Napad na Sokolska društva u Banovini Hrvatskoj

Sokoli su tridesetih godina 20 veka  u Savskoj i Primorskoj banovini bili izloženi napadima hrvatskih separatista. U listu „Sokolski glasnik“ objavljeno je o smrti Nikole Ljubanovića, člana sokolske čete Kraj : „Odgojen je u časnim sokolskim idealima istine i poštenja, … kad je trebao da svedoči o jednom događaju, kojemu je slučajno prisustvovao, nije hteo od tih načela odstupiti i zato je danas mrtav. Pred samim sudom u Biogradu…, uboden je izdajničkim nožem, tako da i pored najvećeg zauzimanja starešine dr. Barišića, nije mogao da se spase. Bio je pun poleta i svojim radom je uzdržavao celu četu u Kraju. Njegovom smrću mi gubimo jednog od najboljih saradnika, “. (1)

Nova situacija u Jugoslaviji nastala je sklapanjem sporazuma Cvetković-Maček 26. 8. 1939. Posle osnivanja Banovine Hrvatske 1939. došlo je do masovnih napada na sokole i njihove domove u Hrvatskoj. Sokolski dom Kustošija Vrapče bio je 10 septembra 1939. nasilno okupiran od Seljačke zaštite. (2) Došlo je do zahteva za otpuštanje sokola činovnika. Savez Sokola je reagovao istakavši da : „ne možemo nikako dozvoliti da u bilo kom kraju Jugoslavije bude smatrano za krivicu to, što neko pripada sokolskoj organizaciji.” (3)

Na vanrednoj Glavnoj Skupštini Saveza Sokola 1 oktobra 1939. u vežbačkoj dvorani Saveza Sokola na Terazijama, delegati iz župa Sušak-Rijeka, Zagreb, Split, Šibenik, Bjelovar i Karlovac izneli su poteškoće sa kojima su se sokoli u tim krajevima borili, kao i sve progone. Na skupštini je bilo prisutno 120 delegata iz svih krajeva zemlje. Josip Rišlavi, podstarešina župe Zagreb, govorio je o ubistvu Dragutina Kramera, zatim je izneo slučajeve napada na Šimu Lovrića, Miladina Nenadovića, F. Smoje, Bukavicu, Jova Petrovića, J. Hrabljenovića, na sestre Budrović i Pšenička, na 4 sokola iz Ljubljane, koji su došli na župske utakmice.Članovi Seljačke zaštite oduzimali su značke na ulici svim sokolima. Na zahtev Građanske zaštite i u njenom prisustvu, izvršen je pretres u sokolskom društvu Zagreb IV, posle koga je Mikuličić na ulici premlaćen. Slata su preteća pisma pojedinim sokolima, u kojima im je rečeno, da moraju napustiti Hrvatsku, ili će biti ubijeni. Marko Sablić, starešina župe Karlovac istakao je da će Sokolstvo u tim krajevima neustrašivo nastaviti svoj rad. Prvi zamenik starešine Belajčić  je izneo da Sokolstvo proživljuje teške dane, ali bilo je još i daleko težih dana, kada ga je tuđin  progonio tamnicama i vešalima, pa je Sokolstvo ipak pobedilo. Skupština je završena sa parolom „Rad se nastavlja”. (4)  Zagrebački “Obzor”  od 3 oktobra 1939. posvetio je  članak skupštini Saveza SKJ. Istakao je da se u rezoluciji “ne iznosi ni jedan konkretan slučaj”.  Konstatovao da “na taj način sve te tužbe ostaju bez osnova…”.

„Sokolski glasnik“ konstatovao je da “kao da Sokole smatra ljudima, koje svaki frankovački razbijač može slobodno da mlati, pa da time vrši — “rodoljubivu hrvatsku dužnost” (5).

