Miloš Ković: Srbi će ostati nacija opredeljena za Kosovski zavet i Nebesku pravdu

Izveštaj sa predavanja Miloša Kovića „Srpski nacionalni identitet u novom veku“

Svetosavska omladinska zajednica Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke upriličila je u ponedeljak, 4. aprila, u Parohijskom domu Hrama svetog Save na Vračaru, predavanje „Srpski nacionalni identitet u novom veku“ profesora Miloša Kovića, istoričara i predavača na Filozofskom fakultetu u Beogradu.

Posle uvodne reči, u kojoj je istaknut crkveni i stradalnički elemenat srpskog identiteta, usledilo je izlaganje Miloša Kovića. Ković je svoje predavanje otpočeo rečima „bauk nacionalizma kruži Evropom“, što je aluzija na čuvene reči još čuvanijeg nemačkog novinara i prebega u Englesku Karla Marksa. Time je ukratko ukazano na sadašnji politički trenutak u kome se nalazi Evropa i uopšte „zapadni svet“ – pitanja identitetske politike, nacionalni identitet i nacionalni interesi, koji su pre dvadesetak godina označavani kao deo atavističkog balkanizma sada se nalaze u središtu političkog života najmoćnijih zapadnih zemalja.

Ković je ukazao da je ova promena bila vidljiva i pre desetak godina, što je zapravo reakcija na velike identitetske eksperimente koje su preduzeli liberali u posthladnoratovskoj Evropi i Sjedinjenim Američkim Državama. Prošle godine mogli smo da posvedočimo da su u SAD i Velikoj Britaniji prevagu odnele, uslovno rečeno, nacionalističke politike. U Holandiji ova politika gubi izbornu bitku ali nas, prema Kovićevom mišljenju, u Francuskoj očekuju ključni izbori koji treba da prelome i sudbinu Evropske unije.

Ovo je zapravo bio uvod u centralnu temu predavanja: srpski nacionalni identitet u novom veku. Ković je ukazao da se na političkom horizontu – i pored najava socijalista i liberala – ne vidi ništa što bi zamenilo naciju. Ukazao je da je nacionalna svest politička činjenica, psihološka činjenica ali i etička činjenica, zajednica solidarnosti. To je činjenica, kako je istakao, koja može da nas učini ponosnim, ali i da nas posrami i da nam da za pravo da kritikujemo nečije ponašanje u ime onih koji su bili i u ime onih koji će tek doći. To je mogućnost poistovećivanja i izraz želje da se očuva kontinuitet. Ković je naveo kako postoje narodi čije istorije obiluju ličnostima sa kojima je moguće poistovećivati se – to su imena koja stalno ponavljamo.

Ković je naveo reči Semjuela Hantingtona, čuvenog američkog političkog teoretičara,  „Nacija počiva na veri“ – koje bi u srpskoj akademskoj sredini, kako je dodao, zvučale jeretički.

Kovićevo predavanje bilo je podeljeno u četiri celine, koje su se odnosile na hronološke celine razvoja srpske nacionalne svesti: predmoderno doba, devetnaesti vek od Karađorđa do Petra I Karađorđevića, u jugoslovenskim državama i na današnje doba. Na kraju je ukazao na pravce u kojima se može razvijati srpska nacionalna u budućnosti.

Ković je ukazao da je modernistička teorija po kojoj su nacije produkt modernog doba podvrgnuta ozbiljnom kritičkom preispitivanju u zapadnoj akademskoj javnosti i nije reč o neupitnom konsenzusu među teoretičarima. Naveo je primer Entonija Smita, jednog od vodećih teoretičara nacija, koji je u svojim radovima razvio primordijalističku teoriju o naciji i nacionalizmu. Moguće je postići saglasje da nema saglasja o tome koja je adekvatna definicija i teorija nacije i da samim tim neka potrebe ukalupljivati srpske ili neke druge specifičnosti u krute, teorijski osmišljene, okvire. Ković je naveo i interesantno mišljenje Erika Hobsbauma – čuvenog britanskog istoričara marksističke orijentacije i moderniste – ako postoje predmoderne nacije one se mogu naći kod Britanaca, Francuza, Rusa i Srba.

