Kiril Feferman, NACISTIČKA PRIMJENA NAČELA „ZAVADI PA VLADAJ“: POREĐENjE SOVJETSKOG I JUGOSLOVENSKOG SLUČAJA 1941. GODINE

Ruski holokaust centar, Moskva

Ovaj rad nastoji rasvijetliti sličnosti i razlike između politike nacističke Njemačke protiv Jugoslavije i protiv Sovjetskog Saveza nakon što su ove teritorije pale pod njemačku vlast. Njena politika je u oba slučaja do neke mjere odražavala klasični kolonijalni pristup „divide et impera“ („zavadi pa vladaj“) i uključivale su različit tretman raznojakih nacionalnih grupa koje su sačinjavale multinacionalne države. Međutim, Nijemci su značajno radikalizovali ovu politiku prema nejevrejskom stanovništvu Jugoslavije i SSSR, što je umnogome bilo rezultat uklanjanja ograničenja u nacističkom tretmanu civila i partizana. U obe zemlje, Njemačke vlasti su potiskivale najveće nacije (Srbe i Ruse). U isto vrijeme favorizovale su brojno slabije grupe (Hrvate, bosanske muslimane, Ukrajince, baltičke narode itd.), čije su se privilegije se protezale od nezavisnosti do autonomije. U Evropi kojom su dominirali, Nijemci su dali odrešene ruke svojim saveznicima da sami rješavaju svoja pitanja, sve dok to nije ometalo njemačke planove. Ali postojala je cijena koje su ove nacije morale platiti da uđu u „novu Evropu“: apsolutno poštovanje nacističke Judenpolitik (ako bi je saveznici iz svoje dobre volje sprovodili sa entuzijazmom, Nijemci bi to samo pozdravili).

Na isti način, ovaj rad će takođe sagledati različitosti između situacije u Jugoslaviji pod njemačkom dominacijom i okupiranih sovjetskih teritorija 1941. godine. Dovoljno je pomenuti dva faktora: 1. Protiv SSSR nacistička Njemačka je vodila „rat do istrebljenja“ sa početkom politike „konačnog rješenja“ formulisane labavim naređenjima, koja je označavala sovjetske Jevreje kao smrtne neprijatelje Rajha. U Jugoslaviji istrebljenje Jevreja imalo je oblik vojne operacije koju je sprovodila njemačka vojska zbog taktičkih razloga, nesumnjivo prije nego što su dobili „licencu za ubijanje svih Jevreja“ iz Berlina. 2. Uz Njemačku, koja je bila glavna okupaciona snaga u Jugoslaviji i Sovjetskom Savezu, ostale zemlje Osovine učestvovale su u okupaciji i bile su uključene u holokaust (Italija, Bugarska, Mađarska u Jugoslaviji; Rumunija, Mađarska i Finska u SSSR). Od naročitog značaja je uloga koju su odigrali drugi najvažniji njemački partneri sa svojim sopstvenim okupacionim zonama, Italija u Jugoslaviji i Rumunija u SSSR. Ponašanje italijanskih i rumunskih trupa prema opštem i jevrejskom stanovništvu u Jugoslaviji i Sovjetskom Savezu je bilo drugačije i izražavalo je unutrašnju i spoljnu politiku ovih zemalja, kao i njihovih ratnih interesa.

Kiril Feferman

Russian Holocaust Center, Moscow