Nastanak Brigade RS nas učio o životu, smrti, slobodi, patriotizmu, kukavičluku i izdaji

U ovoj 2017. godini navršava se dvadeset pet godina od formiranja Vojske Republike Srpske (VRS).Operacionalizacija Odluke Skupštine Srpskog naroda u BiH, od 12. maja 1992. o formiranju vojske ostvarena je kroz formiranje odgovarajućih organizacionih jedinica, brigada (pukova) i korpusa.

O VRS, njenoj organizaciji, stvaranju i načinu ratovanja bilo je i ranije mnogo reči, između ostalog i na FSK (ovde i ovde). Međutim, o formiranju pojedinih brigada VRS, o njihovom ratnom putu postoje različita, uglavnom nedovoljna saznanja, koja su dostupna najčešće u formi ratnih-borbenih izveštaja, ratnih dnevnika, retkih monografija, grafičkih i video prikaza ratnog puta i sl. Jedan od načina da se o svakoj pojedinačnoj brigadi VRS sazna mnogo više, posebno na lokalnom i regionalnom nivou, u odnosu na lokacije njihovog nastanka, jeste obeležavanje dana formiranja svake brigade po naosob.

Upravo period od sredine maja 1992. godine pa do kraja juna 1992. godine jeste period u kom su formirane skoro sve brigade VRS. Pored toga, krajem juna, tačnije 28. juna je i Vidovdan, slava VRS, a time slava i svake brigade. Velika većina brigada je formirana kao posve nove jedinice, bez, ili sa vrlo malo preuzetih ili nasleđenih struktura od jedinica Jugoslovenske narodne armije (JNA). Vrlo mali broj brigada je imao mobilizacijsko i organizaciono jezgro kao nekadašnji elementi struktura JNA, koje su zbog toga lakše i brže formirane. I one su dobile novu organizaciju, novo ime i novu namenu.

U VRS je bilo formirano i tokom rata je egzistiralo nešto više od šesdeset brigada različitog tipa (mehanizovane, oklopne, motorizovane, pešadijske, lake pešadijske, artiljerijske). Pored brigada postojali su različiti artiljerijski pukovi (jedan do dva u svakom korpusu), inžinjerijski pukovi obično po jedan u korpusu, te Gardijska brigada, Puk veze i Zaštitini motorizovani puk, kao jedinice neposredno potčinjene GŠ VRS.

Sve brigade i pukovi su tokom rata, a to čine i danas, obeležavali dan formiranja brigade, odnosno puka. Tokom rata i nakon rata, dok je postojala VRS u izvornom obliku i dok su brigade (pukovi) imali svoje jezgro, komande brigada (pukova) su u skladu sa vojnim procedurama koje je propisivalo Pravilo službe obeležavali i proslavljali dan osnivanja brigade (puka). Tokom rata, to su bila prava slavlja, časovi istorije, prilike da se izrazi jedinstvo Vojske i naroda, da se analiziraju uspesi i neuspesi, da se jača moral, unapređuje borvena gotovost i spremnost za ostvarivanje ciljeva borbe srpskog naroda u BiH, a nakon rata prilika da se trezveno, sa male vremenske distance analizira srpska borba i oceni uloga VRS u celini, i naznače putevi dalje borbe za RS.

Međutim, pogledajmo kako te stvari funkcionišu nakon 1. januara 2006. godine, od kada je VRS postala sastavni deo OS BiH i kada je 3. Pešadijski (Republika Srpska) puk nastavio tradicije VRS. Prošlo je četvrt veka od formiranja skoro svih brigada VRS koje su tokom rata u BiH dejstvovale kao operativne jedinice diljem fronta u RS. Bilo je očekivano da se ove godine obeležavanje dana formiranja brigada pripremi i obavi kako to vreme od četvrt veka i zahteva. Međutim, ova dvadeset peta godišnjica formiranja skoro svih brigada VRS, čast izuzecima, protekla je na ustaljen način, koji se primenjuje već godinama: služenje parastosa za poginule borce, polaganje venaca na spomenik palim borcima, kratak govor nekoga iz boračke organizacije, uz korištenje uobičajnih fraza. Ukratko rečeno, monotono, neinventivno, više spontano nego organizovano, uz mali broj ratnih pripadnika brigada, obično u odsustvu ključnih ljudi iz ratnih komandi i bez najistaknutijih boraca, sa vrlo malo važnih istorijskih tema i sadržaja. 

