Popis žrtava rata 1941-1945.

Već godinama je moguće na određenim portalima na Internetu pronaći delove ili kompletan popis žrtava Drugog svetskog rata 1941–1945. godine među stanovnicima Jugoslavije. Kako je sve to nepouzdano, jer se ne zna kojim putem su ti podaci stigli do onih koji drže pomenute portale, Muzej žrtava genocida, kao jedna od tri institucije (pored Zavoda za statistiku i Arhiva Jugoslavije) obznanjuje ono čime raspolaže.

Svesni smo da će to izazvati različite komentare, da se izneto mnogima neće dopasti, da će verovatno uslediti i optužbe da smo se tim potezom svrstali na protivničku stranu… Stoga naglašavamo: u ovom času nudimo samo ono čime raspolažemo a to je ono što je dobijeno revizijom popisa sprovedenom u Muzeju žrtava genocida u periodu od 1995. do 1998. kao i od 2002. do 2008. godine.

Polazimo od toga da svi shvatamo kako konačne činjenice o žrtvama nikada neće do kraja biti utvrđene. Smatramo da ono čime raspolažemo treba da predstavlja osnovu nacionalnog višegodišnjeg, naučnoistraživačkog i multidisciplinarnog projekta.

Popis žrtava rata od 6. aprila 1941. do 15. maja 1945. godine obavljen od novembra 1964. do aprila 1965. godine

Savezno izvršno veće, kako se tada zvana vlada Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, 10. juna 1964. odlučilo je da se načini popis ratnih žrtava 1941–1945. godine. U tu svrhu 17. juna formirana je Savezna popisna komisija dok je obrada podataka poverena Saveznom zavodu za statistiku. Organizaciju popisa trebalo je da sprovedu republičke komisije.

Prema odluci o popisu trebalo je popisati državljane Jugoslavije stradale „od fašističkog terora“ u periodu od 6. aprila 1941. do 15. maja 1945. godine.

Prema osnovnoj metodološkoj postavci, trebalo je popisati:

– internirane, zatvarane, deportovane, odvedene na prisilan rad ili zarobljene bez obzira na to da li su ubijeni, poginuli, umrli, nestali ili preživeli teror;

– poginule pripadnike jugoslovenske vojske u vremenu od 6. IV do 15. V 1945;

– poginule pripadnike NOV i POJ ili savezničkih vojnih formacija do 15. V 1945. ili umrle do 15. V 1946. od posledica zadobijenih u ratu;

– poginula civilna lica prilikom bombardovanja u vremenu od 6. IV 1941. do 15. V 1945;

– civilna lica stradala pod udarom direktnog terora neprijatelja (okupatora) i njegovih saradnika u vremenu od 6. IV 1941. do 15. V 1945.

Za popis je angažovano više od 25.000 popisivača, dok se još oko njih 5.000 bavilo drugim, pratećim poslovima.

Popis je sproveden po jedinstvenoj metodologiji tokom novembra 1964. godine. Pošto je u odluci o popisu naglašeno da se „klasičan popis obilaskom svih domaćinstava vrši samo u većim gradovima i na područjima gde je bio veći broj žrtava“, popisivači u Sloveniji, Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini ušli su u gotovo svako domaćinstvo, dok u ostalim republikama to nije bio slučaj.

Proveravanjem materijala ustanovljeno je da je bilo propusta, pa je popisivanje produženo do aprila 1965. godine.

Prvi zvanični brojevi obznanjeni su 1966. godine: popisom su obuhvaćene ukupno 1.107.172 žrtve rata – 597.323 smrtno stradale i 509.849 preživelih osoba.

Savezna komisija ocenila je da je popis nepotpun, da je njime obuhvaćeno samo 56–59 odsto od procenjenog broja stradalih (1.016.000 do 1.066.000), ali da rezultat popisa predstavlja maksimum koji se mogao postići. Savezno izvršno veće je zaključilo da popis nema potreban nivo kvaliteta, to jest da je daleko od proklamovanih 1.706.000 žrtava, pa je stavljena zabrana na korišćenje popisa. Celokupni materijal predat je Arhivu Jugoslavije, gde se i sada čuva.

U martu 1992. godine Savezno izvršno veće (tada već krnje države – Savezne Republike Jugoslavije), svesno neprocenjive vrednosti materijala (bez obzira na njegovu nepotpunost i nedovoljan kvalitet), donelo je odluku o prestanku zabrane i naložilo da Savezni zavod za statistiku pomenuti materijal uredi i obradi. Podaci su unošeni u računar rađen je u martu i aprilu 1992. godine. Uneti su tada podaci o svim poginulim, ubijenim, umrlim i nestalim žrtvama rata čija se imena u popisu pojavljuju, odnosno za koje postoji popisni materijal. Tako su formirani baza i registar žrtava.

Rezultati popisa objavljeni su u šesnaest knjiga, od kojih je prva fototipsko izdanje interne publikacije Saveznog zavoda za statistiku iz 1966. godine pod naslovom „Žrtve rata 1941–1945. (Rezultati popisa)“, sa izveštajem Savezne komisije kao posebnim dodatkom. U ostalih 15 knjiga podaci o žrtvama iskazani su prema teritorijalnom principu – za republike, opštine i naselja. Sadržaj registra u potpunosti je prenet u računar. Nažalost, publikacija je objavljena u ograničenom broju primeraka, samo za potrebe najviših državnih organa i naučnih institucija. Po jedan primerak dostupan je javnosti u bibliotekama Republičkog zavoda za statistiku, Arhiva Jugoslavije i Muzeja žrtava genocida.

Zaključak

U Muzeju žrtava genocida u Beogradu i dalje je moguće prijaviti nepoznate i nepopisane žrtve Drugog svetskog rata – ukoliko se u vezi s njima poseduje dokaz ili postoji živo sećanje na njih – i tako dopuniti izveštaj o stradanju naroda s prostora nekadašnje Jugoslavije. Ideja je da se popišu prvenstveno žrtve rata iz korpusa srpskog naroda, potom i ostali bez obzira na njihovu nacionalnu, religijsku, etničku, vojnu ili političku pripadnost. Time bi se broj popisanih žrtava približio stvarnom broju stradalih. Na taj način odužili bismo se svim stradalnicima.

Prilozi:

• 1. Uzorak popunjenog popisnog lista iz 1964. godine – preuzmite u PDF. dokumentu
• 2. Izveštaj Saveznog zavoda za statistiku, avgust 1966. godine – preuzmite u PDF. dokumentu
• 3. Žrtve rata 1941–1945:
• a. tabelarni pregled sačinjen posle nepotpune revizije – preuzmite u PDF. dokumentu
• b. SR Slovenija – preuzmite u PDF. dokumentu
• v. SR Hrvatska – preuzmite u PDF. dokumentu
• g. SR Bosna i Hercegovina – preuzmite u PDF. dokumentu
• d. SR Crna Gora – preuzmite u PDF. dokumentu
• đ. SR Makedonija – preuzmite u PDF. dokumentu
• e. SR Srbija (bez Kosmeta i Vojvodine) – preuzmite u PDF. dokumentu
• – Kosovo i Metohija – preuzmite u PDF. dokumentu
• – Vojvodina – preuzmite u PDF. dokumentu
• 4. Uzorak popisnog lista koji koristi Muzej žrtava genocida, preuzmite ga u Vord dokumentu ovde

*Napomena: list se može popuniti direktnim ukucavanjem podataka i poslati elektronskom poštom na adresu office@muzejgenocida.rs

Izvor: Muzej žrtava genocida, Beograd