U Šibeniku je došlo do napada učenika osmog razreda klasične gimnazije na đake koji su položili venac na bistu kralja Aleksandra 9 oktobra 1939. Učenici su skoro svi bili pitomci katoličkog svećeničkog seminara. Kad su đaci frankovci i klerikalci napali đake sokole, neki profesori i direktori su odbili da pruže zaštitu napadnutim đacima i izjavili im otvoreno, neka se sele iz šibenskih škola u drugi kraj. Napadi su se preneli na ulicu, pa su napadnuti mnogi sokoli i udarani. Tajnik sokola Radovčić bio je silom izvučen iz radnje i premlaćen. U napadima su se isticali neki članovi Križara, frankovci i klerikalci. Policija za vreme nemira nije intervenisala, ali je zabranila održavanje komemoracije Devetog Oktobra u Sokolskom društvu.(6)

Napad na Sokolski dom u Betini trajao je od 19 do 23 časa, a niko se nije pojavio da zaštiti sokole i njihovu imovinu. Polupana je cela sokolana, sekirama su razbijena vrata i prozori.  Sva imovina sokolskog doma bila je zapaljena. Članovi sokola bili su nesmetano napadani od neprijatelja. U Murteru naoružana rulja napala je kuće sokola i pucala iz revolvera. Izgrednici su vikali da treba ubiti i starešinu i tajnika sokola. U Tijesnom je došlo do napada na kuću starešine Obratova, … .  Kroz prozor kuće Ante Bibana, sekretara Sokolskog društva u Kustošiji, ispaljeno je 11 oktobra 1939. 7 metaka, a iste noći ispaljena su tri metka u kuću Steva Grubića, člana sokola u Kustošiji. Napadi su učestali odkad su listovi “Hrvatski glasnik” iz Splita i  “Hrvatski dnevnik iz Zagreba otvorili kampanju protiv sokolskih domova.  (7) “Hrvatski dnevnik”  je javio iz Šibenika da je “u potkrovlju sokolskog doma u Betini neko podmetnuo dinamit i da je zgrada oštećena”. Zagrebački “Obzor”  od 21 oktobra 1939. doneo je vest, da u Betini  uopšte nije bilo nikakve ekslozije, niti da je dom oštećen. (8) Kampanju protiv sokolana vodili su “Hrv. Dnevnik”, “Hrv. Straža”, “Hrv. Glasnik”, “Primorje” i “Hrv. List”. (9)

U Sokolskom glasniku su istakli da su neke novine pisale da su napad na dom u Betini inscenirali sami članovi sokola. Članovi Sokolskog društva u Betini Tomas Filip, Branko Bilić, Petar Juroš i Jere Mikin bili su pozvani 2 novembra 1939. kao svedoci na Sreski sud u Tijesno, da svedoče o demoliranju sokolskog doma u Betini. Za demoliranje je optužena grupa na čelu sa Milanom Bosnom.  Starešina društa u Betini  Tomas Filip sa ostalim sokolima pošao je peške u Tijesno. Na bregu Bisaga primetili su grupu ljudi, koji su se spremali da navale na njih. Skrenuli su sa puta, ali su protivnici potrčali za njima, gađajući ih kamenjem i ispalili tri metka iz revolvera, vičući “Hura Zaštita !” i “Nećete na sud u Tijesno !” Sokoli su primetili da su im sa protivne  strane  dolazili napadači, naoružani lovačkim puškama. Pobegli su natrag u Murter, odakle su izvestili žandarmerijsku stanicu, zbog čega nisu mogli da pristupe na saslušanje u sudu. Žandarmima su izjavili da su prepoznali među napadačima Marka Bosnu, Božu Sladića, Petra Mikina, sve iz Betine. Sokoli iz Betine su izjavili u župi  Šibenik, da je istog dana izvršen napad na kuću načelnika sokolskog društva u Betini. I on je prepoznao napadače, njih 20, i prijavio ih žandarmeriji. (10)  Nasuprot hrvatskim listovima koji su ignorisali paljenje doma u Betini, frankovački “Hrvatski narod” organ dr. M. Budaka objavio je hvalospev nad demoliranjem doma u Betini.  Istakao je da : “U Betini, obližnjem selu Šibenika, došlo je do neobične provale narodnih osjećaja. … tamošnji sokolski dom ostao je bez i trunka pokretne imovine. Neke su novine javile o nekakovom dinamitu, koji je bio postavljen pod krov. …. Ali je istina, da su složni seljaci preko noći posve ogolili to leglo svakog zla. … a bilo je i — ”emigranata”. Papirnate objekte svake ruke pojela je vatra. … “. „Sokolski glasnik“ preneo je kako su nazvali zulukaferski hvalospev  “Hrvatskog naroda”. Istakli su da dok su “Hrv. Dnevnik”, “Hrv. Straža”, “Hrv. Glasnik” pa i ”Novo Doba”, javljali da je bio postavljen od nepoznatih ljudi dinamit, ili da nije bilo napada na dom, ili da su napad inscenirali sami sokoli, dotle je Budakov list pohvalio seljake zbog “osvajanja Bastilje”.  „Sokolski glasnik“ konstatovao je : „Ali kad je trebalo rušiti prave Bastilje, one austrijske, onda su ih rušili Sokoli, dok su im frankovci pokorno služili”. Za pisanje “Hrvatskog naroda” konstatovao je „Takva glorifikacija zločinstva ne može se čitati  ni u centralnoj Africi!”. (11)  Krajem oktobra grupa od 120 ljudi, koja se proglasila za “Seljačku zaštitu”, sa muzikom i opštinskim načelnikom na čelu, provalila je silom u sokolski dom u Pagu. Vođa “Zaštite” Vaso Špero, poštanski činovnik, ispalio nekoliko metaka iz revolvera, a gomola je počela da demolira prostorije sokola. U Zagrebu je 11 novembra 1939. napadnut iz zasede, u Držićevoj ulici, u blizini svog stana, Stjepan   Šoštarić, mašinovođa i član sokolskog društva Zagreb  II. Na njega je ispaljeno 9 metaka iz revolvera, od kojih su tri metka pogodila  u kukove i u ruku. Iako je bio ranjen Šoštarić je pucao za napadačima, koji su pobegli. Šoštarić je bio smešten u Bolnicu milosrdnih sestara. (12)

