarice gube na vojnom i političkom značaju, kaže istoričar Nenad Lukić. – Međutim, ova sela ponovo postaju značajna početkom Drugog ustanka, iz istih razloga kao i u Prvom. Kasnije samo Ostružnica zadržava značaj, jer je u njoj knez cele Posavske knežine Nikola Stanković. Kad je sedište posavskog sreza 1856. premešteno na Umku, ona gubi na važnosti, kao i ostala mesta na teritoriji današnje Čukarice. Elita koja je potekla iz ovih sela zatvorila se u Beograd i zaboravila da radi na njihovoj modernizaciji i prosveti. Setili bi ih se samo kad dođe mobilizacija – kaže Lukić.

Izvor: NOVOSTI