Prema Smitovoj teoriji, koju je Ković ukratko izložio, postoje tri vrste nacija i sve tri su ukorenjene u antičkim društvenim i misaonim modelima: hijerarhijske nacije koje baštine nasleđe Starog istoka – Egipta, Vavilonije, Akadije – i kod kojih postoji uverenje da je društvena hijerarhija Bogom dana; ovakvo viđenje ukorenilo se u zapadnoj Evropi i nekim njenim kolonijalnim izdancima; zavetna nacija koju karakteriše predanje o izabranosti koja svoje korene ima u judejskom verskom učenju i kod koje je često prisutan narativ o egzodusu; na trećem mestu su republikanske nacije koje baštine ideje stare Atine i republikanskog Rima. Ković je napomenuo da je često nemoguće jednu naciju svrstati isključivo u jednu od tri spomenute grupe već da je moguće razlikovati različite slojeve koji se prepliću. Prema njegovom sudu, srpska nacija je tipična zavetna nacija, koja se lako preobratila u republikansku naciju od početka 19. veka.

Hobsbaum je Srbe uključio u protonacije i istakao je ulogu crkve u njihovom nacionalnom uobličenju. Ković je istakao kako je centralna uloga Svetog Save i svetog Simeona u oblikovanju srpske nacionalne svesti i da se uobličavanje moderne srpske nacije može vezati za period Pećke patrijaršije. Njen snažan sastavni deo je kosovski zavet koji ima srednjovekovne korene. Ković je ukazao da se već kod Danila III, koji piše u godinama posle Kosovskog boja, javljaju svi elementi kosovskog predanja kakve i danas poznajemo. Snažnu ulogu kosovskog predanja u srpskoj nacionalnoj svesti istakao je i Slobodan Jovanović u jednom svom testamentarnom spisu, u kojem raspravlja o srpskoj nacionalnoj svesti. Ković je podsetio na zapise Benedikta Kuprešića koji piše o tome šta Srbima znači Kosovo – vekovima posle bitke – i gde se praktično nalaze isti elementi kao i kod Danila  III. Reč je o neprekidnom obnavljanju kulta, mita, zavete. Spremnost na žrtvu zarad nebeske pravde. Ković je ukazao da su parole od dvadeset sedmog marta 1941. godine idejno podudarne sa onime što piše Danilo III. Ukazao je, dosta provokativno, da će možda neke naredne generacije Srba otkriti da su Srbi 90–ih delali u skladu sa kosovskim zavetom.

Vidovdanska, kosovska etika, naglasio je Ković pozivajući se na Justina Ćelijskog, dolazi od Svetog Save. Ukratko, reč je o srpskom viđenju nečeg što je univerzalno – hrišćanstva. Ković je kroz nekoliko primera ukazao da je u srpskoj tradiciji i u samoreflektivnim epizodama političkih delatnika uvek prisutno pozivanje na Svetog Savu. U predmodernom dobu Srbe prepoznaju po Svetom Savi, svetom Simeonu i svetom knezu Lazaru. To su tri ličnosti koje karakterišu srpsko predmoderno samoodređenje i percepciju koja je bila prisutna kod stranaca i koja je jasno istorijski posvedočena kod Bugara i Rusa.

Vestfalskim mirom 1648. okončan je period velikih verskih ratova na zapadu koji je na Balkanu počeo mnogo ranije – prodorom Turaka na ovo područje. Pitanje kako prevladati versku podeljenost među ljudima koji govore istim jezikom jedno je od centralnih pitanja u političkom promišljanju na Zapadu već od 17. veka (a što je iznedrilo principe u skladu sa kojim su verski ratovi okončani), a u Srbiji od početka nacionalne emancipacije. Ković je ukazao, pozivajući se na Fihtea,  da je u nemačkoj intelektualnoj sredini bilo prisutno poistovećivanje nacije sa jezičkom zajednicom – iz sličnih razloga, da bi se prevazišla verska podela. U srpskoj sredini se takođe traži rešenje te političke jednačine – od Vukovog teksta „Srbi svi i svuda“. Vuk govori o Srbima tri vere, ali neće proći dugo vremena do jugoslovenstva. Jugoslovenstvo je tako, kako Ković ukazuje, zaokruživanje republikanskog koncepta nacije.

Ković je istakao da srpska nacionalna ideja potiče od nečega što je zavetna nacija, ali je taj koncept snažnije očuvan u Crnoj Gori (sa teokratijom Petrovića) i Habzburškoj monarhiji (gde je karlovački mitropoliti za Srbe i dalje centralni i verski i politički autoritet). Za razliku od tih sredina, beogradski intelektualci hoće da prate evropske trendove i „evropski kalem“ hoće da presade u srpsko tlo. Nacionalno oslobođenje i ujedinjenje za njih je ideja pukog opstanka – kako Kneževina i Kraljevina Srbija, koja je ostrvce okruženo dvema imperijama da obezbedi svoju bezbednost i eventualan razvoj? Prema Kovićevim rečima, jugoslovenska ideja je pokušaj da se iz defanzive pređe u ofanzivu.

