Mračne senke  Prvog hrvatskog katoličkog kongresa 

U sagledavanju i tumačenju delovanja Katoličke crkve na prostoru Balkana, tačnije na području koje je nekada pokrivala Austro-Ugarska monarhija, a kasnije Kraljevina SHS, odnosno Jugoslavija, često se zanemaruje, bar kod publicista i novinara, jedan događaj iz 1900. godine, čije se dejstvo osetilo maltene sutradan, a oseća se i danas. Radi se o „Prvom hrvatskom katoličkom kongresu“, održanom u Zagrebu, od trećeg do petog septembra spomenute godine. O tom skupu se zna gotovo sve, ali se, kažu istoričari, ne zna ko je u personalnom smislu idejni tvorac doktrine donete na Kongresu, da se katolicizam čvrsto poveže sa hrvatskim domoljubljem. Najverovatnije nadbiskup sarajevski Josip Stadler, mada je to manje važno kada su u pitanju veliki poduhvati Vatikana.

 NAZAD NA ISTOK

Sa hrvatskog stanovišta ta doktrina pokazala se kao izuzetno plodonosna, donela je čvrstu, masovnu, homogenizaciju Hrvata i svih katolika koji su živeli na prostoru Dalmacije, Hrvatske i Slavonije, svakako Bosne i Hercegovine, na ideji stvaranja samostalne hrvatske države. Trebalo bi imati u vidu da se Austro-Ugarska raspala samo 18 godina kasnije, da je već te 1900. godine hrvatski nacionalizam buktao kao plamen, nošen kondenzovanim i široko rasprostranjenim idejama rodonačelnika hrvatskog fašizma Ante Starčevića; da je dvojna monarhija činila velike ustupke manjinskim narodima, ne zato što su Austrija i Ugarska to hteli već stoga što su bili sve slabiji, primorani na ustupke, i da se u vazduhu osećalo veliko evropsko pretumbavanje.
Na starim idejama, vekovnoj strategiji zaustavljanja širenja pravoslavlja, njegovog potiskivanja „nazad na istok“ Vatikan postavlja novu doktrinu; širenje katoličanstva kroz jačanje hrvatstva. Ono što danas znamo, posle svega što se odigralo u međuvremenu, sa rezultatima i posledicama, može se zaključiti da je Prvi hrvatski katolički kongres, sa hrvatskog stanovišta, možda i najznačajniji događaj u novijoj istoriji Hrvata. Da nije bilo Kongresa, Katolička crkva u Hrvata nikada ne bi imala uticaj koji je imala, a taj uticaj bio je presudan u destrukciji Kraljevine SHS; osnivanju, utemeljenju i razvoju ustaškog pokreta; prekomponovanju Kraljevine Jugoslavije u Savez banovina (sa najvećim ustupcima Hrvatima); Stvaranju Nezavisne Države Hrvatske; planiranom uništavanju Srba… Kongres je novu formulu – svi katolici Dalmacije, Hrvatske, Slavonije i Bosne i Hercegovine su Hrvati – začinio mržnjom prema Srbima, pravoslavcima, prihvatajući Starčevićevu tezu o Srbima kao „remetilačkom faktoru na hrvatskom životnom prostoru“. To se, naravno, nigde ne kaže u dokumentima Kongresa, ali je ono što je prihvaćeno, hrvatsko-katolički ekskluzivizam, podrazumevalo i u praksi provelo antisrpsku politiku. Kongresu su prisustvovali gotovo svi hrvatski nadbiskupi i biskupi, a glavnu ulogu imali su: nadbiskup vrhbosanski Josip Stadler, zagrebački Juraj Posilović i biskup đakovački Josip Juraj Štrosmajer. Iz prezimena se vidi da Stadler (Štadler) i Štrosmajer imaju nemačke korene, ali to ćemo ovoga puta staviti na stranu.

DOMOBRANSTVO UMESTO HONVEDSEGA

Među značajnijim učesnicima Kongresa za spomenuti je Miroslava Kulmera i Tadiju Smičiklasa. Kulmer je bio general austrougarske vojske (i on je nemačkog porekla), a za Hrvate je značajan i po tome što je uveo domobranstvo kao oblik vojnog organizovanja; posle „Austro-Ugarske nagodbe“ tražio je da se vojska na prostoru Hrvatske, regije unutar dvojne monarhije, sa mađarskog preimenuje na „hrvatski jezik“, pa je umesto „honvedsega“ dobijeno domobranstvo. Inače, porodica Kulmer dala je nekoliko vrlo uglednih imena: lekara, slikara, vojnika, političara… Njihov porodični dvorac u Šestinama, nedaleko od Zagreba, kupio je i obnovio najbogatiji Hrvat danas, Ivica Todorić, vlasnik desetak velikih firmi i u Srbiji.

