Katolička interpretacija za pravoslavnu crkvu u Vukovaru

Koristeći neprovereni istorijski mit Turistička zajednica Vukovar stvara utisak da Crkva Prepodobne Matere Paraskeve u izletištu Adica nije izvorno bila pravoslavna.

Piše: Dušan Velimirović

Turistička zajednica Vukovar u saradnji sa Gradskim muzejom, Gradom Vukovarom i Konzervatorijskim odeljenjem Ministarstva kulture Republike Hrvatske postavila je nove turističke signalizacije i informacije o važnim toponimima na području grada. Kako stoji na zvaničnim stranicama Grada Vukovara, ovaj projekat vredan je gotovo 110.000 kuna, a uvrštene su i ploče sa informacijama o određenim objektima na hrvatskom i engleskom jeziku.

U ovaj projekat uključeni su i pojedini objekti koji su kroz istoriju veoma važni za život srpske zajednice u ovom gradu poput Bogojavljenskom krsta, Srpskog doma, hrama Svetog Nikolaja Mirlikijskog i crkve Prepodobne Matere Paraskeve koja se nalazi u izletištu Adica. Upravo je ploča sa informacijama postavljena ka prilazu crkve na Dobroj vodi u Adici izazvala kontroverzu među srpskim stanovništvom u Vukovaru jer se na njoj nalazi niz nejasnoća.

Predaja o Katici i Hasanu kao relevantan izvor informacija o pravoslavnom hramu

Osim arhitektonskih detalja i prirodnog položaja same crkve, na opisu koji se, ako prema crkvi idete od centra šume Adica, nalazi pre mosta na Vuki, nalazi se i u vukovarskoj javnosti prilično nepoznata predaja o gradnji objekta.

– Drevna predaja o ovoj crkvici kaže da je za vreme turskog pašaluka vukovarski načelnik Hasan dao pogubiti pobožnu hrišćanku Katicu koja je uporno odolevala njegovom napastovanju i obećanjima. Nesrećna Katica je pokopana upravo na ovom mestu gde se danas nalazi crkvica i gde je potom odjedanput isključao izvor bistre i lekovite vode. Pobožni hrišćani nad izvorom su podigli crkvu koja je tokom vremena pripala pravoslavnoj crkvenoj opštini te je posvećena Prepodobnoj majci Paraskevi (Svetoj Petki). Godine 1830. prilikom obrade vinograda na Dobroj vodi, pronađene su ljudske kosti i temelji kapelice s kalvarijom što da naslutiti da je ovde nekada morala da bude groblje i crkvica. U to vreme ovo je bio posed Franjevačkog manastira – piše na ploči na prilazu hramu Svete Petke na Dobroj Vodi.

Osim legende o Katici i Hasanu, građanima koji su nama usmeno požalili na sadržaj ploče, smeta i navedena informacija da je „crkva tokom vremena pripala pravoslavnoj crkvenoj opštini“ te da je tu nekada bio Franjevački manastir.

Reakcije srpske zajednice

Na natpise sa ploča odmah po postavljanju reagovali su vukovarski parosi Saša Kuzmanović i Miljen Ilić.

– Mi smo iznenađeni i zatečeni tim postavljanjem ploča koje nije ni najavljeno ni kada će se postaviti, pa ni sadržaj teksta. Jednostavno tekst je toliko provokativan i ne odgovara samim činjenicama istorijskih dešavanja o samom izvoru i zidanja crkve posvećenoj Prepodobnoj Materi Paraskevi. U ovom tekstu maltene se govori da su pravoslavni vernici nekako nasledili ili oteli to crkvište i mesto izvora gde više od 200 godina služi sveta liturgija. Nažalost, čini se da poruka ovog teksta nosi utisak čitaocu da je neko nekome nešto oteo i bojim se da kažem, ali kao da je neki poziv na linč. Svako ko pročita može da ima lošu percepciju, bez istorijskih činjenica. Najveći problem je što u tekstu nema izvora, nego se čini kao da je ovo nečija samovolja sa lošim ciljem. Autori ovih ploča su dužni da se konsultuju i razgovaraju sa nama, ako žele da sve bude istaknuto i da imamo zajednički stav jer to je naša zajednička istorija, zajednički grad i zajednički su nam preci – zaključuje paroh druge vukovarske parohije pod koju spada i ova crkva protojerej-stavrofor Miljen Ilić.

