Logor u barakama na Savi : NEMAČKI LOGOR UŽASA ZA SRBE, JEVREJE I ROME

Na današnji dan 1941. u Šapcu je osnovan Logor u barakama na Savi, prvi od tri koncentraciona logora u ovom kraju. Kroz njega je za 3 godine postojanja prošlo oko 30.000 Srba, Jevreja i Roma… a imao je oko 2.500 žrtava.

Logor u barakama na Savi ili Koncentracioni logor na Savi  je jedan od tri nacistička logora koji su osnovani u Šapcu i jedan od mnogobrojnih logora koje su u sistemu koncentracionih logora širom tadašnje okupirane Srbije osnovale Nemačke opukacione snage u toku Drugog svetskog rata.

Logor u barakama na Savi je bio smešten kako mu i samo ime kaže u vojnim barakama Vojske Kraljevine Jugoslavije na prostoru oko Starog grada, a sastojao se od šest baraka, upravne zgrade, zgrade za magacine, radionice i kuhinje. Logor je fizički bio obezbeđen tako što je sa spoljne strane imao ogradu od dva reda bodljikave žice, a sa unutrašnje se nalazilo nekoliko stražarskih mesta i nekoliko stražarskih kula osmatračnica.

Ovaj logor je prema razmerama terora i prema broju mrtvih, nakon Jevrejskog logora Zemun (Semlin Judenlager), Banjičkog logora i Logora Crveni krst u Nišu (Anhalter Lager des Nisch ili Lager Nich), bio četvrti logor na teritoriji tadašnje Srbije koja se nalazila u nemačkoj okupacionoj zoni, a u kome je nakon rata Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača popisala imenom i prezimenom preko 2. 500 žrtava.

Ovaj logor je postojao više od tri godine, odnosno tačnije od 20. jula 1941. godine pa sve do 19. septembra 1944. kada je i oslobođen sam Šabac. Za to vreme je kroz ovaj logor prošlo preko 30. 000 najviše Srba, a potom Jevreja i Roma.

OSNIVANjE LOGORA

Okupacija nacističke Nemačke u porobljenim zemljama se zasnivala na teroru kao jednom od načina vladanja pri čemu je zastrašivanje masovnim ili pojedinačnim, javnim, a mnogo češće tajnim ubistvima i odvođenjem u nepoznato bilo glavni instrument takvog vladanja. Jedan od osnovnih efekata ovih mera, prema Hitlerovoj naredbi od 7. decembra 1941. godine (poznatoj pod imenom “Noć i magla” (“Nacht und Nebel“)) i Kajtelovoj razradi ove naredbe iste godine, trebalo je da bude zastrašivanje, sve do deportacije u Nemačku i smrtne kazne, kako stoji zapisano u tim merama:

“

Efikasno i trajno zastrašivanje može se postići samo smrtnim kaznama ili merema koje pripadnike i stanovništvo drže u neizvesnosti o sudbini izvršilaca krivičnih dela. U tu svrhu treba primeniti i otpremanja u Nemačku

Tako je i u Šapcu 20. jula 1941. godine nemačka vojska osnovala ovaj logor, radi zastrašivanja lokalnog stanovništva, a pre svega sa ciljem da se zatvorenici drže u logoru kao taoci za streljanje iz odmazde, a kasnije i za upućivanje u druge logore u Srbiji i Nemačkoj.

Samo postojanje logora i mogućnost odvoženja u njih, zbog bilo kakve krivice, kao i moguđnost da se pri tome vrlo lako izgubi život, porazno su delovali na građane Šapca i njegove šire okoline.

Iako su neka od najmasovnijih streljanja u Mačvi i u susednom Sremu u jesen 1941. bila u Benskoj Bari (gde je život izgubilo oko 1.100 ljudi), u šumi Šicari kod Klenka, na levoj obali Save, naspram Šapca, (u kojoj je život izgubilo oko 1.200 žrtava), u Zasavici (gde je ubijeno oko 900 Jevreja i Roma), u selu Dragincu i Jadru (gde je pobijeno oko 3.000 seljaka tog kraja), ipak je najveći broj ubistava nedužnih civila u tim godinama okupacije u Šapcu izvršavan u samom logoru na Savi ili u njegovom neposrednom okruženju.