Dubrovačka građanska muzika podnela je prijavu Pretstojništvu Gradske policije u Dubrovniku da će 13. 11. 1939. muzika društva, praćena bakljama, pozdraviti Komandu Mesta i obići svirajući gradom i predgrađem, u slavu obljetnice dolaska oslobodilačke srpske vojske u Dubrovnik. Proslava je zabranjena i to iz sledećih razloga : „Prilike, koje vladaju uopće a naročito one u Dubrovniku isključuju mogućnost, da bi prijavljena noćna proslava protekla u miru i redu. …a da se onemoguće eventualna djela neodgovornih lica, da ovu proslavu u noćno doba iskoriste u svoje nedozvoljene svrhe, odlučeno je u interesu javnog mira, reda i poretka, … s tim više, jer je to u skladu sa najvećim državnim interesima. “ Kao deo proslave održano je samo blagodarenje za kralja i vojsku u srpsko-pravoslavnoj crkvi sv. Blagoveštenija, i predavanje u Sokolani. (13) Sokoli su pored brojnog građanstva prisustvovali blagodarenju, a u veče je u sokolskoj dvorani priređena svečana konferencija, koju je otvorio starešina N.Šutić. Potpukovnik Knežević održao je govor ističući herojstvo srpske vojske, kojoj su prisutni priredili oduševljene manifestacije. Srpsko pevačko društvo „Sloga” izvelo je nekoliko muzičkih tačaka. (14)

  Oko dvadeset članova “Seljačke zaštite”  napali su 19 novembra 1939. načelnika Sokolskog društva u Komiži, Vladu Martinisa, isprebijavši ga kocevima. Ponovo su napali načelnika, 21 novembra 1939. izranivši ga noževima. Istog dana je napadnut član sokola Luka Blažević, pri ulasku u svoj stan. Napadači su ispalili za njim nekoliko metaka i zasuli mu prozore kamenjem. Član sokola Vicko Žnanić morao se iseliti iz Komiže i napustiti svoje imanje, jer je bio dnevno napadan zbog svog sokolskog rada. Sokolsko društvo u Komiži bilo je deo župe Split. (15)