Povodom ovih dešavanja oglasio se i vukovarski  SDSS čiji je predsednik Srđan Kolar među prvima reagovao.

– Mi smo ispred SDSS-a kontaktirali Turističku zajednicu Vukovar, kada smo već videli gotove natpise zato što nismo imali mogućnost da reagujemo pre jer nas niko nije informisao, barem po pitanju sakralnih objekata naše zajednice. Postavljena je ploča koja je neistinita i iskrivljenim činjenicama čak i uvredljiva jer ispada da je Srpska pravoslavna crvka otela ovaj hram i to je priča koja će dati iskrivljenu sliku čitaocima koji ne znaju pravo činjenično stanje – pojašnjava Kolar razlog zbog kojega je reagovao na turističke table te zaključio da ovakvi propusti mogu donesu poruku kako su pripadnici srpske zajednice na ovom području nepoželjni.

Kao izvor uzeta knjiga franjevačkog sveštenika

Kako na ploči nigde ne piše izvor informacija ovog opisa, obratili smo se Turističkoj zajednici grada Vukovara sa upitom o izvoru, ali i o tome da li su pre izrade ploče o ovoj temi razgovarali sa nadležnim parohom. Nakon zaista kratkog čekanja dobili smo odgovor direktorke Turističke organizacije Vukovar Marine Sekulić.

– Što se tiče konkretno ploče koja interpretira područje Dobre vode s crkvom Svete Petke, ista je postavljena na javnoj površini za koju smo od Grada Vukovara dobili saglasnost. Tekst koji smo koristili nalazi se u knjizi oca Placida Belavića „Povijest samostana i župe vukovarske“ te je reč, kako je i navedeno na samoj ploči, o drevnoj predaji, odnosno legendi koja je s turističkog aspekta atraktivna i zanimljiva te upotpunjuje podatke o kulturno-istorijskoj vrednosti ovog područja. Tokom pripreme ove ploče nismo se obratili pravoslavnim sveštenicima, s obzirom da u ranijim traženjima za druge objekte nismo do kraja naišli na saradnju i nismo dobili obećane informacije, odnosno predloge teksta. Stoga smo se poslužili istorijskim izvorima koji su nam bili dostupni – stoji u odgovoru na naš upit o ploči Marine Sekulić.

Posebno je zanimljiva poslednja rečenica u odgovoru da su se iz Turističke Zajednice Vukovar poslužili istorijskim izvorima koji su im bili dostupni. Naime, pretraživanjem knjiga o crkvi Prepodobne Matere Paraskeve na Dobroj vodi,  bilo je potrebno svega nekoliko minuta da se pronađu još bar dva izvora na ovu temu. Prvi je „Spomenica hrama Prepodobne Matere Paraskeve na Dobroj vodi u Vukovaru“ čiji je autor pokojni vukovarski prota Jovan Radivojević, a drugi je izvor knjiga „Spomenica Srpske pravoslavne crkve u Vukovaru prigodom proslave dvesta godišnjice“ paroha vukovarskog Jovan Kozobarić koja je napisana 1936. godine.

Pravoslavni izvori opisuju potpuno drugačije događaje

U ovim knjigama, stoje neki sasvim drugačiji podaci o nastavku ove crkve. U knjizi paroha Jovana Kozobarića piše da su 1808. godine u ime Srpske crkvene opštine Trivun Gavrilović i epitrop Jovan Plavšić zamolili vlastelina grofa Emerika Elca da dozvoli Srbima da sazidaju crkvu na Dobroj vodi.

