Serbian
Armenian
Croatian
Dutch
English
French
German
Greek
Hebrew
Hungarian
Italian
Norwegian
Polish
Russian
Slovenian
Spanish
Posle oslobođenja i ujedinjenja 1918. dubrovački Srbi okrenuli su se radu za napredak građana Dubrovnika. U listu Srba katolika ,,Dubrovniku” ističe se: „Katoličko Srpstvo, koje je cijelu ovu borbu izvodilo, cijenilo je nakon rata borbu završenom i da će ono mirno bez borbe i bez zapreka moći, u jedinstvu i slobodi, nastaviti i dovršiti velike zamisli svog velikog učitelja Meda na spas i napredak zajedničke domovine …” . (1) Na inicijativu Jelene Ohmučević pl. Bizaro osnovana je 1919. Narodna ženska zadruga u Dubrovniku. Prva predsednica bila je Jelena Ohmučević pl. Bizaro, dugogodišnja nastavnica ženske preparandije u Dubrovniku. Ponovo je izabrana za predsednicu Zadruge juna 1921. Jedan od glavnih ciljeva zadruge bilo je narodno prosvećivanje.
Ustanove Zadruge bile su „Starateljstvo za plućne bolesnike” i „Pčelice”. „Pčelice” su osnovane 1920. Okupljale su decu iz najširih slojeva naroda i učile ih radu, čistoti i urednosti. „Pčelice” su bile društvo gde se su deca sakupljala na rad i igru u slobodnim časovima. Zadruga je 1922. ustanovila ,,Savjetnicu za matere” gde su majkama davali upute za racionalnu ishranu dojenčadi i darivali siromašnima odeću za novorođenu decu.Osnovale su 1923.-24. Zabavište sa Obdaništem, gde su siromašna deca od 3-6 godina, kojima je majka bila zaposlena, boravila ceo dan i primala hranu. Otvorile su 1921. „Starateljstvo za plućne bolesnike” sa besplatnim pregledima i lečenjem bolesnika. Potpomagale su bakalarovim uljem i odećom naročito siromašnu decu. Vlada je davala stalnu subvenciju. U početku su uspešno vodile Starateljstvo dok nije prešlo pod drugu upravu, a Zadruga je ni posle nije zapuštala. Zadruga je u Dubrovniku otvorila ,,Sekciju za njegovanje narodnog veziva i podizanje domaće industrije”. Imale su radionicu i tečaj za narodno vezivo. Otvorile su 1920. podružnicu u Cavtatu sa ustanovom „Pčelica”, a 1921. povjereništvo u Stonu. U listu ,,Narodna Svijest” istaknuto je : ,,Ovakovu blagodat, što je Ženska Zadruga podarila svoj Dubrovnik, malo koji grad u našoj državi može da uživa, a sa humanitarne strane, da se i ponosi”. (2) Zadruga je sarađivala sa Jelkom Miš, predsednicom Ženske Udruge iz Cavtata i priređivala je izložbe ručnih radova ( Dubrovnik, Beograd, …).