Uprkos nasilju praznik Prvog decembra proslavili su sokoli u Banovini Hrvatskoj. Sokoli i ostalo nacionalno građanstvo u Murteru zapalili su uoči dana ujedinjenja kresove na okolnim bregovima. Blagodarenju u katoličkoj crkvi prisustvovali su uz sokole, članovi Jugoslovenske čitaonice i ostali meštani, u većem broju nego do tada. Društveni pevački hor otpevao je u crkvi himnu. Prisutni su posle blagodarenja pošli u povorci, pevajući sokolske pesme,  u sokolanu gde je održana svečana  sednica. Sednicu je otvorio starešina Ivan Juraga. Posle podne članstvo je krenulo na mesno groblje, gde su položili venac na grobove umrlih članova. Uveče održana je akademija. Sokolsko društvo Rogoznica, blizu Šibenika nije moglo da proslavi Prvi decembar pošto su protivnici poderali sve sokolske plakate i pretili članstvu. ….  . (16) Tamo gde su imali prilike sokoli su oduševljeno proslavili Dan Ujedinjenja. U Dubrovniku, Suđurđu, Kaštel Sućurcu, Sušaku, Gerovu kod Sušaka, Šibeniku, Sinju, … (17)

Prostorije sokolskog društva u Komiži na ostrvu Visu bile su zapaljene. Izgoreo je inventar i čitaonica. Pre mesec i po već je bio izvršen napad, kojom prilikom je bio demoliran sav nameštaj i sva imovina sokola.  Uz pomoć župe Split sokoli iz Komiže su nabavili nov nameštaj, odlučni da nastave sa radom. Župa Split poslala je izveštaj o tome svim nadležnim vlastima i tražila da se krivci kazne, a sokolskom društvu osigura zakonska zaštita, u toliko pre, što ni krivci za prošli napad nisu bili još kažnjeni.  „Sokolski glasnik“ je komentarisao : „I još će nam „Obzor” i  „Jutarnji list” govoriti o tome, da  „klevećemo” i da  „ne iznosimo konkretne činjenice” o progonima Sokolstva u Banovini Hrvatskoj, kad im njihovi pristalice, iz dana u dan liferuju, ne samo konkretne, nego i plamteće primere tog varvarstva i tih progona !”. (18)

“Jutarnji list” od 17 decembra 1939. objavio je apel Sokolskog društva Beograd II za pomoć sokolima, koji su bili otpušteni iz službe u raznim mestima Banovine Hrvatske, ili koji su pred pretnjama i napadima morali da se sele. Zajedno sa tim apelom objavio je članak pod naslovom “Kleveta”, u kome je napao beogradsko sokolstvo da “širi klevete o Banovini Hrvatskoj”, “da truje decu i srpsku javnost” pa poziva vlasti u Beogradu, da takvoj “klevetničkoj akciji stanu na put”. 

  „Sokolski glasnik“ je komentarisao : „ali se otpuštanja vrše i dalje, u masi, i spremaju se nova! Sokolima u Beogradu nije sigurno prijatno, da za svoju braću traže nova nameštenja, da sakupljaju za njih pomoć, da otvaraju za njih kuhinje itd. i bili bi vrlo zahvalni  “Jutarnjem listu”, kada bi uputio apel na drugu stranu da se ta progonstva ne vrše, pa kad bi sva naša braća mogla mirno da ostanu tamo gde su bila. Inače pisanje “Jutarnjeg lista”  predstavlja krajni cinizam, kad najpre pušta i pomaže da se naša braća gone i otpuštaju, a onda traži od nas, da ih pustimo da umru od gladi !”. (19)

O položaju sokola koji su 1940. putovali kroz Banovinu Hrvatsku u članku „Piše nam jedan brat iz Velike Kikinde“ : „Pre kratko vreme putovao sam u Zagreb, pokazao sam na željezničkoj stanici, zbog identiteta, sokolsku legitimaciju, … međutim kad je činovnica videla da je to sokolska legitimacija, bacila mi je kroz prozor, izjavljujući da to „ništa ne vredi“. Isto mi je izjavio i kondukter u vozu, a kad sam se požalio jednom višem činovniku, taj mi je izjavio, da Soko u Banovini Hrvatskoj više ne postoji i da sokolska legitimacija nema značenja. Blizu Novske prišao mi je jedan gospodin i izjavio mi, da skinem sokolsku značku, dok ne dođe „Zaštita“ i dok gore ne prođem“. (20)