Nakon što su na Malu Gospojinu 21. septembra 1941 Nemci sprečili pripadnike Jugoslovenske vojske u otadžbini i Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije da oslobode Šabac, počela je masovna nemačka odmazda i teror nad stanovništvom Podrinja, Mačve i Posavine.

Odmazda i teror nad stanovništvom je prvo počela “čišćenjem” Šapca od muškog stanovništva u starosti od 14 do 70 godina koji su zatovreni u logoru severno od Save. Tada su svi stanovnici koji su pružali otpor ili učestvovali u borbi, kao i svi muškarci u čijim domovima je pronađeno oružje ili je iz njih pucano bili streljani

“

Prikupljeni muškarci sprovedeni su na polje Mihajlovac, mesto gde se održavao vašar. Tu su se već nalazili Jevreji, muškarci i žene, dovedeni iz logora na Savi. Kako se prostor vašarišta Štabu nemačkog 698. puka učinio nepodesnim za sabirni logor, zatočenici su prebačeni na levu obalu Save, naspram Starog grada. Pre prelaska reke izdvojene su Jevrejke i vraćene u logor na Savi. Na sremskoj obali, u sabirnom logoru kod Klenka, proveli su uhapšenici dve noći. U koloni po pet, poterani su 26. septembra ka Jarku, udaljenom oko 20 kilometara. Pre pokreta otpušteni su dečaci od 14 i 15 godina, dok su preostali naterani da trčećim korakom krenu putem Jarka. U Krvavom maršu od posledica mučenja, iscrpljenosti i bahatosti Nemaca i ustaša, stradalo je oko 120 ljudi. Na kraju sela Jarka, levo od puta Šabac-Ruma, jedna poljana ograđena je bodljikavom žicom i omeđana kulama osmatračnicama. Tu su, do 30. septembra, držani izmučeni Šapčani.

Tako je i nastao ovaj logor, koji se po svojoj strukturi razlikovao od onog u Okružnom zatvoru, , jer je više odgovarao  koncentracionom logoru.

UPRAVA LOGORA

Upravu logora su činili nemački vojnici, koji su zajedno sa Folksdojčerima iz Vojvodine davali stražu, određivali uslove života i streljanja u logoru.

Ovaj logor je zbog toga što su se Nemci plašili probaja zatvorenika imao jako obezbeđenje.

INFRASTRUKTURA

Logor je bio smešten u starim vojnim barakama bivše Jugoslovenske vojske, na desnoj obali Save na prostoru oko „Starog grada”. Infrastruktura logora se sastojala od šest baraka, nasuprot kojih su se nalazile: upravna zgrada, zgrade za magacine, radionica i kuhinja, bila je razmeštena u trouglu koji se graničio sa severoistoka Savom, sa severa kasarnama u kojima su bile smeštene Nemačke jedinice, a sa juga rečicom Kamičak i drumom koji je vodio ka gradskoj klanici.

Barake su bile dugačke 45, a široke 10 metara. Svaka je imala dva glavna ulaza (seeverozapadni i jugozapadni), i po dve velike sobe u koje se ulazilo iz manjeg predvorja, sa obe strane barake. U zajdničkim sobama povremeno je boravilo i do 70 zatočenika.

Logor je bio oivičen sa tri strane: istočno uzanim klinom između Kamička i Save, a sa treće kasarnama nemačke vojske. Spolja je bio opasan prvo sa jednim a potom sa dva reda bodljikave žice. U krugu logora bilo je nekoliko kula osmatračnica.

Logor je bio oivičen sa tri strane: istočno uzanim klinom između Kamička i Save, a sa treće kasarnama nemačke vojske. Spolja je bio opasan prvo sa jednim a potom sa dva reda bodljikave žice. U krugu logora se nalazilo nekoliko kula osmatračnica.