Narodna ženska zadruga učestvovala je sa ostalim dubrovačkim društvima u zajedničkim akcijama. Kao primer se može navesti njeno učešće u akciji koju je organizovao Crveni Krst maja 1925. Inicijativom Glavnog Odbora Podmladka Crvenog Krsta u antituberkuloznoj propagandi učestvovali su dubrovačka društva : 1) Starateljstvo za plućne bolesnike, 2) podmladak društva Crvenog Krsta, 3) Lečničko udruženje, 4) izvidnici, 5) podmladak sokola. Preduzeto je : 28 maja a) Asaniranje tri najnezdravijih stanova dubrovačke sirotinje za spomen ovog dana, b) deljenje sapuna i četkica za čišćenje zuba siromašnoj deci Starateljstva, c) deljenje i lepljenje plakata po školama i u gradu pomoću skauta; 29 maja a) Predavanje po školama od mesnih lekara i nastavnika, b) izlet podmladka u prirodu i sađenje drveća ; 30 maja a) povorka sa agitacionim natpisima ( podmladak sokola, podmladak društva Crvenog Krsta, Pčelice, Skauti), b) u teatru predavanje ,,O tuberkulozi u Dubrovniku” (dr. Orlić), uz zdravstveni film ,,Ne pljuj na tle”. Deklamovanje i pevanje ( pevao podmladak Crvenog Krsta Ženske Učiteljske škole ) ; 31 maja deljenje znački, prodavanje cveća i radova Podmladka za osnivanje besplatnog kupatila za siromašnu decu.(3)
Narodna ženska zadruga učestvovala je u svečanostima prikom posete kralja Aleksandra i kraljice Marije Dubrovniku 27. septembra 1925. zajedno sa dubrovačkim korporacijama (Srpsko radničko društvo Bratimstvo, Jugoslavenska Matica, Sokoli, Orjuna, Narodna Radikalna Omladina, Srpsko pravoslavna škola, …). Kralj Aleksandar darovao je Narodnoj ženskoj zadruzi 5.000 dinara. (4)
Dubrovački biskup dr. Josip Marija Carević organizovao je marta 1935. Duhovni koncert u katedrali u Dubrovniku radi pribavljanja sredstava za pomoć siromašnima i nezaposlenima. Biskup Carević pozvao je samo deo društava iz Dubrovnika na saradnju. Među njima su bili Hrvatsko pjevačko društvo ,,Gundulić” i Pjevačko društvo ,,Dubrava”. Humanitarni rad na koncertu vršila su društva : Crveni krst, Narodna ženska zadruga, Odbor Milosrđa, Anica Bošković, Napredak, Kat. Društvo ,,Bošković”. Nacionalna društva održala su sastanak 7. marta 1935. u Sokolani. Proglas koji je upućen građanstvu kao protest što i ta društva nijesu pozvana da sudeluju u akciji za siromašne i nezaposlene potpisali su : Jugoslovensko Muslimansko društvo ,,Preporod”, Pododbor društva ,,Kneginja Zorka”, Savez ratnih dobrovoljaca, Udruženje rezervnih oficira, Udruženje ,,Čuvaćemo Jugoslaviju”, Dubrovačko Srpsko pjevačko društvo ,,Sloga”, Dubrovačko radničko društvo, Oblasni odbor narodne obrane, Sokolsko društvo, Udruženje četnika, Udruženje ratnih invalida, Dobrovoljna vatrogasna četa, O.N.O. ,,Nova Jugoslavija”. (5)
Narodna ženska zadruga postavila je 1935. spomen ploču na grob svoje predsednice Elene Bizaro na imanju porodice Bizaro na Brsečinama. Veliki broj članica je otputovao na Brsečine, gde su ih dočekali Lina Banac i gospar Frano Bizaro. Dum Danko Lepeš je nakon mise održao govor, hvaleći pokojnicu kao uzornu dobročiniteljku svih nevojnih a posebno kao zaštitnicu napuštene dece. U svom govoru predsednica Sesa istakla je da Narodna ženska zadruga ulaže sve sile u radu čime se najbolje odužuje uspomeni svoje zaslužne prve predsednice. (6) Profesorka Marija Đadrov bila je 24 godine nastavnica Učiteljske škole u Dubrovniku. U svoje slobodno vreme bila je tajnica Narodne ženske zadruge. Umrla je u sanatorijumu u Beogradu 19 marta 1935. Za članicu uprave Jugoslovenske Matice u Dubrovniku bila je izabrana 1926. (7)