 Ante Šitić bio je nadnut u Splitu jedne večeri od 5 članova jedne porodice, koji su ga isprebijali. Žandari su ga jedva oteli iz njihovih ruku, uhapšivši i napadače i njega. Napadači su još iste večeri pušteni, dok je Šitić zadržan u zatvoru. Tek kasnije je pušten i posle 6 dana je umro. Ni jedna splitska novina nije donela vest, ne samo o napadu, već ni o tome da je umro. Ceo Split je gledao njegovu sahranu. Spitski sokoli su u velikom broju učestvovali na sahrani. O napadu se vodila istraga, ali je Rudan koji je vodio istragu, tih dana bio otpušten iz službe, zato što je član sokola.  Ante Šitić je bio još pre Prvog svetskog rata vatreni nacionalist, i kasnije je prednjačio u svim narodnim pokretima, kao član sokolskog društva. Izgubio je život u svojoj 45 godini. (21)

Šef duvanske stanice u Čapljini, Ivan Đukan, je nekoliko sokola poslao na gori posao, gde nisu imali pravo stalnosti, a na njihova mesta doveo je svoje ljude. Naročitu štetu naneo je članu sokolske čete iz Prebilovaca, Svetozaru Šariću, koji je četiri godine bio zaposlen u  duvanskoj stanici. (22)

„Sokolski glasnik“ je  uočio vezu između članova „Hrvatskog Junaka” i Ustaša. U Zagrebu je 10 marta 1940. održana priredba „Hrvatskog Junaka” u dvorani Radničke komore. „Hrvatski Junak” je za svoju priredbu protivzakonito uzeo sprave Sokolskog društva Zagreb III i zatim ih vratio u dvoranu oštećene. U svom govoru starešina „Hrvatskog Junaka” Milutin Majer grdio je sokole.   Leci kojim se pozivalo na priredbu „Hrvatskog Junaka” nosili su devizu „Za dom!”, koja je bila prvi deo devize  „Ustaša” („Za dom spreman!”). Tehnički vođa  „Hrvatskog Junaka” Tomica Rolf bio je pušten iz zatvora, u kome se nalazio zbog svoga frankovačkog rada. Zbog toga je jedan stari pristalica HSS u zagrebačkom „Narodnom Glasu” ustao protiv „Hrvatskog Junaka” kao organizacije koja je klerikalna i nema nikakve veze sa hrvatskim seljačkim interesima. (23)

Sokolski glasnik od 17. maja 1940. javljao je o upadu naoružanih pripadnika Zaštite u kuću Vjekoslava Benčića u selu Kraju kod Šibenika. U kući se nalazilo 10 članova tamošnje Sokolske čete. Iz članka „Napadaji Hrvatske Zaštite“ : „Stali su da ih grde i vređaju, tražeći da odmah napuste Benčićev stan. Kad su ih članovi naše čete izbacili, vratili su se članovi Zaštite u trostrukom broju, preteći im, da će porušiti kuću, ako se svi ne raziđu. Pred takvom opasnošću naša su braća pokušala da pobegnu, ali su neki od njih teško ranjeni“. ( Vice Benčić, Andrija Ljubanović i Dragutin Mazić). U članku se nastavlja: „Iste večeri su članovi Zaštite napali još neke sokolske članove i silom ih pretresli. A na kuću starešine Krste Benčića napali su kamenjem. Istoga dana bio je napadnut tajnik čete, Petar Benčić, koji se nalazio u Biogradu na moru, od tamošnjih članova Zaštite“. (24)

U Aprilskom ratu 1941. Seljačka i građanska zaštita stavile  su se u službu okupatora. U svojoj zapovjedi izdanoj 19 aprila 1941. Slavko Kvaternik je istakao : “u danima stvaranja Nezavisne države Hrvatske, koliko Hrvatska seljačka toliko i  građanska zaštita, svjesne  historijskog zbivanja, dale u svakome pogledu sve svoje, da kod oživotvorenja nastojanja cijelog Hrvatskog naroda održe red i sigurnost na dostojnoj visini.” U znak priznanja dobili su ime : “Hrvatski zaštitni lovci”. (25)

Hrvatska Zaštita je težeći stvaranju Nezavisne Hrvatske  napadala članove sokola i njihove domove.  Pošto je na Primorju bilo najviše pristalica održanja Jugoslavije tu su bili najžešći napadi Zaštite. Hrvatski listovi težili su da ignorišu napade na sokole i paljenja sokolskih domova. Svi sem ultrahrvatskog  “Hrvatskog naroda” koji je veličao napade i paljenje sokolskih domova. U Aprilskom ratu 1941. Seljačka i građanska zaštita stavile  su se u službu okupatora.