POČETAK RADA I USLOVI U LOGORU

Logor je počeo sa radom, 20. jula 1941. kada su pohapšeni Jevreji iz Šapca.

Članovi Kladovskog transporta od jula, a od kraja avgusta i domaći Jevreji (muškarci, žene i deca), nešto više od hiljadu bili su prvi zatočenici logora na Savi i oni su do kraja januara 1942. bili jedini stanovnici.

Na Miholjdan 12. oktobra 1941. svi muškarci iz logora odvedeni su u mačvansko selo Zasavicu i tamo su streljani, a ostatak (žene i deca), prebačen je u logor na Sajmištu, kod Beograda januara 1942. godine.

Posle Jevreja nacisti su u logor u prvoj polovini 1942. doterali nekoliko stotina uhapšenih Srba iz Bosne, a onda su počeli da pristižu i iz celog Podrinja, Valjeva, Užica i drugih mesta. U januaru mesecu 1942. stiglo je u logor i nekoliko stotina četnika iz formacije Jezdimira Dangića.

Do aprila meseca 1942. većina zarobljenih je streljana, a manji broj je pušten kućama. Tako da je u maju 1942. logor ostao poluprazan.

U periodu od proleća 1942. do proleća 1943, u logoru na Savi najviše je bilo onih “neposlušnih” koji nisu ispunili obaveze u davanju žita i stoke okupatoru, kao i oni koji su pohapšeni za prinudni rad.

Logor je ponovo počeo da se masovno puni u proleće 1943, dovođenjem pripadnika i simpatizera Narodnooslobodilački pokret i Ravnogorskog pokreta.

Sve do kraja rata, naizmenično su dovođeni i odvođeni pripadnici obe formacija (partizani i četnici), da bi ih posle torture internirali ili streljali.

ZATVARANjE LOGORA

Početkom 1944. nemački okupator je izvršio nova masovna hapšenja, kada je za nekoliko dana uhapšeno preko 200 Srba iz Podrinja. Najveći deo ubrzo je preko Banjice interniran u Nemačku.

Poslednji zatvorenici iz logora upućeni su na Banjicu 19. septembra 1944. godine, a ostali su pušteni kućama. Tog datuma logor je zvanično prestao da postoji

BROJ ŽRTAVA

Za vreme trajanja Drugog svetskog rata kroz šabačke logore prošlo je oko 30.000 zatvorenika.

Pored ovih masovnih ubistava, Nemci su vršili i egzekucije manjih i većih grupa ljudi u samom logoru ili na drugim stratištima, do ukupna cifre do zatvaranja logora koja iznosi oko 2.500 zatočenika, a među njima najviše Srba.

NAKON RATA

Kao što je poznato komunističke vlasti nakon Drugog svetskog rata nisu dozvoljvale da se govori o zločinima nad Srbima niti da se ističe nacionalnsa pripadnost žrtava koje su baš zbog nje i stradale, već se tu uvek govorilo o žrtvama fašizma, kao što se nije govorilo ni o nacionalnoj pripadnosti zločinaca, a naročito u krajevima gde su zločinci bili iz redova domaćeg stanovništva (Hrvatskog, Muslimanskog) naravno sve dzbog toga da se ne bi porušila lažna slika bratstva i jedinstva koja je izgrađena na srpskim mučenicima. Tako i žrtve iz logora u Šapcu nikada nisu dobile dostojan spomenik. Tako da i danas postoji samo nekoliko spomen-ploča na Donjošorskom groblju u gradu Šapcu.

O ovom logoru i njegovim žrtvama do sada je napisano samo nekoliko knjiga, dok na žalost do sada nije snimljen nijedan dokumentarni film o stradanju u ovom kazamatu.

Tekstove sa portala Udruženja “Srpska Ramonda”, uz obavezno navođenje izvora i link, mogu da prenose samo oni sajtovi koji koriste ćirilično pismo!

Priredio: Dragan D.

Izvor: Srpska Ramonda