Tadija Smičiklas je hrvatski istoričar i političar. Njegovo poreklo je srpsko, rođen je u selu Reštovo, na Žumberku, 1843. godine u porodici pounijaćenih Srba, grkokatolika, koji su kroz vreme prestali da se izjašnjavaju kao Srbi i prešli u hrvatski nacionalni korpus. Sa Ivanom Kukuljevićem Sakcinskim, hrvatskim političarom i književnikom, odigrao je presudnu ulogu da se „Matica ilirska“ 1874. godine preimenuje u „Maticu hrvatsku“.
Nekoliko godina pre održavanja Kongresa „Katolički list“ je serijom tekstova insistirao na čvrstoj vezi katolicizma i domoljublja, objedinjavanjem svih katolika Trojedne kraljevine pod hrvatskim imenom, što se može smatrati uvodom u Kongres, s obzirom na to da je „Katolički list“, uz orijentaciju vidljivu iz imena, bio pod velikim uticajem ljudi čiji se politički angažman naslanjao na ideje Ante Starčevića. Na Kongresu je usvojeno osam rezolucija, a sve ih povezuje briga za katoličanstvo, katolički moral, umetnost natopljenu katoličanstvom i verom u Crkvu… U stvari, Kongres je kod Hrvata afirmisao politički katolicizam, pokret razvijen u drugoj polovini 19. veka u Evropi, a osnažen početkom 20. veka. Tako smo dobili različite oblike demohrišćanske ideologije i danas prisutne, negde dominantne, u mnogim zemljama Evrope i sveta.
Trebalo bi imati na umu da su upravo te političke snage odigrale glavnu ulogu u političkoj i medijskoj pripremi razbijanja Jugoslavije, opredeljene da na ruševinama države južnih Slovena stvore ono što je planirano decenijama ranije – Nezavisnu Državu Hrvatsku, neku vrstu sećanja na austrijsko i austrougarsko carstvo. Velike ideje i veliki politički ciljevi nikada ne umiru. To je jasno svima, osim Srbima, naravno.

STRATEZI NOVOG KURSA

Rezultati „Prvog hrvatskog katoličkog kongresa“ postali su vidljivi za neverovatno kratko vreme. Veličanje hrvatstva i katoličanstva podrazumevalo je izgradnju antagonizma prema drugim narodima, a kako je bilo sve vidljivije, bar kod razumnih i politički zrelih ljudi, da će se Austro-ugarsko carstvo raspasti (samo je bilo pitanje na koji način), stratezi novog hrvatskog kursa okrenuli su bes „potlačenog hrvatskog puka“ prema Srbima. Po školama, katoličkim semeništima, na političkim skupovima, širene su ideje o pravoslavcima kao prepreci na putu hrvatskog osamostaljenja. Uz ranije postavke Ante Starčevića nije bilo teško da se netrpeljivost prema Srbima podigne na nivo mržnje, čak antisrpske histerije.
Već 1902. godine u Zagrebu i još nekoliko hrvatskih gradova izbijaju velike antisrpske demonstracije, sa razbijanjem izloga srpskih radnji, upadanjem u stanove i kuće uglednih Srba, premlaćivanjem, devastiranjem njihove imovine, izvikivanjem parola mržnje. Demonstracije je organizovao i u Zagrebu predvodio Josip Frank, u političkom i ideološkom smislu naslednik Ante Starčevića. Kao povod spominjan je tekst „Srbi i Hrvati“, prenet u zagrebački „Srbobran“ iz „Srpskog književnog glasnika“, ali kako je taj tekst pre objavljivanja prošao vrlo strogu kancelariju državne cenzure u Zagrebu, nema sumnje da je u pitanju nešto mnogo veće i značajnije; mržnja prema Srbima koji su imali sve značajniji uticaj u privrednom, pa i političkom životu Zagreba i dvojne monarhije.
U to vreme centrom Zagreba, posebno Vlaškom ulicom, dominirale su srpske i jevrejske prodavnice, banke, zanatske radnje, što je u perspektivi „hrvatskog državnog katoličkog projekta“ zaista bio veliki problem.
Identične slike nasilja u Zagrebu, Zadru, Sisku, Splitu, Dubrovniku Osijeku… videli smo i kasnije, 1941. i 1991. godine. Sve je bilo isto. I uvek, iza svake hrvatske globalne i lokalne priče i akcije, stajali su ljudi bliski Katoličkoj crkvi ili oni koji su prošli njena semeništa, gimnazije, fakultete. Niko to nije objasnio bolje od Viktora Novaka (knjiga „Magnum Crimen“), čoveka koji je prošao katoličko obrazovanje, objasnio vatikansku crkvu iznutra, predstavio njene velike i dugoročne ciljeve, njene zločine i zločince ali… što se Srba tiče, to njima ne pomaže. Srbi su narod koji ne uči ni iz istorije, ni iz sopstvenih grešaka. Da su imali, a nisu, „Prvi srpski pravoslavni kongres“, danas bi se Srbi i komšijama i Evropi izvinjavali zbog toga.

Piše: Ratko Dmitrović

Izvor: PEČAT