Ko je sprečio suđenje poglavniku NDH Anti Paveliću?

Odavno je nestala Nezavisna Država Hrvatska poglavnika Ante Pavelića. A ta država prema rečima pokojnog vrhovnika Franje Tuđmana bila je „odraz povijesnih želja hrvatskog naroda“. Mada nema ni Tuđmana, ali je ustaštvo je u savremenoj Republici Hrvatskoj prisutno u svim segmentima – samo ga treba prepoznati.

Tuđman je robijao za hrvatstvo, Pavelić nije – mada je nešto više od 11 godina neprekidno (osim po nekoliko dana kada je ilegalno prelazio Jadran i obilazio pojedine samostane u Dalmaciji) proveo izvan Kraljevine Jugoslavije. (Prema pisanju Krunoslava Draganovića, u emigraciji Pavelić se najprijatnije osećao pored supruge Mile Budaka, svog doglavnika.)

Nekoliko ustaških ministara je 1945. godine bilo zarobljeno, nekima je suđeno a presude su izvršavane sutradan. Takav je slučaj sa pomenutim Milom Budakom, onim koji je u Gospiću sredinom maja 1941. godine javno saopštio kakav je ustaški program odnosa prema srpskom narodu. Nekoliko ministara pobeglo je uglavnom preko Rima, to jest Vatikana, kroz takozvane pacovske kanale koje je organizovao rimokatolički sveštenik, pomenuti Krunoslav Draganović.

Jedan od tih bio je ministar unutrašnjih poslova Andrija Artuković, koji je nekoliko decenija mirno, doduše u ilegali, proveo u SAD. Posle brojnih urgencija, Artuković (89 godina) je 1986. godine izručen komunističkoj Jugoslaviji. Tada su izrečene i tvrdnje da je on, u stvari, došao da umre u Hrvatskoj! Suđenje mu je započelo 14. aprila u Zagrebu, ali ne za ono što je zajedno sa ostalim ustaškim glavarima činio već za sasvim drugo. Umro je u bolnici i sahranjen na nekom od zagrebačkih grobalja.

Poglavnik Ante Pavelić izbegao je u Južnu Ameriku, skrasio se u Argentini. Tamo je ranjen, ali još uvek nisu poznate sve okolnosti. Naime, prema jednoj verziji, pucao je bivši pripadnik Jugoslovenske vojske u otadžbini (Blagoje Jovović), prema drugoj to je odradio čovek blizak komunističkim tajnim službama. Pavelić je izbegao kod Franciska Franka u Španiju i posle dve godine umro od posledica ranjavanja. Sahranjen je na jednom madridskom groblju.

Ante Pavelić je jedan od retkih kolaboracionista i kvislinga koji je izmakao pravdi. Francuzi su 1945. godine sudili generalu Petenu ali je smrtna kazna preinačena u doživotnu robiju. Norvežanin Vidkung Kvisling je suđen i streljan. Generala Milana Nedića Britanci su vratili u Jugoslaviju. Saslušavan je i stradao pod nerazjašnjenim okolnostima. Prema zapisima novinara Milentija Pešakovića, koji je godinama radio pri visokim državnim i partijskim organima, Nedića su ubili pripadnici Ozne bacivši ga kroz prozor sa visine od oko petnaestak metara.

Teško je utvrditi kakvi su bili planovi komunista i njihovog vođe maršala Josipa Broza Tita, Hrvata po rodu, prema Paveliću. Postoje tvrdnje da su nameravali da ga otmu i potom da mu sude, prema drugim verzijama nameravali su da ga ubiju.

Na jednom hrvatskom portalu, ne bih da ga reklamiram, u tekstu „Zašto nikad nismo sudili Paveliću?“ objavljeno je nekoliko različitih objašnjenja. Novinaru su kao sagovornici bili hrvatski povjesničari, uglavnom mlađih generacija.

Jedan od sagovornika je poredio suđenje generalu Dragoljubu Draži Mihailoviću, nekadašnjem ministru vojske i mornarice Kraljevine Jugoslavije i vođi Jugoslovenske vojske u otadžbini. Pri tom je istakao da je Mihailović zarobljen na teritoriji Jugoslavije!