Piše: Saša Nedeljković član Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Srbije

Napomene :

1. „Tragična smrt uzornog sokola”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 16 juna 1939, br. 24, str. 5;
2. „Kratke vesti iz našeg Sokolstva”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 29 septembar 1939, br. 39, str. 4;
3. „Položaj Sokola nameštenika”, „Sokolski glasnik“, Beograd, br. 39, str. 4;
4. Bran. Slijepčević, „Vanredna Glavna Skupština SSKJ.”, „Bratstvo”, Osijek, 15 oktobra 1939,  br. 10, str. 194, 195; „Sokolstvo u radu i borbi”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 6 oktobar 1939, br. 40, str. 3;
5. „Obzor o sokolskoj rezoluciji i napadima na Sokolstvo”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 6 oktobar 1939, br. 40, str. 6;
6. „Frankofurtimaši protiv Sokola”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 13 oktobar 1939, br. 41, str. 4; „Kratke vesti iz našeg Sokolstva”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 20 oktobar 1939, br. 42, str. 4;
7. „Napadaji na Sokole se množe!”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 20 oktobar 1939, br. 42, str. 3; „Čitajući novine …”, „Sokolski glasnik“, Beograd,  27 oktobar 1939, br. 43, str. 5;
8. „Čitajući novine …”, „Sokolski glasnik“, Beograd,  27 oktobar 1939, br. 43, str. 5;
9. „Kampanja protiv naših domova”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 10 novembar 1939, br. 45, str. 3;
10. „Još o događajima u Betini”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 10 novembar 1939, br. 45, str. 4;
11. „Glorifikacija zločinstva”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 17 novembar 1939, br. 46, str. 1;
12. „Napadaji na Sokolstvo”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 17 novembar 1939, br. 46, str. 3;
13. „13 novembra”, „Blagodarenje”, „Više pomirljivosti i obzira”, „Dubrovnik”, Dubrovnik, 18 novembra 1939, br. 46, str. 4;
14. „Kratke vesti iz našeg Sokolstva”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 28 novembar 1939, br. 47 i 48, str. 7;
15. „Napadnuti Sokoli”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 7 decembar 1939, br. 49, str. 6;
16. „Sokolski Prvi Decembar u Banovini Hrvatskoj”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 7 decembar 1939, br. 49, str. 4;
17. „Sokolstvo u Banovini Hrvatskoj je oduševljeno proslavilo Dan Ujedinjenja”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 15 decembar 1939, br. 50, str. 2;
18. „Naš dom u Komiži opet uništen”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 22 decembar 1939, br. 51, str. 3;
19. „Ne kleveta, već žalosna istina!”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 22 decembar 1939, br. 51, str. 3;
20. „Piše nam jedan brat iz Velike Kikinde“, „Sokolski glasnik“, Beograd 15.mart 1940, br. 11, str.6;
21. „Teška smrt br. A. Šitića”, „Sokolski glasnik“, Beograd 15.mart 1940, br. 11, str.6;
22. „Pišu nam iz Prebilovaca, kod Čapljine”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 29 mart 1940, br. 13, str. 3;
23. „ Rad i napadaji „Hrvatskog Junaka”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 29 mart 1940, br. 13, str. 3;
24. „Napadaji Hrvatske Zaštite“, „Sokolski glasnik“, Beograd, 17.maj 1940, br. 20, str. 6;
25. Sreta Savić, „Borbe u Sremu 1941 1944”, Sremska Mitrovica 1981, str. 48;

Vezane vijesti:

Borba Sokolskog društva u Imotskom

Sokoli u borbi protiv klerikalizma u Zapadnoj Hercegovini …

Nedeljković: Pripreme i učešće Saveza Sokola kraljevine …

rad sokola na kosovu i metohiji u međuratnom periodu

Pripreme i učešće Saveza Sokola kraljevine Jugoslavije u …

Sokolska pomoć stradalnicima iz Banovine Hrvatske | Jadovno …