Ko su glavni organizatori obeležavanja dana formiranja brigada? U praksi se pojavljuju najčešće boračke organizacije podržane i potpomognute od strane Ministarstva za rad i boračko-invalidsku zaštitu i opštinskih odelenja za boračko-invalidsku zaštitu. Zakonima RS nije regulisano ko i na koji način i po kakvom protokolu organizuje obeležavanje dana formiranja brigada.

Boračka organizacija RS (BORS) svoj rad zasniva na Zakonu o udruženjima i fondacijama RS, kao udruženje građana (nevladina organizacija, prim. autora), nestranačka organizacija, „organizacija od javnog interesa“ (Statut, čl. 4). „BORS kao jedinstvena društvena organizacija boraca, ratnih vojnih invalida i porodica poginulih i zarobljenih boraca Odbrambeno oslobodilačkih ratova srpskog naroda“ (Statut čl.3) u svojim programskim ciljevima i zadacima koji su vrlo široki i raznovrsni, uglavnom radi na zaštiti i unapređenju interesa i prava svojih članova (pa zbog toga se orijentiše više na neke metode sindikalne borbe i metode borbe interesnih grgupa). Ipak, treba reći da je jedan od programskih ciljeva BORS-a i doprinos unapređenju uslova za prosperitetnu budućnost RS i njenih građana.

Kada je reč o obeležavanju dana brigada VRS, BORS nema takvu vrstu odgovornosti niti obaveze prema svom statutu, osim ako bismo u to ubrojali programski cilj – „očuvanje lika srpskog borca i oslobodilačkih tradicija srpskog naroda„ (Statut čl.13, tač.8).

Zakonom o službi u OS BiH u članu šestom, govori se o pešadijskim pukovima koji baštine identitet i nasleđe jedinica konstitutivnih naroda. Tu spada i 3. Pešadijski (Republika Srpska) puk. Ovaj puk, između ostalog, što mu je dato Zakonom o službi u OS BiH, neguje tradicije VRS (obeležava Dan VRS i Slavu VRS). Puk se ne bavi obeležavanjem dana pojedinih brigada, osim što upućuje na takve svečanosti svoje delegacije (dvojicu ili trojicu starešina).

Zbog svih navedenih okolnosti, obeležavanje dana formiranja brigada VRS je vrlo skromno, ponekad izgleda i stidljivo, protokolarno neujednačeno, pa i zbrkano. U zavisnosti od snage i čvrstine boračkih organizacija u opštinama i BORS-a u celini, i njihove saradnje ili nesaradnje sa republičkim i opštinskim organima vlasti (Ministarstvo za rad, boračko-invalidsku zaštitu i Odelenja za boračko-invalidsku zaštitu u opštinama) obeležavanje dana formiranja brigade izgleda dostojanstveno ili pak nedostojno ratnih žrtava i palih boraca.

Za vojsku su vrlo važni vizuelizacija, simboli, državne i vojne oznake, ceremonijal. Zato je na početku rata, nakon formiranja VRS, usvojena oznaka VRS (trobojka na kružnoj podlozi sa natpisom Vojska Republike Srpske), a kasnije i Grb VRS. Međutim, mnoge jedinice ranga brigade i nižeg ranga su samoinicijativno kreirale svoje oznake, isticale svoju posebnost. Zato se i danas prilikom obeležavanja dana formiranja brigada pojavljuju slične tendencije, šarolikost i razjedinjenost, kako u okviru jedne brigade tako i među brigadama. U nekim sredinama se organizuje obeležavanje dana formiranja bataljona, čak i četa, tamo gde su te jedinice tokom rata odigrale presudnu ulogu u odbrani srpskih naselja i srpskog stanovništva. Takve manje jedinice ranga čete ili odreda nosile su imena „tigrovi“, „vukovi“, „sokolovi“, „orlovi“, „pume“ i sl. i imale su vlastite oznake. Takve jedinice i danas se drže kompaktno i obeležavaju dan svoga formiranja u organizaciji preživelih pripadnika.