Dr. Frano Bizaro – Ohmučević bio je na opštinskim izborima u dubrovačkoj opštini 1926. izabran za vijećnika na listi Narodne Radikalne stranke. U raspravi o nacionalnom opredeljenju porodice Ohmučević-Bizaro list ,,Dubrovnik” istakao je izjavu Frana pl. Bizaro – Ohmučevića 1935. u razgovoru sa dubrovačkim biskupom Carevićem : ,,Preuzvišeni je izjavio čuđenje, kad je čuo da u Dubrovniku ima i Srba katolika. Na to se je odmah javio pokojni Bizzarro i otklonio to čuđenje Preuzvišenome ovom konstatacijom i ovim riječima :Preuzvišeni, evo nas ovdje ništa manje nego trojica : gospar Mato Šišić, Dominković i ja. “ (8)
Zlatka Sesa, predsednica Narodne ženske zadruge bila je među izaslanicima iz Dubrovnika koji su u Beogradu tražili ponovnu uspostavu Učiteljske škole. Bili su primljeni u audijenciju kod kraljice Marije, kneza Pavla i kraljevskih namesnika dr. Perovića i dr. Stankovića. Obećana im je podrška. Izaslanici su posle toga posetili ministra prosvete i druge uticajne ličnosti. (9) Na svoju brzojavnu čestitku Zlatka Sesa primila je od kraljeve kancelarije odgovor : “Poštovana gospođo. Po Najvišem nalogu čast mi je izjaviti zahvalnost na toploj čestitci i lepim željama podnesenim Njenom Veličanstvu Kraljici Mariji o Njenom danu rođenja u ime Narodne Ženske Zadruge u Dubrovniku.” (10)
Oblasni odbor Jadranske straže u Dubrovniku proslavio je Jadranski dan 1935. svečanom sjednicom u dvorani Narodne ženske zadruge. Bili su prisutni pretstavnici civilnih i vojnih vlasti te nacionalnih i kulturnih ustanova grada Dubrovnika. U izveštaju Jadranske straže od 18. 1. 1937. istaknuto je da su pri Ženskoj zanatskoj školi u Dubrovniku bile 42 članice Podmladka Jadranske straže. (11)
Hrvatski separatisti radili su na tome da preuzmu u svoje ruke pojedina društva u Dubrovniku. Održana je 6. marta 1937. glavna godišnja skupština Narodne ženske zadruge. U hrvatskom listu ,,Narodna svijest” istaknuto je da je ,,hrvatski karakter Dubrovnika došao otvoreno do izražaja i u ovoj našoj važnoj ženskoj instituciji.” Ipak je list ,,Narodna svijest” priznao da je postojala manjina koja je bila protiv. (12) I list Srba katolika ,,Dubrovnik” pisao je o događajima na skupštini. Istakao je : ,, Ovo je dubrovačka karitativna ustanova koju su pred 18 godina osnovale naše prave i čestite Dubrovkinje, ni ne sluteći da će njihovo mezimče udariti putem na koji ga one nijesu niti postavile niti su mogle računati, da će ta ustanova skrenuti u stranu.” U društvenim statutima je izričito naglašeno da je društvena zastava jugoslovenska. Razmatrajući rad uprave istakao je da su skinule sa svoje table ćirilicu, i istakao : ,,Tu je prvi korak skretanja njenog delovanja sa puta na koji su je bile postavile Dubrovkinje koje su je osnovale.” Nastavio je da N.Ž.Ž. nije bila na strani nacionalnih društava prilikom koncerta u katedrali 1935, da nisu potpisali proglas nacionalnih društava izdanu prilikom vandalskog čina na reljefu (spomeniku) u vratima od Pila, da su istupili iz Saveza Jugoslovenskih žena. Uprava je učlanila nove članice sa kojima je htela da manifestuje hrvatstvo iako u statutu postoji paraf koji jasno kaže da svaki novi član mora biti javno u lokalima napisan na tabli i tu ostati određeno vreme, pa ako nema prigovora tek onda ga primiti za člana. Prilikom skupštine formirale su se skupine pred zgradom Narodne ženske zadruge. List je smatrao da su neki članovi uprave proračunato odredili premalene društvene prostorije, da tako onemoguće prisustvo članstvu koje se nije slagalo sa radom uprave. (13) U listu ,,Dubrovnik” jedna bivša članica opisala je način preuzimanja vlasti u ženskoj zadruzi. Napisala je da je odjednom izbrisano iz članstva 147 dubrovačkih gospođa. Istakla je da će iz društva da istupi ,,neznatna manjina” od oko 200 članica. Njen komentar bio je : ,,Nama je svima žao da je do ovoga moralo doći, jer se sjećamo kako je ova naša Zadruga skladno i divno napredovala za lijepi niz godina, dok su napokon uspjeli da od nje naprave ono što su napravili, i time onemogućili da se u njoj nađe mjesta ikojoj dubrovačkoj gospođi.” (14)
Narodna ženska zadruga priredila je božićnu priredbu 1937. za najsiromašniju decu Dubrovnika. Deca iz Zabavišta Narodne ženske zadruge Gruž i Dubrovnik deklamovala su i pevala. Razdeljeno je 60 pari cipela, 80 odela, 10 pari čizama, 6 kaputa, te rublja, slatkiša, igračaka … tako da je 160 dece primilo darove. Nemoćni su primili potpore u novcu, a bolesnici Morske kuće slatkiše. Zadruga je 1923. otvorila dečji vrtić u Dubrovniku a 1928. u Gružu. (15)
List ,,Dubrovnik” pisao je o pripremi Izložbe Ženske zanatske škole, sekcije Narodne ženske zadruge. Izložba ručnih radova trebala je da se održi 25, 26 i 27 juna 1939. u prostorijama škole. (16) Ženska zanatska škola spremala je učenice praktično i teorijski za samostalni rad u krojenju i šivanju odela i rublja u zanatu ili u domaćinstvu. (17)
Po podacima iz knjige „Dubrovnik u narodnooslobodilačkoj borbi i socijalističkoj revoluciji 1941-1945“, na području dubrovačke opštine posle uspostave Banovine Hrvatske obustavila je delatnost Srpska narodna ženska zadruga. (18)
List ,,Dubrovnik” pisao je o nastojanjima hrvatskih separatista da preuzmu upravu nacionalnih društava na isti način kao kod Narodne ženske zadruge u Dubrovniku. U listu ,,Dubrovnik” istaknuto je da je masovnim upisivanjem u članstvo Jadranske straže u Tivtu ,,protivnika osnovnih principa same ove institucije” dovedena nova uprava. Od tog vremena u cijelom radu tivatske Jadranske straže vladao je frankovački duh. Uprava je odbijala upis nekoliko stotina službenika ratne mornarice iz Tivta, kad su ovi to tražili. Na godišnjoj skupštini ,,Jadranske straže” 9. februara 1941. u Tivtu učestvovala je četvrtina članova, pristalica frankovačke uprave, predvođenih od ljudi koji su skinuli državni grb sa zgrade tivatske općine. Sa skupštine su izostali oni koji su protestovali protiv rada te grupe ljudi, ili da se ne izlože uvredama i pogrdama bukača. U svom govoru potpredsjednik društva Ilko Perušina istakao je da se tivatska Jadranska straža sada nalazi u ,,hrvatskim rukama”, i da je iz ovih ruku ,,neće oteti nikakva sila”. (19)
U međuratnom periodu Narodna ženska zadruga u Dubrovniku, radila je na zbrinjavanju dece otvarajući 2 obdaništa i Žensku zanatsku školu. Pomagala je siromašne devojke kroz ,,Sekciju za njegovanje narodnog veziva i podizanje domaće industrije” u Dubrovniku, Cavtatu i Stonu. Kao jugoslovenska organizacija bila je deo Saveza Jugoslovenskih žena. Hrvatski separatisti preuzeli su 1937. vlast u Zadruzi i istupili iz Saveza Jugoslovenskih žena. List Srba katolika ,,Dubrovnik” pisao je o načinu na koji su hrvatski separatisti dobili većinu protivno statutima. Takođe je pisao o preuzimanju uprave Jadranske straže u Tivtu od strane hrvatskih separatista sličnim metodama kao kod Narodne ženske zadruge u Dubrovniku. Iz Zadruge su istupile članice koje nisu prihvatile hrvatski karakter Narodne zadruge. Na području dubrovačke opštine posle uspostave Banovine Hrvatske obustavila je delatnost Srpska narodna ženska zadruga.