– I vlastelinski plenipotencijar je izdao 10. avgusta 1808. akt, kojim se Srpskoj pravoslavnoj crkvenoj opštini vukovarskoj dozvoljava zidanje crkve. Posle toga su Srbi skupili priloge, i nad izvorom prvo podigli svod, i tu stavili ikonu Svete Paraskeve kod koje su vršena sveta bogosluženja. No Srbi nisu ostali kod ovog nego su i dalje skupljali priloge, s kojima će se nad ovim svodom podići crkvica od tvrdog materijala. Za ovu gradnju je godine 1811. i glavna crkvena kasa dala 700 forinti, a kasnije još 200 forinti, te se u godini 1811. pristupilo gradnji crkve. Osvećenje je obavio Teodor Enderić, prota Daljski sa dva vukovarska sveštenika. Krst nad oltarom je podignut 14. septembra 1811. a 11. decembra 1811. podignut je krst na tornju. Crkva je posvećena Svetoj Paraskevi 14. oktobra – stoji na stranicama 9. i 10 ove knjige u reizdanju SKD „Prosvjeta“ iz 2001. godine.

Jovan Radivojević je u svojoj spomenici otišao još dalje u istoriju pa je pisao i o vremenu pre same dozvole grofa Elca za izgradnju hrama.

– Oni koji su verovali dolazili su ovde provodeći vreme odmora u molitvi, razgovoru, pevanju i druženju. I tako je u razgovoru došlo na red pitanje čija da bude Dobra voda. Da li pravoslavnih ili katolika koji su takođe ovde dolazili. Ovu raspravu, prema istorijskom kazivanju, razrešio je tadašnji vukovarski vlastelin grof Emerik Elc koji je rekao da će Dobru vodu dati onomeko prvi ukopa krst iznad izvora. Zaslugom Vukovarca Stevana Jovanovića još tu istu noć pravoslavni Srbi postaviše iznad izvora pravoslavni krst i tako na divljenje svih Dobra voda pripadne pravoslavnima. Osim ovoga grof Emerik Elc poklonio je vukovarskim Srbima i četiri jutra uz Dobru vodu ležeće livade s pravom da na tom mestu mogu podići i gostionicu gde će se odmoriti i ukrepiti ljudi koji budu dolazili na Dobru vodu. Za sve ovo Srbi su godišnje plaćali Emeriku Elcu po dva dukata sve do 1894. godine. Tada se završilo isplaćivanje ove teritorije koja je pripala pravoslavnoj crkvi – navodi u svojoj knjizi iz 2000. godine na stranama 10 i 11 prota Jovan Radivojević. Nadalje, on se referira na početak izgradnje hrama o čemu je pisao i Jovan Kozobarić.

Naravno, ovo ne znači ni da su informacije koje se nalaze u knjigama Jovana Kozobarića i Jovana Radivojevića u potpunosti tačne jer je od toga prošao dug period. Ipak, postojala je mogućnost da se i ovde dve knjige uzmu u obzir prilikom izrade turističkih tabli jer donose i neke relevantnije informacije od narodnog predanja o Hasanu i Katici Placida Belavića.

Propusti su se dešavali i ranije

Ovo nije prvi propust koji je Turistička zajednica Vukovar imala prema pripadnicima srpske zajednice u ovom gradu. Krajem 2014. godine postavljene su turističke table kao saobraćajna signalizacija za određena turistička odredišta, međutim, uz verske objekte, vinarije, muzeje, OPG-ove i arheološka nalazišta, table nisu postavljene za pravoslavne crkve u Borovu naselju, Adici i Sotinu.Ipak, dve godine kasnije, table su postavljene ispred hrama Prepodobne Matere Paraskeve u Adici i crkve Svetog Stefana Dečanskom u Borovu naselju. Ni ovo nije prošlo bez propusta jer je tabla na potonjoj crkvi postavljena sa pogrešnim nazivom.Tada je na braon tabli pisalo „Svetog Stefana Prvovenčanog“. Poznato je da je Stefan Prvovenčani pradeda Stefanu Dečanskom. Greška je kasnije ispravljena, a tabla s pravim imenom je postavljena.

Izvor: SRBI.HR