Danas postoje brigade koje dan svoga formiranja obeležavaju i slave u zoni u kojoj su nastale, koju su branile i odbranile. Ali postoje i brigade koje su iz različitih razloga izgubile svoju zonu odbrane, svoju opštinu, pa sada kao „potstanari“ u novom mestu življenja obeležavaju dan svoga formiranja. I u ovim slučajevima se mogu uočiti značajne razlike. Pošto su sve ratne brigade VRS bile formirane i organizovane na teritorijalnom, opštinskom principu, one su svu snagu i potrebna sredstva za rat uglavnom crpile sa svoje teritorije, snadbevala ih je njihova opština. I danas prilikom obeležavanja dana formiranja brigada se oseća bliskost i saradnja opštinskih organa vlasti i boračke organizacije sa teritorije opštine na kojoj je brigada formirana.

Skoro uvek se obeležavanje dana formiranja brigada završi nizom zahteva za poboljšanje statusa boraca i učesnika rata i njihovih porodica, sve se pretvori u „sindikalna nadmetanja“, pa se tako izgubi osnovni smisao i poenta obeležavanja dana formiranja brigade.

Statusna pitanja i svakodnevna nemaština nadjačaju simbole, tradiciju, ratni ponos. Statusna pitanja boraca (veterana) treba rešavati svaki dan, tokom godine, a dan formiranja brigade obeležiti dostojanstveno, obogatiti ga istorijskim sadržajima, filmskim prikazima, kulturnim predstavama, časovima istorije, ući među građane, među školsku omladinu, približiti im nedavnu ratnu istoriju. Neophodno je ostvariti tesnu vezu sa sadašnjicom i onim što se dešavalo tokom rata. Podsetiti se i napraviti spoj sa onim događajima koji su doveli do rata i srpski narod primorali da se lati oružja, spoj sa ratnim stradanjima i strahotama koje je preživeo srpski narod, kao i spoj sa aktuelnim zbivanjima koja se tiču budućnosti RS, njenog opstanka i ekonomskog napretka. Za 4 godine teških oružanih borbi naučili smo puno, o životu i smrti, o slobodi, patriotizmu, kukavičluku i izdaji. To su nezamenjiva iskustva koja treba u potpunosti koristiti danas kada se obeležavaju dani formiranja brigada, a sve u funkciji razvijanja i jačanja svesti o RS i njenom značaju za srpski narod u BiH. To su upravo tradicije koje treba negovati.

Obeležavanje dana formiranja brigada mora biti oslobođeno dnevno-političkih rasprava, ideoloških sukobljavanja i jednostranih i tendencioznih tumačenja ratnih događaja.

Da bi se sačuvalo sećanje na našu nedavnu ratnu prošlost, na borbene uspehe svih brigada VRS, dostojno odala pošta stradalim borcima VRS i pomoglo njihovim porodicama, neophodno je sa nivoa RS propisati jedinstvenu organizaciju i uputstvo za obeležavanje dana formiranja brigada VRS. Pored BORS-a u celini i opštinskih boračkih organizacija, republički i opštinski organi vlasti moraju dobiti zakonska ovlašćenja i obaveze u vezi obeležavanja dana formiranja brigada VRS. Uporedo sa ovim, neophodno je celovitije i poučno medijsko izveštavanje o ovim aktivnostima. Obeležavanje dana formiranja brigada treba da bude prilika za okupljanje svih ratnih pripadnika brigade, a ne da se na svečanosti pojavi desetak ili dvadesetak bivših boraca.

Neka obeležavanje dana formiranja brigada bude prilika da se organi vlasti u RS i boračka organizacija nađu u istom stroju kada je reč o izgradnji stabilne RS, ekonomski moćnije i socijalno pravednije, jer samo takva RS može biti majka svim našim borcima, ratnim junacima, sadašnjim i budućim generacijama.

Piše: Dr Vinko Pandurević, general u penziji Vojske Srbije i VRS

Izvor: Fond strateške kulture

Vezane vijesti:

Banjaluka: Obilježen Dan Prvog i Drugog krajiškog korpusa …

Obeležavanje Dana RS: Parada uz „Marš na Drinu“ (VIDEO …

Srpska složno brani i slavi Dan republike | Jadovno 1941.