Saša Nedeljković
član Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Srbije Napomene :
1.“Uspomeni Meda Pucića dubrovačkog vlastelina o 55-godišnjici njegove smrti“, “Dubrovnik”, Dubrovnik, 3 juli 1937, br. 23, str. 1;
2. M. ,,Jedna zaslužna Dubrovkinja”, ,,Ilustrovani list“, br. 24, 16 VI–23 VI 1921, Beograd, str. 5; ,,Narodna ženska zadruga”, ,,Narodna svijest”,br. 51, Dubrovnik, 15 decembra 1925, str. 2;
3.,,Zdravstvena propaganda”, ,,Narodna svijest”, Dubrovnik, 26 maja 1925, br. 21, str. 7;
4.,,Raspored korporacija pri dočeku”, ,,Narodna svijest”, Dubrovnik, 26. septembra 1925, br. 39, str. 3; ,,Darovi Nj. V. Kralja”, ,,Narodna svijest”, Dubrovnik, 1 oktobra 1925, br. 40, str. 2;
5.,,Duhovni koncerat”, ,,Dubrava”, Dubrovnik, 15 ožujka 1935, br. 25, str. 1;
6. ,,Otkriće spomen ploče Jeleni Bizaro”, ,,Dubrava”, Dubrovnik, 1 travnja 1935, br. 26, str. 3;
7.,,Marija Gjadrov”, ,,Dubrava”, Dubrovnik, 1 travnja 1935, br. 26, str. 3; ,,Godišnja skupština Jugoslavenske matice”, “Narodna Svijest”, Dubrovnik, 20 aprila 1926, br. 16, str. 4;
8.,,Rezultat općinskih izbora”, “Narodna Svijest”, Dubrovnik, 19 maja 1926, br. 20, str.1; ,,Uvredljivi falsifikat”, ,,Dubrovnik”, Dubrovnik, 3 aprila 1937, br. 9, str.4;
9.,,Dubrovačka preparandija”, ,,Dubrava”, Dubrovnik, na Badnji dan 1935, br. 43, God. III, str.5;
10. “Iz Narodne Ženske Zadruge”, ,,Narodna svijest”, Dubrovnik, 20 Siječnja 1937, br. 3, str. 3;
11. „Podmladak Jadranske straže“, mart 1937, br. 7, Split, str.111;
12. ,,Skupština Narod. Ženske Zadruge”, ,,Narodna Svijest”, Dubrovnik, 10 ožujak 1937,br.10,str.2;
13. ,,Narodna ženska zadruga”, ,,Dubrovnik”, Dubrovnik, 20 marta 1937, br. 7, str. 3;
14. Bivša članica, ,,Oko Narodne Ženske Zadruge”, ,,Dubrovnik”, Dubrovnik, 3 aprila 1937, br. 9, str. 3;
15. ,,Božična priredba Narod. Ženske Zadruge”, ,,Narodna svijest”, Dubrovnik, 30. Prosinca 1937, br. 55, str. 4;
16. ,,Izložba”, ,,Dubrovnik”, Dubrovnik, 24 juna 1939, br. 25, str. 3;
17. ,,Ženska zanatska škola”, ,,Dubrovnik”, Dubrovnik, 26 avgusta 1939, br. 34, str.4;
18. Dušan Plenča, „Odnos građanskih političkih struktura Dubrovnika prema borbi za nacionalno oslobođenje i socijalni preobražaj (1941-1945)”, „ Dubrovnik u narodnooslobodilačkoj borbi i socijalističkoj revoluciji 1941-1945“, Split 1985, str. 1050;
19. J, ,,Vrabac u lastavičinom gnjezdu.”, „Dubrovnik”, br. 8, Dubrovnik, 22 februara 1941, str. 3-4;
Vezane vijesti:
Dubrovnik, mesto najvećih hrvatskih falsifikata
NEDELjKOVIĆ DUBROVAČKI SRBI U 19. VEKU
List ,,Dubrovnik” o borcima za oslobođenje i ujedinjenje 1912 – 1918.
Sećanja V. M. Vukmirovića na borbe četnika u Balkanskim ratovima
Saša Nedeljković: Dubrovački Srbi i Savez srpskih kulturnih ustanova
Nedeljković: List ,,Dubrovnik” o pokušajima pohrvaćenja Srba katolika i Bunjevaca
Nedeljković:Bokelji i Boka Kotorska u listu ,,Dubrovnik” od 1937. do 1941 godine
