Serbian
Armenian
Croatian
Dutch
English
French
German
Greek
Hebrew
Hungarian
Italian
Norwegian
Polish
Russian
Slovenian
Spanish
Srpski narod je od prvog dana rata bio nosilac antifašističke borbe i na prostoru Nezavisne Države Hrvatske. Označeni od predstavnika ustaške vlasti kao elemenat koji ugrožava životne interese hrvatskog naroda Srbi su već maja 1941. počeli da pružaju spontani otpor ustaškom genocidu.
Otpor je bio prožet svešću o gubitku države, a sa njom i svake sigurnosti. Tokom letnjih meseci 1941. otpor je prerastao u organizovani antifašistički ustanak srpskog naroda u Hrvatskoj i na ostalim teritorijama određenim granicama fašističke NDH.
Unutar ustaničkog pokreta došlo je do podele na pristalice komunističke ideologije (zagovaraju revolucionarnu smenu vlasti) i zagovornike nacionalne ideje i održanja starog poretka (četnički pokret). Orjentišući srpske ustanike ka politici saradnje sa Hrvatima kojih, u prvo vreme nije bilo mnogo (politika bratstva i jedinstva), i predočavajući im novu socijalno-političku situaciju, komunistički pokret se pokazao kao uspešniji. U veoma kratkom periodu samo na prostoru Hrvatske bilo je formirano preko sto ustaničkih jedinica sa preko 4.000 boraca, gotovo isključivo Srba. Bila je to reakcija na opšti pokolj srpskog naroda koji je razorio sve moralne veze koje jedno društvo čine ljudskom zajednicom.
Narodnooslobodilački pokret je na prostoru Hrvatske imao dominantno srpski karakter. Prema dostupnim podacima u partizanskim jedinicama na prostoru Hrvatske i Bosne i Hercegovine bilo je 1941. oko 87,5 odsto Srba. Hrvati koji su pristupili pokretu ratovali su samo na prostorima dominantno naseljenim srpskim narodom. O mogućnosti opstanka partizanskih jedinica u delovima Hrvatske naseljenim hrvatskim življem nije se ni razmišljalo. Treba napomenuti da je tada srpski narod činio 20 odsto stanovništva Hrvatske, a da je pet od šest antifašističkih boraca po nacionalnosti pripadalo srpskom narodu. Pri tom, gotovo sve rukovodeće funkcije u pokretu, na teritoriji Hrvatske, držali su Hrvati – komunisti. U istom vremenskom periodu u oružanim jedinicama fašističke Nezavisne Države Hrvatske bilo je angažovano 106.000 boraca, prevashodno Hrvata, od čega je 2/3 poticalo sa prostora Hrvatske.
U ratnoj 1942. Srbi su činili oko 67-69 odsto boračkog sastava partizanskih jedinica na prostoru Hrvatske. U isto vreme preko 80 odsto svih partizana delovalo je na prostorima na kojima je živeo srpski narod. Naredne, 1943. godine, Srbi su nastavili da brojčano dominiraju u partizanskim jedinicama na prostoru Hrvatske. Broj boraca Srba i Hrvata izjednačen je tek posle kapitulacije Italije, kada je postalo jasno kakav će biti ishod rata, a samim tim i sudbina Nezavisne Države Hrvatske. Ali i tada partizanske jedinice pretežno deluju na srpskim prostorima u Hrvatskoj (65 odsto jedinica). U istom trenutku oružane formacije NDH imale su oko 200.000 pripadnika.
Prema podacima Glavnog štaba Narodnooslobodilačke vojske Hrvatske, od 31. marta 1944, u partizanskim jedinicama na njegovom području bilo je 50 odsto Hrvata, 44 odsto Srba, 2,5 odsto muslimana i 3,5 odsto ostalih stanovnika. Kraj rata doneo je promenu nacionalne strukture u jedinicama Narodnooslobodilačke vojske na prostoru Hrvatske. Krajem 1944. oko 60 odsto boračkog stastava u Hrvatskoj činili su Hrvati.
Zbog zasluga u ratu i velikog stradanja Zemaljsko antifašističko veće narodnog oslobođenja Hrvatske (ZAVNOH) donelo je u jesen 1943. godinu odluku po kojoj će buduća hrvatska federalna jedinica biti država hrvatskog i srpskog naroda. Na osnovu te odluke, koju su potvrdila naredna zasedanja AVNOJ-a i ustavna praksa socijalističke Jugoslavije, Srbi su bili konstitutivni narod u Hrvatskoj. Takav poredak trajao je sve do 90-tih godina 20. veka i sve do odluka Franje Tuđmana da Srbi budu „izbačeni“ iz Ustava Hrvatske i umesto „konstitutivnog naroda“ postanu „nacionalna manjina“. Smatrajući i navedene promene antikomunističkim činom, samim tim „demokratskim“ i legitimnim, međunarodna zajednica ih je odobrila i prihvatila. Važnu ulogu u tom procesu imao je i Vatikan. Promena ustavnog statusa Srba u Hrvatskoj bila je jedan od generatora sukoba koji su obeležili 90-te godine 20. veka u Jugoslaviji.
Izvor: Banija Online
Vezane vijesti:
Paktiranje s Nemcima i ustašama
Tito i Jasenovac (1): Ćutanje o logoru smrti
Dr Momčilo Diklić: ANTIFAŠIZAM U HRVATSKOJ