Taj koncept se javlja u doba snažne hrvatske nacionalne propagande podstaknute politikom rimokatoličke crkve (praktično od Katoličkog kongresa 1900. godine). Tu su se već videle klice budućeg sukoba i rvanja drskog i hrvatskog nacionalnog pokreta – Ković je podsetio na opservaciju istoričara Milorada Ekmečića da je Prvi svetski rat na prostoru Balkana, između ostalog, bio i verski rat.

Na pitanje šta je srpsko iskustvo Drugog svetskog rata – odnosno šta je iz ovog sukoba utkano u srpski nacionalni identitet – Ković odgovara da je to Jasenovac i logoraško iskustvo. To logoraško iskustvo srpskog naroda počelo je još u Prvog svetskog ratu (kada su njihovi sastradalnici u Austro-Ugarskoj bili i Rusini).

Prema Kovićevoj oceni, Jasenovac treba položiti u temelje srpskog nacionalnog identiteta. To je dobra odbrana od jugoslovenstva.

Komentarišući srpsko komunističko iskustvo i značaj ovog iskustva po nacionalni identitet, Ković je ukazao da je u jugoslovenskom komunizmu prisutna snažna antisrpska ideja sve do 1945. godine i to se jasno vidi kroz organizaciju druge Jugoslavije. Kroz laičko shvatanje nacije i borbeni ateizam insistiralo se na oslobađanju od starih predrasuda – Ković je ukazao na paradoksalnu prirodu ove ideje koje su pervertirana varijacija ideja Vuka Karadžića i Dositeja Obradovića. Kod Meše Selimovića i Emira Kusturice taj otklon od muslimanskog nasleđa značio je povratak u srpski nacionalni korpus. Ković je to ilustrovao primerom iz Kusturičinih memoara – kada njegov otac odlazi u partizane pitaju ga „zašto ide među Srbe“.

Ković zagovara kritičko sagledavanje jugoslovenskog iskustva, ali bez zadrtog antijugoslovenstva. Pošto, prema njegovom sudu, pravilan odnos prema jugoslovenskom nasleđu može biti značajno političko sredstvo srpske države u trenutnim prilikama na postjugoslovenskom prostoru. Ne treba, međutim, smetnuti s uma da se Jugoslavija dva puta raspala: da li pod uticajem unutrašnjih protivrečnosti ili zbog spoljašnjih pritisaka ili zbog međudejstva ova dva faktora i nije od prevashodnog značaja.

Prema Kovićevoj oceni za srpsku nacionalnu politiku ključna je integracija ali ne jugoslovenska nego srpska integracija – oslobođenje i ujedinjenje srpskog naroda. To, prema njegovoj oceni, mora biti naš cilj, naše dece i naših unuka. Uslov srpske integracije je ideja „Balkan balkanskim narodima“, prisutna u srpskoj misli od 19. veka. Prema Kovićevom mišljenju, neodrživa je situacija gde srpski narod gubi sve dok njegovi susedi dobijaju sve – jer su geopolitičke prilike promenljive a lokalni akteri ostaju jedni sa drugima, bez obzira na trenutne dobre ili loše odnose sa moćnim spoljnopolitičkim delatnicima.

Ković je predavanje završio kratkim sumiranjem onoga što može biti srpski nacionalni identitet u doglednoj budućnosti: povratak kultovima, povratak veri, povratak predanju; sabornost i demokratija. Srpska nacija će biti nacija koja neće prihvatiti tirane, nacija koja neće prihvatiti samozvane diktatore i nacija koja neće prihvatiti stranu okupaciju i kolonijalni status. To će biti nacija opredeljena za kosovski zavet i nebesku pravdu, zaključio je Ković svoje predavanje.

Posle predavanja usledila je kratkotrajna rasprava sa pitanjima koja su se prevashodno odnosila na savremene prilike u kojima se srpska nacija nalazi. A koje, kao što nam je poznato, nisu naročito vesele. Predavanje je bilo odlično posećeno, sa priličnim udelom mlađeg sveta – što je karakteristika predavanja i tribina koje organizuje Svetosavska omladinska zajednica što je za svaku pohvalu.

Autor: Miloš Milojević

Izvor: Stanje stvari

Vezane vijesti:

VIDEO – Miloš Ković: Sretenjska besjeda u Banjaluci …

Miloš Ković: Ima li srpska istorija zlatno doba | Jadovno 1941.

Od Golgote do Vaskrsa Srbije | Jadovno 1941.

Oslobođenje i ujedinjenje | Jadovno 1941.