Drugi je ustvrdio da je neorganizovanje suđenja poslužilo revizionistima za veličanje ustašluka. Treći, i najmlađi, povjesničar pohvalio je revizionizam kao proces koji može dovesti do zamene dosadašnjih ocena koje je dao komunistički sistem. Četvrti je naglasio da bi svaki sudski proces protiv poglavnika kasnije bio proglašen komunističkom montažom, onako kako je okvalifikovano suđenje nadbiskupu zagrebačkom Alojziju Stepincu. Peti sagovornik je tvrdio da bi suđenje iznelo na videlo mnogo užasa koji bi bili previše traumatični za savremenike.

Novinar koji je napisao pomenuti tekst objavio je prvu stranicu optužnice sačinjene protiv Ante Pavelića kao nešto senzacionalno. On je, doduše samo delimično, bio u pravu!

Istorija kazuje da je kod komunističkog partizanskog rukovodstva o ratnim zločinima i zločincima razgovarano krajem novembra 1943. godine oko zasedanja AVNOJ-a u Jajcu. Tada je formirana Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača. u tom kontekstu pominjan je i poglavnik Pavelić. Problem stvaranja Pavelićevog i Artukovićevog dosijea pokrenuto je 1947. godine u Zagrebu u Istražnom odeljenju Javnog tužilaštva. Zna se da je istražni postupak privremeno okončan 1951. ali je posao rađen sve do 7. maja 1956. godine. Najveći deo tom materijala čuva se u Hrvatskom državnom arhivu, u osam arhivskih kutija. Jedan deo građe korišćen je u procesu protiv Artukovića vođenom 1986. godine.

U optužnici protiv Pavelića kao najteža inkriminacija je navedeno da je on „od mjeseca aprila 1941. do početka mjeseca maja 1945., iskorištavajući privremenu okupaciju zemlje, osnovao u okupiranom dijelu Jugoslavije, i to u Hrvatskoj, Srijemu, Banatu i Bosni i Hercegovini, terorističku organizaciju nazvanu ‘Ustaška nadzorna služba’ sa zadatkom da pored ostalih djelatnosti, upućuje u logore osnovane u Jasenovcu i Staroj Gradiški, osobe koje te organizacije ocijene kao ‘nepoćudne’…“ Navedeno je da su deportacije dece, njihovih roditelja i rođaka u logore završavale njihovom smrću prouzrokovane udarcima sekira, maljeva, udaranjem od zid, izgladnjavanjem, trovanjem…

Kao značajna optužba bila je rečenica da je najteža posledica terora bilo osnivanje koncentracionih logora, da je deportovanje vršeno bez ikakvih pisanih odluka, a što je predstavljalo osnovu za likvidacije. Da bi sve to sproveo, Pavelić je po ugledu na nacistički Gestapo i fašističku OVRU formirao Ustašku nadzornu službu, koja je bila na vrhu sistema od 14 vrsta policija i obaveštajnih službi.

Optužnica je ponudila svedoke a kao dokaze gomilu članaka o skupovima i sadržaje govora (najviše je navođen Mile Budak) i naredbe, uredbe, zakone… uperene protiv Srba, Jevreja i Cigana (Roma) a završavalo se hapšenjem, interniranjem u sabirni logor Gospić, potom u Jasenovac.

Poseban deo optužnice bile su fotografija i kopije preporuka iz Berlina o rešavanju različitih problema. U toj dokumentaciji posebno mesto imalo je nekoliko dokumenata koji su se ticala otkupa života pojedinih Jevreja. Naime, za otkup dvojice talaca sakupljeno je nešto više od tone zlata ali je ostalo nerazjašnjeno gde je ono završilo.

U prilozima su posebno mesto imala dokumenta o dovođenju male dece u Zagreb iz koncentracionih logora, njihovom smeštaju i usmenoj naredbi da se sa njima postupa kao sa neprijateljima hrvatske države. A to je u praksi značilo trovanje kaustičnom sodom koja je stavljana u hranu.

Danas, skoro osam decenija od početka velikog zločina počinjenog u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, može se postaviti pitanje: Da li je u srpskom, jevrejskom ili ciganskom/romskom narodu bilo jedinke ili organizacije koja je imala snage da sastavi optužnicu protiv nalogodavaca i zločinaca? Pitanje dobija na snazi što su određeni ustaški programi, kad je reč o srpskom narodu, nastavljeni 1991. i okončani 1995. godine jer od tada važi ona rečenica koju su često izgovarali ustaški glavari 1941. godine: „Drumovi će poželjet’ Srbalja, al’ Srbalja više biti neće!“

Izvor: SRBIN INFO