Kralja Petra I Karađorđevića veličali su svi gradovi u Hrvatskoj

I dok danas Srbi uglavnom doživljavaju neprijatne situacije kada se nađu u Hrvatskoj, od skidanja tablica do vređanja na nacionalnoj osnovi, nekada je situacija bila potpuno drugačija, a u gradovima širom Hrvatske bili su podignuti spomenici posvećeni dinastiji Karađorđević.

Skupina dinastičkih spomenika posvećenih kraljevima Petru I Karađorđeviću i njegovom sinu, Aleksandru I Karađorđeviću iz vremena Kraljevine SHS, nastajala je područjima svih banovina, danas nezavisnih zemalja Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Makedonije.

I dok se danas Srbi ne osećaju dobrodošlim u Hrvatskoj, odakle se skidaju table ispisane na ćirilici, nekada je slika bila potpuno drugačija. Brojna spomen obeležja bila su podignuta okvirno od sredine dvadesetih godina do kraja 1940. godine.

U tom relativno kratkom periodu nastalo je blizu dve stotine dinastičkih spomenika, posvećenih kraljevima Petru I i Aleksandru I, različitih po formi i gabaritu, od prikaza konjanika, stojećih figura, uveličanih poprsja, portreta, reljefa sa kompozicijama iz života monarha, spomen-ploča i spomen-česmi.

Jedan od prvih spomenika kralju Petru I podignut je već 1923. godine u Dardi kod Osjeka. To je bila piramidalna kostrukcija, visoka devet metara, sa dvoglavim orlom na vrhu koji u kandžama drži grb Kraljevine SHS.

Samo godinu dana posle smrti kralja Petra I na zboru građana Dubrovnika, odlučeno je da se otkupi nacrt za spomenik od Ivana Meštrovića. Posle dve godine 1. decembra 1924. na dan Ujedinjenja svečano je otkriven veliki kameni reljef. Bio je postavljen na počasno mesto ispod samog kipa Svetog Vlaha, zaštitnika grada. Kralj je bio prikazan na konju, ogrnut velikom pelerinom sa sokolom u ruci.

Spomenička figura kralja Aleksandra I u Varaždinu svečano je otvorena 6. septembra 1935. na rođendan mladog kralja Petra II, na glavnom Trgu kralja Tomislava, ispred Gradske većnice. Lik kralja predstavljen u stojećem stavu, u svečanoj generalskoj uniformi bio je izliven od bronze i visok 2,8 m tako da je čitav spomenik bio ukupno visok preko šest metara.

Samo nekoliko nedelja kasnije, 17. novembra 1935. svečano je otkriven spomenik kralju Aleksandru I na Sušaku. Na širokoj platformi iz koje izranja visoki postament, u stojećem stavu prikazana je bronzana figura kralja sa kormilom (jugoslovenskog) broda. Kralj je prikazan u paradnoj generalskoj uniformi sa pelerinom koja je zanjihana na vetru.

I drugi autor sušačkog monumenta Frano Kršinić bio je izrazito aktivan na području spomenika dinastika u čitavoj zemlji – Bosanska Krupa (1929), Novi Bečej (1937), Sarajevo (1938), kao i biste kralja Aleksandra I i Petra I u Zagrebu (1934) i Bjelovaru (1935).

Spomenici sa prikazima figure kralju Petra I podignuti su još u Novoj Gradiški 1926, Otočcu iste godine, Sisku 1930, Sušaku 1938. kao i spomenik kralju Aleksandru I u Vukovaru 1936.

Spomen-svetionik posvećen kralju Aleksandru I u Splitu svečano je otkriven 8. decembra 1935. godine i bio je jedinstven na prostorima čitave zemlje. Koncipiran kao spomenik-svetionik bio je postavljen u gradskoj luci i isklesan od blokova bračkog kamena.

Za razliku od ostalih jugoslovenskih dinastika, splitski monument nije bio posvećen samim ličnostima već događajima vezanim za njihove posete Splitu. Ovako koncipiran i obeležen spomen-svetionik na otvaranju je inspirisao govornike koji su rekli da će on brodarima pokazivati sigurno mesto u luci a narodu sigurnu budućnost. Tekstovi su uklonjeni od strane italijanskih okupatora već u proleće 1941. neposredno po osnivanju NDH.

Na području tadašnje Savske banovine podizano je još na desetine dinastičkih spomenika. U velikoj meri su to bila poprsja, portreti kraljeva u prirodnoj veličini ili nešto veća kada su postavljena na visoke postamente. Takođe je i veliki broj spomen-ploča koje su uglavnom radili školovani vajari. Otvarani uz velika narodna slavlja i svečanosti, uz svečene parade, govore i muziku.

Smešteni isključivo u samim centrima naselja i gradova, ovi spomenici su kao i svi ostali zbrisani sa lica zemlje od strane ustaške vlasti već 1941. godine.

Ipak, sasvim retki, sporadični incidenti ali i kasnija opšta neprihvaćanje ovih spomenika bili su, između ostalog, osnovni uzroci i njihovog jedinstvenog nestajanja. U periodu od maja 1941. pa do, u najboljem slučaju, jeseni iste godine, samo sa teritorije koja je ušla u sastav NDH (Hrvatska i Bosna i Hercegovina) uklonjeno je i uništeno stotinak spomenika.

Izvor: Telegraf / Vidovdan